Στο πλαίσιο των φετινών εορτασμών για τα πενήντα χρόνια από την ίδρυση της Παλλακωνικής Αδελφότητας «Ο Λεωνίδας», έδωσα διάλεξη με το ανωτέρω θέμα. Η εκδήλωση έγινε στο ιδιόκτητο κτίριο της Αδελφότητας, στο 253 Albert St., Brunswick, την Κυριακή, 26 Ιουνίου 2011 και την παρακολούθησε μεγάλο πλήθος συμπαροίκων, μελών και φίλων της Αδελφότητας. Η παρακάτω σύντομη περίληψη είναι μία λακωνική σύνοψη των κύριων σημείων, χωρίς αναφορά στο γόνιμο διάλογο που ακολούθησε.

Ο ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΝΟΜΟΘΕΤΗΣ

Είναι ιστορικό γεγονός ότι ο Λυκούργος είναι όντως ο μεγάλος δημιουργός της σπαρτιατικής πολιτείας. Είναι, όμως, αβέβαιο πότε ακριβώς έζησε και έδρασε ο νομοθέτης αυτός της αρχαίας Σπάρτης και ιδρυτής του ιδιαίτερου, αλλά και ιδιότυπου πολιτικού και κοινωνικού καθεστώτος. Οι χρονολογίες που αναφέρονται είναι από το 1000 έως το 600 π.Χ.

Η πιο πλήρης βιογραφία που έχουμε για το Λυκούργο είναι αυτή που συνέγραψε ο Πλούταρχος στις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα και σώζεται αυτούσια μέχρι σήμερα. Εδώ έχουμε συγκεντρωμένες όλες τις πληροφορίες που είχε ο συγγραφέας από όλες τις αρχαίες του πηγές. Είναι πολύ χαρακτηριστική η πρώτη του πρόταση: «Για το Λυκούργο το νομοθέτη γενικά δεν μπορούμε να πούμε τίποτε το αναμφισβήτητο».

Λέγεται ότι μετά το θάνατο του βασιλιά πατέρα του και του πρεσβύτερου αδελφού του, ο θρόνος πέρασε στο Λυκούργο. Ακολούθησαν πολλές δολοπλοκίες και διαβολές στο περιβάλλον του και ο Λυκούργος έφυγε από τη Σπάρτη για μεγάλη περιοδεία και τα ταξίδια του τον έφεραν στην Κρήτη, την Ιωνία, την Ινδία, την Αίγυπτο, τη Λιβύη και ίσως την Ισπανία. Μελέτησε τους νόμους και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων σε αυτούς τους τόπους και έτσι διαμόρφωσε το δικό του σύστημα. Μετά από πολλά χρόνια επέστρεψε στη Σπάρτη αφού επισκέφθηκε πρώτα το Μαντείο των Δελφών. Εδώ έλαβε τη θεϊκή συγκατάθεση να εφαρμόσει τους νόμους του στη γενέτειρά του.

Ο Λυκούργος επέβαλε νόμους λιτότητας, αλλά και ένα πνεύμα ισότητας για όλους. Οι πιο πλούσιοι κάτοικοι αντέδρασαν, αλλά, τελικά, οι νόμοι του επιβλήθηκαν στη Σπάρτη, αν και δεν καταγράφηκαν. Όρκισε τους Σπαρτιάτες να μην τους αλλάξουν μέχρι που να επιστρέψει και έφυγε για τους Δελφούς όπου και πέθανε. Οι Σπαρτιάτες τήρησαν τον όρκο τους.

ΟΙ ΝΟΜΟΙ ΤΟΥ

Ο Λυκούργος δημιούργησε τη Γερουσία με 28 γέροντες, καθιέρωσε να υπάρχουν δύο βασιλείς και ίδρυσε ένα είδος Εκκλησίας του Δήμου η οποία ονομάστηκε Απέλλα. Αργότερα καθιερώθηκε η αρχή των Εφόρων. Στον τομέα της οικονομίας έγινε αναδασμός της γης σε ίσους και μόνιμους κλήρους. Απαγορεύθηκε η κοπή χρυσών και αργυρών νομισμάτων και επιτράπηκαν μόνο τα σιδερένια που ήταν βαριά, δύσχρηστα και είχαν μικρή αξία. Με τέτοιο ευτελές και ασήκωτο σιδερένιο νόμισμα ήταν αδύνατη η εισαγωγή ξένων προϊόντων. Μετά, όμως, από τη μάχη στους Αιγός ποταμούς και όταν επιτράπηκε το χρυσό νόμισμα υπήρχαν ολοφάνερα κρούσματα απληστίας και διαφθοράς. Απαγορεύτηκαν, επίσης, διάφορα άχρηστα επαγγέλματα όπως δάσκαλοι ρητορικής, κοσμηματοπώλες, μάντεις και οι γυναίκες του πληρωμένου έρωτα.

Στην εκπαίδευση τα παιδιά μάθαιναν μόνο τα στοιχειώδη, την υπακοή στις διαταγές των γεροντότερων, την αντοχή στις κακουχίες, να γυμνάζονται και να νικούν στις μάχες. Οι πολίτες στον ιδιωτικό βίο υποχρεώνονταν στα κοινά συσσίτια, να χρησιμοποιούν μόνο το τσεκούρι και το πριόνι, να χτίζουν μόνο χαμόσπιτα και έτσι αποθαρρυνόταν η πολυτέλεια. Οι γάμοι γίνονταν με την αρπαγή των γυναικών και τα παιδιά αφήνονταν να ζήσουν μόνο αν φαίνονταν υγιή και στιβαρά. Τα κορίτσια γυμνάζονταν σε αγωνίσματα δρόμου, πάλης, δισκοβολίας και ακόντιο.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΖΩΗ

Ο χαρακτήρας της σπαρτιατικής οικονομίας και ζωής ήταν αγροτικός. Τα κτήματα τα καλλιεργούσε κυρίως ο γηγενής πληθυσμός των δούλων, δηλ. οι είλωτες που ήταν ορισμένοι σε συγκεκριμένα κομμάτια γης και δεν υπήρχε εμπόριο ειλώτων. Οι περίοικοι κατοικούσαν στις ορεινές περιοχές και υπήρχε οικονομική αυτάρκεια σε εργατικά χέρια δούλων, σε προϊόντα και σιδηρομετάλλευμα.

Οι οικονομικές απαιτήσεις των ενόπλων δυνάμεων πριν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο ήταν μικρές. Μετά το 431 π.Χ. και την αρχή του μακροχρόνιου πολέμου, απαιτείτο σημαντικός αριθμός μισθοφόρων και η ναυτική δύναμη αύξησε το στρατιωτικό κόστος. Οι πλούσιες αγροτικές γαίες βοήθησαν τον τόπο γιατί δεν χρειαζόταν να γίνουν δαπάνες για εισαγωγή τροφίμων. Στη Σπάρτη δεν ζούσαν πολλοί ξένοι και για αυτούς δεν εφαρμόστηκε σύστημα άμεσης φορολογίας. Οι φόροι των περιοίκων πήγαιναν στους βασιλείς και όχι στο δημόσιο ταμείο.

Οι εταίροι στην Πελοποννησιακή Συμμαχία συνέβαλαν με ανθρώπινο δυναμικό και όχι με χρήματα όπως γινόταν στην Αθήνα. Για τις υπερπόντιες επιχειρήσεις, η Σπάρτη ήταν υποχρεωμένη να βασιστεί σε ξένες πηγές χρηματοδότησης –όπως οι περσικές επιχορηγήσεις– και με αυτές κέρδισε τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Όλο το εμπόριο και οι δημόσιες υποθέσεις διεξάγονταν στην αγορά της Σπάρτης η οποία ήταν γεμάτη σφρίγος και θαυμαστή ζωντάνια.

ΤΟ ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ

Ο Λυκούργος με την αυστηρή πειθαρχία, τη χρήση μόνο σιδερένιων νομισμάτων και την υποχρέωση της υποταγής στους γεροντότερους και με το ιδιαίτερο μείγμα ισότητας και καταπίεσης, επέτρεψε στην αρχαία Σπάρτη να μεγαλουργήσει. Η «Ρήτρα του Λυκούργου» δηλαδή όλοι οι νόμοι που θέσπισε, είναι μία δημοκρατική αρχή όπου όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το σώμα των πολιτών (Γερουσία, Απέλλα) και όλα τα αγαθά καταλήγουν υπέρ αυτού. Η αρχή αυτή εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη Σπάρτη.

Οι ιστορικοί, αρχαίοι και νεότεροι, δεν αποδίδουν όλους αυτούς τους νόμους μόνο στο Λυκούργο, αλλά σε προγενέστερες και μεταγενέστερες μεταρρυθμίσεις. Όλοι, όμως, παραδέχονται ότι το σύστημα που φέρει το όνομα του Λυκούργου, έκανε τη Σπάρτη να εξελιχθεί από μια αρχέγονε κοινοτική οργάνωση στην ανάδυση του κράτους της Σπάρτης που προκαλεί το θαυμασμό μέσα σε όλους τους αιώνες και μέχρι σήμερα…