Για πάνω από ένα χρόνο ο Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αναφορικά με τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα, κάνει αόριστες δημόσιες δηλώσεις για αναθεώρηση των όρων της Συνθήκης της Λοζάνης, σχετικά με τα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών.
Με τη Συνθήκη της Λοζάνης, η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, καθορίσθηκαν το 1923 τα σύνορα μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας, μετά από την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922.
Όμως στη Λοζάνη, πόλη στο γαλλόφωνο μέρος της Ελβετίας, δεν ρυθμίστηκαν μόνο ελληνοτουρκικά ζητήματα, καθότι η συνθήκη αυτή είναι πολυμερής, και δεν την υπέγραψαν μόνο η Ελλάδα και η Τουρκία, αλλά και πολλές από τις νικήτριες Δυνάμεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Για την πληρέστερη κατανόηση των στόχων, αλλά και των διατάξεων της Συνθήκης της Λοζάνης, απαιτείται η εξήγηση γιατί κρίθηκε αναγκαίο να αντικαταστήσει την προηγούμενη Συνθήκη των Σεβρών.
Η Συνθήκη των Σεβρών είχε θεσπισθεί τον Αύγουστο του 1920, δύο χρόνια μετά από τη λήξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, στον οποίο η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε πάρει το μέρος της Γερμανίας κατά των άλλων ευρωπαϊκών χωρών, ενώ ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε εντάξει την Ελλάδα στο πλευρό των Ευρωπαίων συμμάχων.
Μετά τη νίκη των συμμάχων το 1918, με τη Συνθήκη των Σεβρών στην Ελλάδα είχε παραχωρηθεί ολόκληρη η Ανατολική Θράκη, εκτός από την Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα είχε ανατεθεί στην Ελλάδα η άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στην περιοχή της Σμύρνης, την οποία θα προσαρτούσε οριστικά, αν ύστερα από 5 χρόνια σε δημοψήφισμα η πλειοψηφία του πληθυσμού της θα ήταν υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα.
Το ότι οι διατάξεις της Συνθήκης των Σεβρών δεν εφαρμόστηκαν, και προέκυψε η ανάγκη μιας νέας συνθήκης, οφειλόταν στα λάθη που είχε διαπράξει η τότε Ελληνική Κυβέρνηση, η οποία δεν αρκέστηκε στην κατάληψη της Σμύρνης, όπως είχαν προτείνει οι σύμμαχοι της Ελλάδας, αλλά έστειλε το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα στα ενδότερα της Τουρκίας, με αποτέλεσμα την ήττα του στον Σαγγάριο ποταμό το 1922, και την άτακτη υποχώρησή του. Οι άμεσα υπεύθυνοι για την Μικρασιατική Καταστροφή ήταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και οι κυβερνήσεις που σχηματίζονταν από εκείνον.
Αναφερόμενος στη Συνθήκη της Λοζάνης, ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος, στη σελίδα 124 του βιβλίου του με τίτλο ‘Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας’, μεταξύ άλλων αναφέρει και τα ακόλουθα:
«Με τη συνθήκη της Λοζάνης (24 Ιουλίου 1923) η Ελλάδα εγκατέλειπε οριστικά τη Μικρά Ασία. Στη Θράκη ο ποταμός Έβρος ορίστηκε ως σύνορο ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Τα Δωδεκάνησα έμειναν στην Ιταλία και η Βόρειος Ήπειρος στην Αλβανία».
Σημειώνω πως τα Δωδεκάνησα επιστράφηκαν από την Ιταλία στην Ελλάδα το 1947.
Από τα παραπάνω προκύπτει πως με τη Συνθήκη της Λοζάνης το 1923 η Ελλάδα έχασε πολλές από τις θετικές θεσπίσεις της Συνθήκης των Σεβρών, ενώ η Τουρκία βγήκε ωφελημένη. Ως εκ τούτου, είναι απορίας άξιο γιατί ο Πρόεδρός της τώρα ζητά την αναθεώρηση της Συνθήκης της Λοζάνης.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί το γεγονός ότι η Συνθήκη της Λοζάνης δεν έχει «ημερομηνία λήξης», και ως εκ τούτου δεν συντρέχει κανένας λόγος για την αναθεώρησή της, καθότι έκτοτε δεν έχουν λάβει χώρα εξελίξεις που να δικαιολογούν τον εκ νέου καθορισμό των συνόρων μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας.
Επιπρόσθετα, η Συνθήκη της Λοζάνης το 1923 προσδιόρισε, και συνεχίζει να προσδιορίζει μέχρι τις ημέρες μας, τα σύνορα της Τουρκίας και με τις χώρες της Βαλκανικής Χερσονήσου, καθώς και με τα αραβικά γειτονικά της κράτη. Επομένως, οποιαδήποτε απόπειρα αναθεώρησής της θα διαταράξει την ισορροπία, η οποία διατηρείται αναλλοίωτη για σχεδόν έναν αιώνα, σε έναν κατά πολύ ευρύτερο γεωγραφικό ορίζοντα από τον στενό ελληνοτουρκικό.
ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στην Λοζάνη ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Τα κύρια σημεία της εν λόγω Συνθήκης που αφορούν την Ελλάδα είναι τα ακόλουθα:
* Η Ανατολική Θράκη, τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος και τα Στενά των Δαρδανελίων αποδόθηκαν οριστικά στην Τουρκία.
* Τα Δωδεκάνησα αναγνωρίσθηκαν ρητά ως ιταλική κτήση. (Επιστράφηκαν στην Ελλάδα από την Ιταλία το 1947).
* Η Τουρκία αναγνώρισε οριστικά την παραχώρηση της Κύπρου στην Αγγλία.* Με χωριστή ελληνοτουρκική σύμβαση, η οποία συμφωνήθηκε μεταξύ του Ε. Βενιζέλου, και του ομόλογού του Τούρκου Ισμέτ Ινονού, αποφασίσθηκε το ζήτημα της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας. Περίπου 1.500.000 Έλληνες της Τουρκίας και της Ανατολικής Θράκης εγκατέλειψαν τις πανάρχαιες εστίες τους, πριν ή μετά τη σύμβαση, και κατέφυγαν στην Ελλάδα, και περίπου 500.000 Τούρκοι από την βόρεια Ελλάδα επέστρεψαν στην Τουρκία. Από τη σύμβαση εκείνη εξαιρέθηκαν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και των νησιών Ίμβρος και Τένεδος. Εξαιρέθηκαν επίσης οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης, οι οποίοι παρέμειναν σε περιοχή της ελληνικής επικράτειας, και απολαμβάνουν όλα τα δικαιώματα των Ελλήνων πολιτών.
* Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφηκε στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου της Λοζάνης η ελληνοτουρκική συμφωνία, και στη συνέχεια το σύνολο της Συνθήκης της Λοζάνης.
Με πρόσκληση του Πρωθυπουργού της Ελλάδας, κ. Αλέξη Τσίπρα, ο Πρόεδρος της Τουρκίας, κ. Ταγίπ Ερντογάν, επισκέφθηκε την Αθήνα στις αρχές του Δεκεμβρίου 2017, και είχε συζητήσεις με τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Προκόπη Παυλόπουλο και με τον κ. Αλέξη Τσίπρα. Σύμφωνα με τον κ. Τσίπρα, η επίσκεψη του κ. Ερντογάν στην Αθήνα ήταν η πρώτη Τούρκου Προέδρου ύστερα από 65 χρόνια, και ως εκ τούτου την χαρακτήρισε ως μια «σημαντική ευκαιρία για να κάνουμε βήματα προς τα εμπρός».
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κ. Προκόπης Παυλόπουλος, σε μήνυμά του του ενόψει των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Η Καθημερινή (22/12/17), αναφέρθηκε στα εθνικά θέματα, με κάποιες αιχμές οι οποίες κατά κύριο λόγο απευθύνονταν προς την Τουρκία. «Aρχής γενομένης από το 2018, η Ελλάδα θα μπορέσει να χαράξει το μέλλον που μας αναλογεί και μας ταιριάζει», τόνισε στο μήνυμά του ο κ. Π. Παυλόπουλος.
Ο κ. Π Παυλόπουλος τόνισε και τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και στον κεντρικό της πυρήνα, την Ευρωζώνη. Παράλληλα, προφανώς αναφερόμενος έμμεσα στην Τουρκία, επισήμανε πως οι σχέσεις φιλίας με τα γειτονικά κράτη της Ελλάδας, και η ευρωπαϊκή προοπτική τους, εξαρτώνται από τον σεβασμό ορισμένων παραγόντων, ένας από τους οποίους είναι και ο σεβασμός του διεθνούς δικαίου, και ιδιαίτερα της Συνθήκης της Λοζάνης, η οποία, όπως είπε, «προσδιορίζει, επακριβώς και δίχως ίχνος γκρίζων ζωνών, τα σύνορα, το έδαφος και την κυριαρχία της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης».
Σε πιο πρόσφατο μήνυμά του στην εφημερίδα Το Βήμα (22/2/18), ο κ. Π. Παυλόπουλος, απευθυνόμενος στην «φίλη και γείτονα Τουρκία» παρατήρησε πως ο δρόμος του λαού της δεν είναι κατά την Ανατολή, είναι κατά την Δύση και την Ευρωπαϊκή Ένωση, με απαράβατους όμως όρους και προϋποθέσεις.
Ειδικότερα, ο κ. Π. Παυλόπουλος κατηγορηματικά τόνισε: «Για να έχει αυτή την προοπτική, που εμείς την θέλουμε και την θέλουμε ειλικρινά, απαραίτητη προϋπόθεση, όρος απαράβατος, είναι ο πλήρης σεβασμός του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου και του Ευρωπαϊκού Κεκτημένου. Η Συνθήκη της Λοζάνης και το Δίκαιο της Θάλασσας δεσμεύουν την Τουρκία … Εκεί, δεν υπάρχουν ούτε αμφισβητήσεις, ούτε γκρίζες ζώνες. Αυτές είναι επινοήσεις. Όσο κάποιοι φαντάζονται γκρίζες ζώνες, είμαστε εδώ να τους αποδείξουμε, ότι το Αιγαίο έχει φως. Όχι γκρίζο. Το Αιγαίο έχει γαλάζιο, όχι γκρι. Και αυτό, εκτός από τη φύση, σε αυτή την περιοχή, το έχει κατοχυρώσει το Διεθνές Δίκαιο και το Ευρωπαϊκό κεκτημένο. Σε αυτό δεν κάνουμε πίσω».
Ιδιαίτερη βαρύτητα έχουν και τα ακόλουθα σχόλια του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ, όπως δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα Η Καθημερινή, 15/2/18:
«Ακόμη ένα αυστηρό μήνυμα κατά της Τουρκίας, με αφορμή την αυξημένη προκλητικότητα των τελευταίων ημερών στο Αιγαίο εστάλη από τις Βρυξέλλες, αυτή τη φορά δια στόματος Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ. ‘Τάσσομαι αυστηρά κατά της συμπεριφοράς της Τουρκίας’, σχολίασε την Τετάρτη ο κ. Γιουνκέρ, σχετικά με τη χθεσινή ένταση στα Ίμια, με την τοποθέτησή του να έρχεται σε συνέχεια ανάλογων δηλώσεων Ευρωπαίων αξιωματούχων τις τελευταίες ημέρες, που έχουν καταδικάσει την προκλητικότητα της Άγκυρας».
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις πολλών διεθνών σχολιαστών και πολιτικών εμπειρογνωμόνων ότι ο κ. Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συχνά αναφέρεται στην ανάγκη για αναθεώρηση των όρων της Συνθήκης της Λοζάνης, απλώς για να αποπροσανατολίσει τους συμπατριώτες του από τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τουρκία τα τελευταία χρόνια, και από τις εσωτερικές έριδες μεταξύ Τούρκων και Κούρδων.