Ήταν τιμή μου που βρέθηκα στο Ελληνικό Κέντρο την περασμένη εβδομάδα, στην παρουσίαση του συγγραφέα από την Βρετανία Chris White για την Αντίσταση και τις Συμμαχικές Δυνάμεις στην Κρήτη τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η παρουσίαση ήταν το εναρκτήριο γεγονός του φετινού προγράμματος μνήμης του Συμβουλίου Μνήμης για την Μάχη της Κρήτης στην Μελβούρνη.
Φώτο: Jim Claven
Ο Chris ερευνά την ιστορία της Κρήτης κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εδώ και πολλά χρόνια. Μαζί με τον αδελφό του, Peter, έχουν ακολουθήσει τις διαδρομές που είχαν κάνει οι δυνάμεις της Κρητικής Αντίστασης και των Συμμάχων και κυρίως την περίφημη ιστορία της απαγωγής του Γερμανού στρατηγού Kreipe τον Απρίλιο του 1944. Με τη βοήθεια των ντόπιων, έχει καταφέρει να ερευνήσει, να βρει και να ταυτοποιήσει πολλές από τις ακριβείς τοποθεσίες που χρησιμοποίησαν τότε οι σύμμαχοι και οι αντιστασιακοί.
Αντλώντας στοιχεία από την εκπληκτική επιτόπια και αρχειακή έρευνα, η παρουσίαση του Chris ταξίδεψε το ακροατήριο στην Κρήτη της σκοτεινής περιόδου της Γερμανικής Κατοχής. Μίλησε για τις πρώτες αφίξεις πρακτόρων των Συμμάχων στην Κρήτη και για τη συνεργασία τους με την τοπική αντίσταση στην διεξαγωγή επιχειρήσεων σαμποτάζ επί των συμμαχικών δυνάμεων.
Ένας από αυτούς τους πράκτορες ήταν και ο συγγραφέας Patrick Leigh Fermor, ο οποίος ηγήθηκε της επιχείρησης απαγωγής του Kreipe μαζί με τον William Stanley Moss. Υπηρέτησε στο ελληνικό μέτωπο τον Απρίλιο του 1941 και μετά τον πόλεμο εγκαταστάθηκε στην Καρδαμύλη της Πελοποννήσου.
Μία από τις πιο εκπληκτικές ανακαλύψεις του Chris ήταν η “Κυψέλη”, μία πέτρινη καλύβα που πήρε το όνομά της λόγω του κωνικού της σχήματος και την οποία χρησιμοποιούσαν οι βοσκοί σαν κρυψώνα για τους αντιστασιακούς και τους Συμμάχους στα βουνά της Κρήτης τον Ιανουάριο του 1943, όταν σχεδίαζαν την απαγωγή του Kreipe. Οι πράκτορες των Συμμάχων είχαν τραβήξει φωτογραφίες από τις τοποθεσίες στην διάρκεια της αποστολής τους, χάρη στις οποίες ο Chris κατάφερε να εντοπίσει το σημείο, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1,1 χλμ. και να το επισκεφθεί μαζί με τον γιο του αείμνηστου Arthur Reade, του πράκτορα των Συμμάχων που είχε φωτογραφηθεί εκεί το 1941.
Η παρουσίαση του Chris ήταν γεμάτη με ονόματα πρακτόρων των Συμμάχων, αλλά και των γενναίων μαχητών της Κρήτης, ντόπιων ή και άλλων – πολλοί από τους οποίους είχαν έρθει από την μακρινή Κύπρο. Και, φυσικά, έγινε μνεία του γενναίου επισκόπου και των μοναχών της Μονής Πρέβελης, η οποία σχεδόν καταστράφηκε από τους Γερμανούς.
Μεγάλο μέρος της παρουσίασης αφιερώθηκε στην απαγωγή του Kreipe. O Chris μας ταξίδεψε πίσω στην στιγμή της άφιξης των πρακτόρων των Συμμάχων στην Νότια Κρήτη στα τέλη του 1943, την συνεργασία τους με την τοπική αντίσταση, το πώς κρύβονταν στα κρητικά βουνά καθώς σχεδίαζαν την απαγωγή, το σημείο όπου έγινε η απαγωγή τον Απρίλιο του 1944, την τολμηρή διαδρομή μέσα από το Γερμανοκρατούμενο Ηράκλειο μέσα στο αυτοκίνητο του ίδιου του στρατηγού και μετά από εκεί νότια προς τα βουνά της Κρήτης, την ανάβαση στην Ίδη και την αναχώρηση προς το συμμαχικό στρατηγείο στο Κάιρο στις 17 Μαΐου του 1944. Όλη η παρουσίαση ήταν εμπλουτισμένη με φωτογραφίες αρχείου που είχαν πάρει οι ίδιοι οι πράκτορες των συμμάχων, αλλά και σύγχρονες φωτογραφίες του Chris.
Μία από τις σημαντικότερες στιγμές της παρουσίασης ήταν η προβολή ενός αποσπάσματος από μία τηλεοπτική εκπομπή της ελληνικής τηλεόρασης από τον Μάιο του 1971, στην οποία συμμετείχαν οι Patrick Leigh Fermor, οι σύντροφοί του από την Κρητική Αντίσταση, αλλά και ο ίδιος ο Στρατηγός Kreipe, o οποίος είχε ταξιδέψει στην εκπομπή ειδικά για την εκπομπή. Η συντροφικότητα μεταξύ του πρώην πράκτορα των συμμάχων και των βετεράνων της αντίστασης ήταν εμφανής – και όλοι καλωσόρισαν τον πρώην κρατούμενό τους! Οι περισσότεροι ανάμεσα στο ακροατήριο δεν είχαν ξαναδεί αυτήν την συνέντευξη.
Μετά την παρουσίαση ακολούθησε μία ζωντανή συζήτηση, στην οποία ο Arch Μπεργιάννης από την Μελβούρνη είπε στον Chris πώς εντόπισε την πιθανή τοποθεσία όπου θάφτηκε ο James Ζαμπέλης, o μοναδικός Έλληνας στρατιώτης των Anzac που σκοτώθηκε στην Κρητική Εκστρατεία του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Με τη βοήθεια του Πολ Σουγλέρη και την δική μου, κατάφερε να ταυτοποιήσει το σημείο συνδυάζοντας χάρτες αρχείου με σύγχρονα συστήματα GPS.
Aνάμεσα στο κοινό ήταν επίσης ο συγγραφέας Shane Maloney, από τη Μελβούρνη, ο οποίος έχει επισκεφτεί πολλές φορές την Κρήτη κι έχει γράψει μάλιστα ένα από τα ευπώλητα μυθιστορήματά του στο χωριό του Γιάννη Ρεράκη, την Επισκοπή. Μίλησε για την φιλία του με τον βετεράνο των Anzac στην Κρήτη, τον Charles Jager που έχει γράψει τα απομνημονεύματά του από την εποχή εκείνη, με τίτλο “Απόδραση από την Κρήτη”.
Ο πρώην βουλευτής, Γιάννης Πανταζόπουλος ανέφερε πόσο σημαντική είναι η δουλειά ερευνητών όπως ο Chris στην καταγραφή της ιστορίας της Κρήτης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μέσα από μνήμες, φωτογραφίες και κυρίως τις ιστορίες των ίδιων των ντόπιων, προτού χαθούν.
Ο Chris και η σύντροφός του Patricia, ήταν καλεσμένοι της Παμμεσηνιακής Κοινότητας Μελβούρνης στον ετήσιο χορό τους. Ως δείγμα εκτίμησης από όλους τους παριστάμενους στην παρουσίαση, πρόσφερα στον Chris ένα αντίτυπο του όμορφου βιβλίου του Peter Pedersen, “Anzac Treasurers: The Gallipoli Collection of the Australian War Memorial”. Για όσους δεν κατάφεραν να παρευρεθούν, ελπίζουμε να οργανώσουμε μία νέα παρουσίαση, σε κάποια μελλοντική επίσκεψη του Chris στην Αυστραλία. Ο οδηγός του Chris για την διαδρομή της απαγωγής μπορεί να βρει σε ένα βιβλίο του Patrick Leigh Fermor που εκδόθηκε πρόσφατα, το”Abducting A General: The Kreipe Operation and SOE in Crete”, το οποίο μπορεί κανείς να παραγγείλει διαδικτυακά, αλλά και από όλα τα καλά βιβλιοπωλεία. Ο Chris ενδιαφέρεται πολύ να ακούσει ιστορίες από μέλη της Κρητικής παροικίας της Αυστραλίας και απογόνους βετεράνων των συμμάχων που θα ήθελαν να μιλήσουν μαζί του για την Αντίσταση στην Κρήτη κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί του στο email cpcwhite@hotmail.com.
*O Jim Claven είναι συγγραφέας και ιστορικός που ερευνά τις διαδρομές των στρατιωτών των Anzac στην Ελλάδα κατά τον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι μέλος του Συμβουλίου Μνήμης της Μάχης της Κρήτης.
