Όταν αρκετές δεκαετίες πριν ο Κωστής Παλαμάς έγραψε το ποίημά του για την Αθήνα, ασφαλώς δεν είχε στο νου του τη σημερινή τερατούπολη που καταβροχθίζει τα παιδιά της. Γιατί την εποχή του Μεσοπολέμου η πρωτεύουσα της Ελλάδας ήταν ένα πραγματικό στολίδι, γεμάτο αριστουργήματα αρχιτεκτονικής, που η γνωστή ελληνική προχειρότητα και ασυνειδησία έμελλε, ελαφρά τη καρδία, να θυσιάσει στον Μολώχ της ανοικοδόμησης.
Και να’ τη τώρα η βλαχομπαρόκ πολιτεία της άναρχης δόμησης, του τσιμέντου, της καρακιτσαρίας και της κακογουστιάς. Μια πόλη που καταστρέψαμε και μας εκδικείται. Μια πόλη εξάμβλωμα, που καθρεφτίζει – αλίμονο – την πραγματική νεοελληνική νοοτροπία σε όλες τις διαστάσεις της.
Πράγματι, αφορμή γι’ αυτό το άρθρο στάθηκε μια παλιά καρτ–ποστάλ, που έπεσε στα χέρια μου, ψάχνοντας παλιά αντικείμενα, κατά τη γνωστή μου συνήθεια. Είτε το πιστεύετε, είτε όχι, μόλις αντίκρισα τη φωτογραφία του ξενοδοχείου «Ακταίον», βούρκωσα και άρχισα να βρίζω κατά τρόπο που δεν συνηθίζω. «Είναι δυνατόν;», μουρμούριζα, «είναι δυνατόν άνθρωπος, έχων σώας τας φρένας, να έδωσε εντολή να κατεδαφιστεί αυτό το κομψοτέχνημα;»
Και κατέληξα στο συμπέρασμα ότι, όχι δεν είναι δυνατόν άνθρωπος έχων σώας τας φρένας να προέβη σε τέτοια εγκληματική ενέργεια. Τι τα θέλετε όμως; Πρώτη φορά είναι που συνειδητοποιούμε ότι οι τύχες μας κρέμονται από τους εκάστοτε παράφρονες που μας κυβερνούν;
Το ξενοδοχείο «Ακταίον» στο Νέο Φάληρο σχεδιάστηκε από τον κορυφαίο αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ – δημιουργήματα του οποίου στολίζουν ακόμα την Αθήνα (όσα δεν έφαγε η μπουλντόζα) – στις αρχές του 20ού αιώνα, είχε ογδόντα δωμάτια και ήταν το μεγαλύτερο της εποχής. Πραγματικό στολίδι, απαράμιλλο σε πολυτέλεια, ήταν γνωστό για τις χοροεσπερίδες του, αλλά και κάθε είδους εκδηλώσεις.
Μια άλλη καρτ–ποστάλ που με άφησε άφωνη, ήταν του Δημοτικού Θεάτρου της Αθήνας, έργο του Τσίλλερ και αυτό, χτισμένο στα τέλη του 19ου αιώνα, ακριβώς στη σημερινή Πλατεία Κοτζιά, ανάμεσα στην Εθνική Τράπεζα και το Δημαρχείο. Κτίστηκε με σημαντική δωρεά του Ανδρέα Συγγρού και το 1922 φιλοξένησε Μικρασιάτες πρόσφυγες. Το αριστουργηματικό αυτό θέατρο κατεδαφίστηκε το 1939 και η πλατεία, αντί τουλάχιστον να πάρει το όνομα αυτού που το έκτισε, πήρε το όνομα αυτού που το γκρέμισε, δηλαδή του τότε δημάρχου Αθηναίων, Κοτζιά.
Θα συνεχίσω να σας κάνω μαύρη την ψυχή με την αναφορά σε έναν παραμυθένιο πύργο, που λίγος κόσμος γνωρίζει ότι υπήρχε. Ήταν η Βίλα Μαργαρίτα ή Πύργος της Σταχτοπούτας, όπως τον αποκαλούσαν. Βρισκόταν στην συμβολή των οδών Βασιλίσσης Σοφίας και Μεσογείων, εκεί όπου βρίσκεται σήμερα το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας. Οικοδομήθηκε με κόκκινη πελεκητή πέτρα στις αρχές του 1900 και περιήλθε στην ιδιοκτησία του πλούσιου την εποχή εκείνη, πρώην μαγείρου των Ανακτόρων του Βασιλέως Γεωργίου Α’ και ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία, Ευσταθίου Λάμψα. Η βίλα είχε σχεδιαστεί από Άγγλο αρχιτέκτονα, περιστοιχιζόταν από έναν κατάφυτο, παραδεισένιο κήπο και έφερε το όνομα της θετής κόρης του ζεύγους Λάμψα. Κατεδαφίστηκε λίγο πριν το 1970, επί δικτατορίας, μαζί με τις φυλακές Αβέρωφ.
Είναι αναρίθμητα τα πανέμορφα νεοκλασικά που τσιμεντοποιήθηκαν, αλλοιώνοντας την οικιστική γραμμή της Αθήνας του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, που άλλες πρωτεύουσες διατηρούν σχολαστικά ως κόρην οφθαλμού. Στη δεκαετία του ’50, όταν άρχισε το κύμα της αστυφιλίας μετά τον Εμφύλιο, η Αθήνα άρχισε να αλλάζει πρόσωπο. Τα όμορφα διώροφα άρχισαν να δίνουν τη θέση τους στις άχαρες πολυκατοικίες–κλουβιά, με δεδομένη την αυξημένη ζήτηση στέγης. Τότε έκανε και την εμφάνισή της και η «αντιπαροχή», ο ολετήρας της πρωτεύουσας. Η παραμόρφωση της πόλης, ωστόσο, συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό και τη δεκαετία του ’60 και εξακολουθεί και τη δεκαετία του ’70. Και νά ’μαστε σήμερα εγκλωβισμένοι σ’ έναν θάλαμο αερίων, σε μια πόλη που μισούμε και μας μισεί! Ως επιστέγασμα του ολέθριου έργου μας, άλλωστε, κάψαμε και τα περιαστικά δάση και ησυχάσαμε.
Όμως φαίνεται ότι των βλακειών ουκ έστι τέλος. Γιατί εκεί που πιστέψαμε πλέον ότι ευαισθητοποιηθήκαμε και κηρύξαμε τα (λιγοστά εναπομείναντα) νεοκλασικά, διατηρητέα, νά ’σου πάλι οι σοφές κεφαλές με τις λαμπρές ιδέες τους! Τα κτίρια της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου 17 και 19, ίσως τα ωραιότερα κτίρια της Αθήνας, επειδή εμπόδιζαν τη θέα από το νέο μουσείο της Ακρόπολης, όπως είπαν, έπρεπε να εξαφανιστούν από προσώπου Γης και ας είχαν χαρακτηριστεί διατηρητέα και ας χτίστηκαν το 1930 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Κουρεμένο! Κι ας αποτελούν τυπικό δείγμα αρ–ντεκό! Και τα υπεραιωνόβια πλατάνια που βρίσκονται μπροστά, κι αυτά στο πυρ το εξώτερον! Έχουμε πολύ πράσινο στην Αθήνα, δεν μας χρειάζεται άλλο!
«Ελλάς Ελλήνων, Ελλάς απόντων υπευθύνων»!
Μολονότι μετά από μαζικές κινητοποιήσεις και διαμαρτυρίες, τα δύο κτίρια στάθηκαν τελικά τυχερά και τη γλύτωσαν στο… παρά τρίχα, τα άλλα δύο υπεραιωνόβια στολίδια – τα τελευταία απομεινάρια της παλιάς και ιστορικής γειτονιάς του Μακρυγιάννη – επί των οδών Μητσαίων 10 και Χατζηχρήστου 21 – δεν γλίτωσαν την καρατόμηση υπέρ του Μουσείου.
Εκτός από τις εγκληματικές κατεδαφίσεις, πάντως, που με τόση ευκολία και προχειρότητα αποφασίζουν τα ανεύθυνα και αμόρφωτα λευκά κολλάρα των υπουργείων, επιτροπών, οργανισμών και δεν συμμαζεύεται, μήπως η τύχη κι εκείνων των κτιρίων που άντεξαν στην μπουλντόζα είναι καλύτερη; Ρίξτε μια ματιά στην οδό Ιπποκράτους, στα Εξάρχεια, στο Μεταξουργείο, στην πλατεία Βάθης, στα προσφυγικά της λεωφόρου Αλεξάνδρας (άλλη θλιβερή ιστορία και αυτή) και θα καταλάβετε τι εννοώ. Αριστουργήματα αρχιτεκτονικής, που κουβαλούν όλη την ιστορία της Αθήνας επάνω τους, σε αρκετά από τα οποία έμειναν γνωστές προσωπικότητες της ελληνικής ζωής, ρημάζουν εγκαταλελειμμένα, ενίοτε τελώντας και υπό κατάληψη αναρχικών, με σπασμένα παράθυρα, γκράφιτι στους ετοιμόρροπους τοίχους και σωρούς σκουπιδιών μπροστά, για να συμπληρώνουν το τοπίο της ελληνικής τριτοκοσμικής πραγματικότητας.
Το Μουσείο της Ακρόπολης πάντως το φτιάξαμε! Καμαρώστε μας, παιδιά! Είμαστε πολιτισμένος λαός τώρα! Όσο για τον Κωστή Παλαμά – του οποίου το σπίτι, παρεμπιπτόντως, ρημάζει – μάλλον καλύτερα που δεν ζει να δει πώς κατάντησε η διαμαντόπετρα. Δεν νομίζω ότι θα το άντεχε.
* Η Χριστιάννα Λούπα είναι δικηγόρος και συγγραφέας. http://www.palmografos.com