Η παιδική ηλικία, ακολουθεί τον άνθρωπο σε ολόκληρη τη ζωή του.
Μπαλζάκ
Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα των παιδιών και των εφήβων, δικαίωμα στην αυτενέργεια και την αυτοδιάθεση. Κατά τον ελεύθερο χρόνο τα παιδιά ξεδιπλώνουν τη δημιουργικότητά τους, αποκτούν πολύτιμες δεξιότητες, εξελίσσονται, κοινωνικοποιούνται. Καθώς έχει άρρηκτη σχέση με την ψυχική υγεία, βοηθά το παιδί να αναπτυχθεί όχι μόνο στο γνωστικό ή/και το βιοσωματικό τομέα, αλλά και τον κοινωνικό και συναισθηματικό.
Στην εποχή μας οι απαιτήσεις για τα παιδιά συνεχώς αυξάνονται, ενώ ταυτόχρονα μειώνεται η ηλικία κατά την οποία τα παιδιά ξεκινούν τις διάφορες επιμορφωτικές δραστηριότητες. Οι γονείς με γνώμονα τις περισσότερες φορές την ανάπτυξη των ικανοτήτων και την απόκτηση εφοδίων για το μέλλον, γεμίζουν το πρόγραμμα του παιδιού μην αφήνοντας πολλές φορές χρόνο για παιχνίδι και ανεμελιά.
Έρευνα έδειξε πως τα παιδιά σήμερα έχουν τον μισό ελεύθερο χρόνο από αυτό που είχαν πριν 30 χρόνια. Τα παιδιά σήμερα περνούν σχεδόν το σύνολο του χρόνου τους στο σχολείο, στη μελέτη και σε οργανωμένες δραστηριότητες με αποτέλεσμα να έχουν ελάχιστες ευκαιρίες για να είναι δημιουργικά ή να ανακαλύψουν τα δικά τους ενδιαφέροντα. Στον αντίποδα αυτών που θέλουν τα παιδιά να μεγαλώνουν με όσο γίνεται περισσότερο οργανωμένο πρόγραμμα, υπάρχουν ερευνητές που τονίζουν πως αν θέλουμε ευτυχισμένα παιδιά που να μπορούν να παράγουν και να έχουν ήθος, θα πρέπει να τους δίνουμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο για δημιουργική έκφραση και παιχνίδι, όχι λιγότερο.
Τα περισσότερα προβλήματα στη ζωή, δεν μπορούν να λυθούν με μαθηματικούς τύπους ή με την απομνημόνευση κειμένων που μάθαμε στο σχολείο. Απαιτούν σωστή κρίση, σοφία και δημιουργική ικανότητα οι οποίες προέρχονται από τις εμπειρίες ζωής. Για τα παιδιά αυτές οι εμπειρίες ενσωματώνονται στον ελεύθερο χρόνο και στο παιχνίδι.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΔΟΜΗΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ…
Όλο και περισσότερες έρευνες τονίζουν τη σημασία που έχει στην κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη των παιδιών ο ελεύθερος χρόνος και το μη δομημένο παιχνίδι. Τις τελευταίες δεκαετίες πολλά παιδιά στερούνται ελεύθερο χρόνο και παιχνίδι γιατί υπερφορτώνονται με δραστηριότητες που αν και έχουν σχεδιαστεί για να τους κάνουν καλό, αρκετά συχνά καταλήγουν να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα.
Ως κοινωνία έχουμε δημιουργήσει την πεποίθηση ότι πρέπει να κάνουμε κάτι κάθε στιγμή, κάθε λεπτό και κύριος αποδέκτης αυτής είναι τα παιδιά. Οι γονείς αισθάνονται υποχρεωμένοι να δίνουν στα παιδιά τους κάθε πλεονέκτημα (ακόμα και παραπάνω από αυτό που μπορούν να αντέξουν οικονομικά) για να γεμίσουν τις ώρες και τις μέρες των παιδιών με δραστηριότητες έτσι ώστε να αποφύγουν τον μύθο του “κάνοντας απλά τίποτα είναι χαμένος χρόνος”.
Στην πραγματικότητα όμως ο ελεύθερος χρόνος για τα παιδιά είναι εξαιρετικά παραγωγικός και ουσιαστικός. Τις ελεύθερες ώρες τους τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να εξερευνήσουν τον κόσμο με τον δικό τους ρυθμό, να αναπτύξουν τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα, να συμμετέχουν σε πράγματα που τα ίδια επιθυμούν να ακολουθήσουν, να δημιουργήσουν τη δική τους ευτυχία και να διαχειρίζονται λογικά τον χρόνο τους. Παράλληλα, το μη κατευθυνόμενο παιχνίδι βοηθά τα παιδιά να εργάζονται από κοινού, να μοιράζονται, να διαπραγματεύονται, να επιλύουν συγκρούσεις και να μαθαίνουν σημαντικές κοινωνικές δεξιότητες.
Από την άλλη πλευρά, όταν ο χρόνος και το παιχνίδι ελέγχεται από τους ενήλικες, τα παιδιά πρέπει να ακολουθούν τους κανόνες των ενηλίκων και να συμμερίζονται τις δικές τους ανησυχίες. Έτσι χάνουν κάποια από τα οφέλη που τους προσφέρει ο ελεύθερος χρόνος και το αδόμητο παιχνίδι όπως είναι η ανάπτυξη της δημιουργικότητας και της φαντασίας. Ο απρογραμμάτιστος χρόνος και το μη δομημένο παιχνίδι αποτελούν σημαντικές συνιστώσες της κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης και προστατεύουν τα παιδιά από τις συνέπειες της πίεσης και του άγχους.
Ο ελεύθερος χρόνος των παιδιών είναι αυτός που δεν σχεδιάζεται από κάποιον ενήλικα και είναι διαφορετικός από τις παθητικές δραστηριότητες αναψυχής όπως είναι τα βιντεοπαιχνίδια και η τηλεόραση, ή τις δομημένες εξωσχολικές δραστηριότητες και τα σπορ. Είναι οποιαδήποτε αδόμητη δραστηριότητα που ενθαρρύνει τα παιδιά να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους όπως είναι το παιχνίδι με τα lego, τις κούκλες ή το ποδόσφαιρο στην αυλή από μια ομάδα παιδιών χωρίς την επίβλεψη ή την καθοδήγηση ενός προπονητή ή ενήλικα.
Ειδικοί στο χώρο της υγείας αναφέρουν πως όταν ένα παιδί ζει έναν εσπευσμένο τρόπο ζωής, ενώ την ίδια στιγμή στερείται ελεύθερου χρόνου, τότε μπορεί να γίνει πιο αγχωμένο, ανήσυχο ακόμα και να παρουσιάσει σημάδια κατάθλιψης. Μπορεί να παρουσιάσει μια σειρά συμπτωμάτων όπως πονοκεφάλους, στομαχόπονους, αδυναμία συγκέντρωσης στο σχολείο και προβλήματα ύπνου. Μακροπρόθεσμα, μπορεί να δυσκολεύεται να πάρει αποφάσεις για το τι θέλει να κάνει ή να μην έχει αυτοπεποίθηση. Ίσως το πιο σημαντικό όμως, είναι ότι στερείται κάτι πολύ ιδιαίτερο, τη χαρά του να είναι απλώς παιδί…
ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΥΠΕΡΦΟΡΤΩΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ:
1) Να χάσει την ανεξαρτησία του: Κάθε παιδί θέλει να είναι ανεξάρτητο, να κάνει πράγματα για τον εαυτό του. Και μέρος αυτής της διαδικασίας απόκτησης της ανεξαρτησίας είναι να παίρνει το ίδιο αποφάσεις για το πώς θα περνά τον ελεύθερο χρόνο του.
2) Να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση: Η αυτοεκτίμηση του παιδιού μειώνεται όταν δεν συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων που αφορούν βασικές πλευρές της ζωή του, όπως τι τρώει, τι ρούχα φοράει και με ποιους παίζει.
3) Να δυσκολεύεται πολύ να πάρει αποφάσεις: Μαθαίνει να αποφασίζουν οι γονείς του για αυτό.
4) Να είναι καλό σε όλα και άριστο σε τίποτε.
5) Να φαίνεται πιο κουρασμένο απ’ ό,τι συνήθως.
6) Να χάσει το ενδιαφέρον του για τα παιχνίδια.
Για να κρίνει ένας γονιός αν η μέρα του παιδιού του είναι σωστά οργανωμένη ή υπερφορτωμένη, ας επιχειρήσει να απαντήσει στα παρακάτω ερωτήματα:
1) Σημειώνει το παιδί πρόοδο σε όλες τις ασχολίες του;
2) Δείχνει προθυμία;
3) Μήπως ο γονιός κρατάει το παιδί υπεραπασχολημένο για να εξυπηρετούνται κάποιες δικές του ανάγκες;
4) Μήπως το παιδί τσακώνεται συχνά με τα άλλα παιδιά όταν έρχονται να παίξουν μαζί του;
5) Είναι το παιδί ικανό να κάνει σωστή κατανομή και κατάλληλη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου του;
6) Ο γονιός περνά αρκετό χρόνο με το παιδί; Αν ο χρόνος που καταναλώνει το παιδί σε δραστηριότητες εκτός σχολείου είναι πολύ περισσότερος από το χρόνο που περνά στο σπίτι, τότε ίσως το παιδί να έχει πολύ φορτωμένο πρόγραμμα.
ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ;
Η πρόκληση για τους γονείς είναι να βρουν την ισορροπία που επιτρέπει στα παιδιά να ανακαλύψουν τις δυνατότητές τους χωρίς να πιέζονται για να αποδώσουν καλά. Να καθοδηγούνται από τα πράγματα που αρέσουν στα παιδιά τους να κάνουν, παρά από το τι κάνουν στον ελεύθερο χρόνο τους τα άλλα παιδιά.
Τα παιδιά όπως και οι ενήλικες, έχουν τα δικά τους όρια στο άγχος και στην πίεση. Μερικά παιδιά χειρίζονται πολύ πιο εύκολα τις πολλές δραστηριότητες και άλλα παιδιά καταρρέουν γιατί δε θέλουν να περνούν τη ζωή τους από τη μια δραστηριότητα στην άλλη. Η συμμετοχή των παιδιών στο πώς θα γεμίσουν τον χρόνο τους είναι ιδιαίτερα σημαντική. Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν για το πώς αισθάνεται το παιδί με το πρόγραμμά του. Υπάρχουν μέρες που αισθάνεται υπερφορτωμένο; Εύχεται να είχε περισσότερο χρόνο για να παίξει με τους φίλους του ή απλά να χαλαρώσει μετά το σχολείο;
Όταν οι γονείς μοιράζονται μη προγραμματισμένο και αυθόρμητο χρόνο με τα παιδιά τους για παιχνίδι, συμβάλλουν με έναν υποστηρικτικό και παραγωγικό τρόπο στην ανάπτυξή τους, όπως θα συνέβαινε αν συμμετείχαν σε πολλά αθλήματα ή και άλλες δραστηριότητες υπό την επίβλεψη ενηλίκων.\
Επειδή η κοινωνία που μεγαλώνουν τα παιδιά σήμερα υποτιμά τον ελεύθερο χρόνο, δε σημαίνει πως πρέπει να τον στερούμε εμείς οι ίδιοι από τα παιδιά. Οι γονείς πρέπει να θυμούνται πως τα παιδιά χρειάζονται χρόνο για να φορτίσουν τις μπαταρίες τους και να επεξεργαστούν αυτά που έχουν μάθει. Ο ελεύθερος χρόνος είναι αυτός που τους επιτρέπει να εξερευνούν, να μελετούν στην πράξη, να ονειροπολούν, να δημιουργούν και να καινοτομούν. Με λίγα λόγια, δεν πρέπει να ξεχνάμε να αφήνουμε τα παιδιά να είναι παιδιά!
*Η Παρασκευή Παπατσιφλικιώτη είναι δημοσιογράφος-μέλος της Ε.Δ.Σ.Τ.Ε, συγγραφέας, βρεφονηπιοκόμος και θεραπεύτρια λόγου, με έδρα τη Θεσσαλονίκη.