Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ιστορία αποτελεί για έναν άνθρωπο μία δοκιμασμένη πείρα από επιτυχίες και λάθη των περασμένων γενεών. Έχει, όμως. πολλούς περιορισμούς. Μπορεί να μάς δείξει πού υπάρχει και βρίσκεται η επιτυχία ή η αποτυχία, αλλά δεν μπορεί να μάς δώσει για κάθε περίπτωση όλες τις πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση του δρόμου που πρέπει κανείς να διανύσει. Στη λογική κρίση μπορεί να προσφέρει μερικές πληροφορίες για το τι πρέπει να αποφευχθεί, αλλά, χωρίς άλλο, δεν μας διδάσκει τι να κάνουμε σε κάθε περίσταση εκθέτοντας τα κοινά λάθη της ανθρωπότητας.
Μπορεί να ξέρουμε τι προηγήθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις και καταστάσεις του παρελθόντος και τι επακολούθησε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε φορά θα προκύπτουν τα ίδια αποτελέσματα. Αυτή την πείρα οι άνθρωποι την έκαναν νόμους και τους ονόμασαν χρυσούς κανόνες, αλλά η εφαρμογή τους προσκρούει πάντα στη φύση του ανθρώπου. Η φύση τον έχει προικίσει με πολλά προτερήματα, αλλά ίσως του έδωσε τα ελαττώματα να γνωρίζει ποια είναι τα προτερήματά του. Στη σύγκρισή τους, πάντα γνωρίζει ποιο είναι το καλό ή συμφέρον.
Έτσι η Ιστορία μάς παρέχει τα περασμένα γεγονότα – καλά ή άσχημα – να τα συγκρίνουμε και να αποφασίζουμε για τα μελλοντικά μας σχέδια. Όπως τα προτερήματα, όμως, χρειάζονται καλλιέργεια για την καλή τους χρήση, έτσι και τα ιστορικά γεγονότα χρειάζονται μελέτη. Λέμε ότι ένας άνθρωπος είναι καλλιεργημένος όταν τα ανθρώπινα αισθήματά του είναι καλοζυγισμένα στην εξωτερίκευσή τους και οι κακές έξεις ελέγχονται από τη συνείδηση στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους. Έτσι και ένας ιστορικός, μπορεί να φτάσει με τη μελέτη σε θαυμάσια προγνωστικά για μελλοντικά γεγονότα και σε διδάγματα.
Αλλά στη ζωή βλέπουμε ότι οι πραγματικά καλλιεργημένοι άνθρωποι είναι λίγοι και περιορίζονται περισσότερο από τα κοινά της σύγχρονης κοινωνίας. Κατά προέκταση και ο ιστορικός με μαθηματική ιστορική ακρίβεια, χάνεται και αυτός στο πέλαγος των ανιστόρητων μελών της κοινωνίας. Κατά συνέπεια, η επίδρασή του είναι μηδαμινή και χωρίς καμία αξία.
Εάν θέλουμε να μάθουμε από την ιστορία πρέπει να την μελετήσουμε. Για τη μεγάλη μάζα τούτο είναι πολύ δύσκολο γιατί προϋποθέτει κόπο και στέρηση από άλλα πράγματα πιο εύκολα και πιο προσιτά. Φαίνεται, όμως, ότι δεν είμαστε σε θέση να θυσιάζουμε τα καλά και συμφέροντα για τα πιο δύσκολα και πιο πνευματικά. Έτσι επαναλαμβάνουμε τα λάθη του παρελθόντος και αποδεικνύεται ιστορικά ότι «η Ιστορία επαναλαμβάνεται» γιατί δεν προσέξαμε το φως της στο δρόμο μας και δεν μάθαμε το δίδαγμά της.
Ένα ελαφρυντικό που είναι, νομίζω, απαραίτητο να μνημονευτεί εδώ, είναι ότι οι μεγάλες κρίσεις στον κόσμο μας – πολιτικές, οικονομικές κ.ά., που θα τις λέγαμε ιστορικές – είναι σαν τη γρίπη τα τελευταία χρόνια, που έρχονται και ενώ έχεις όλα τα φάρμακα από την προηγούμενη εμφάνισή της, εντούτοις δεν μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις. Και τούτο διότι κάτι άλλο πειράζει τον ανθρώπινο οργανισμό και μέχρι που να βρεθεί το κατάλληλο και αποτελεσματικό φάρμακο, ο άνθρωπος υποφέρει με τις νέες συμπτώσεις και συνέπειες που είναι και μοιάζουν σας τις προηγούμενες. Αυτές είναι οι καθημερινές κρίσεις από διαφωνίες μέχρι παγκοσμίους πολέμους.