Η αυστραλιανή προβλήτα της Λήμνου

Βόρεια του Μούδρου βρίσκεται μια προβλήτα από πέτρα και σκυρόδεμα. Σπάνια χρησιμοποιείται πια και δεν έχει όνομα. Αλλά πριν από εκατό χρόνια, τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Το 1915 όχι μόνο έμοιαζε με πολύβουο μελίσσι, αλλά είχε και όνομα – ήταν η αυστραλιανή προβλήτα της Λήμνου. Το όνομα αυτό δόθηκε επειδή είχε κατασκευαστεί από Αυστραλούς στρατιώτες και ήταν ένα από τα πρώτα έργα υποδομής που έγιναν στη Λήμνο από τους συμμάχους όταν ξεκίνησαν τη μετατροπή του νησιού σε στρατιωτική βάση για την εκστρατεία στην Καλλίπολη.

Κτίστηκαν στρατόπεδα, νοσοκομεία εκστρατείας και αποθήκες, ενώ για να γίνουν αυτά τα έργα χρειάστηκε να ανοιχτούν δρόμοι και να κατασκευαστούν προβλήτες και λιμάνια. Δημιουργήθηκαν, επίσης, δύο μικρές σιδηροδρομικές γραμμές, η πρώτη στη χερσόνησο των Τούρκων στον Δυτικό Μούδρο και η δεύτερη στις ανατολικές ακτές του Κόλπου του Μούδρου.

Πολλά από τα αυτά τα έργα που έκαναν οι σύμμαχοι στη Λήμνο το 1915 έχουν ξεθωριάσει και είναι αναγνωρίσιμα μόνο μετά από σοβαρή έρευνα. Τα Πολεμικά Νεκροταφεία στο νησί, όπου βρίσκονται θαμμένοι πάνω από 1200 άνδρες των συμμαχικών στρατευμάτωνκαι άλλο προσωπικό -μαζί με δυο νοσηλεύτριες από τον Καναδά- συντηρούνται από την Επιτροπή Κοινοπολιτειακών Πολεμικών Κενοταφίων. Η δε θέση των αυστραλιανών και των άλλων νοσοκομείων κατά τη διάρκεια του πολέμου μπορεί να ταυτοποιηθεί από φωτογραφίες – αλλά υπάρχουν ελάχιστες. Και κάποια απομεινάρια από τις εν λόγω κατασκευές είναι σκουριασμένα και καλυμμένα από βλάστηση και μόνο ένα καλά εκπαιδευμένο μάτι μπορεί να τα εντοπίσει.

Τις περισσότερες φορές οι ταξιδιώτες με κατεύθυνση την ανατολική ακτή του Κόλπου του Μούδρου, έρχονται από τη δυτική πλευρά του νησιού. Περνούν από την πόλη του Μούδρου, από τον μεγάλο καθεδρικό ναό του Ευαγγελισμού και από το μικρό λιμανάκι, όπου μπορούν να απολαύσουν ένα παραδοσιακό ελληνικό γεύμα σε κάποια από τις τοπικές ταβέρνες.

Στην άκρη του λιμανιού υψώνεται το μνημείο της εκστρατείας των ANZACs στην Καλλίπολη και πολλοί τουρίστες αναπαράγουν στο μυαλό τους τη σκηνή του 1915, όταν το λιμάνι ήταν γεμάτο με συμμαχικά πλοία και ελληνικά καΐκια και τα συμμαχικά στρατεύματα αποβιβάζονταν κοντά στο σημείο που κάνουν σήμερα τουρισμό οι επισκέπτες. Και, πράγματι, πολλά συμμαχικά στρατεύματα έφτασαν στο συγκεκριμένο σημείο. Αλλά δεν πρόκειται για το ίδιο σημείο όπου οι πρώτοι Αυστραλοί πάτησαν το πόδι τους για πρώτη φορά στη Λήμνο.

Διαβάζοντας τα αρχεία των ANZACs στο Αυστραλιανό Πολεμικό Μνημείο και μελετώντας τους παλαιούς χάρτες που καταρτίστηκαν από τους επιθεωρητές του Βασιλικού Ναυτικού στη Βρετανική Βιβλιοθήκη στο Λονδίνο, ανακάλυψα πρόσφατα την τοποθεσία στην οποία έφτασαν τα πρώτα αυστραλιανά στρατεύματα στην ξηρά τον Μάρτιο του 1915.

Τα συμμαχικά στρατεύματα άρχισαν να φτάνουν στη Λήμνο από τον Φεβρουάριο, όταν τμήματα του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού αποβιβάσθηκε στον Μούδρο. Το πρώτο αυστραλιανό σώμα στρατού ξηράς που έφτασε στη Λήμνο ήταν το 9ο Αυστραλιανό Τάγμα Πεζικού, από το Κουίνσλαντ, που αποβιβάστηκε ακριβώς στην βόρεια πλευρά του Μούδρου.

Το σώμα αυτό αναχώρησε από το Μπρίσμπαν με «καλό καιρό» στις 24 Σεπτεμβρίου 1914. Απέπλευσε από την Αυστραλία, διέσχισε τον Ινδικό Ωκεανό με προορισμό την Αίγυπτο και μετά από μια σχετική εκπαίδευση υπό τη σκιά των μεγάλων Πυραμίδων, πήρε εντολή να αναχωρήσει για τη Λήμνο, εκεί όπου έμελλε να φτάσουν δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες και νοσοκόμες.

Σύμφωνα με το Στρατιωτικό Ημερολόγιο των ANZACs που γράφτηκε την εποχή εκείνη, το 9ο Τάγμα αποβιβάστηκε στις 11 το πρωί του Σαββάτου, 6 Μαρτίου στον Κόλπο του Μούδρου και κατευθύνθηκε προς τα βόρεια της πόλης μαζί με ένα τμήμα του 3ου Αυστραλιανού Σώματος Τραυματιοφορέων -μεταξύ των οποίων και ο στρατιώτης, John Simpson, ο οποίος έγινε αργότερα γνωστός ως ο άνθρωπος με το γαϊδουράκι πριν από το θάνατό του στη χερσόνησο. Στο Ημερολόγιο υπάρχουν σημειώσεις για ένα στρατόπεδο, τόσο για τους ίδιους όσο και για τα υπόλοιπα αυστραλιανά στρατεύματα που επρόκειτο να αποβιβαστούν μετά από αυτούς. Έτσι ξεκίνησε η μετατροπή της Λήμνου σε στρατόπεδο.

Ο μεγάλος κόλπος του Μούδρου ήταν ιδανική τοποθεσία για δημιουργία βάσης της τεράστιας συμμαχικής στρατιάς. Πράγματι, η περιοχή γεωγραφικά προστατεύεται από τη στενή είσοδό του και βρίσκεται κοντά στη χερσόνησο της Καλλίπολης. Μία από τις ελλείψεις ήταν η απουσία υποδομής για αποβιβάσεις, προβλητών και λιμενικών εγκαταστάσεων που απαιτούνταν. Και έτσι οι συμμαχικοί διοικητές άρχισαν να ερευνούν τις ακτές του κόλπου του Μούδρου για να προχωρήσουν στις απαραίτητες βελτιώσεις.

Και έτσι, από τις 10 μέχρι τις 31 Μαρτίου άρχισαν να κατασκευάζουν έναν πέτρινο διάδρομο για αποβίβαση καθώς και το δρόμο που συνδέει την προβλήτα με την πόλη του Μούδρου. Το επίσημο ιατρικό αρχείο της αυστραλιανής εκστρατείας περιγράφει αυτόν το νέο διάδρομο ως «μια καινούργια, τραχιά προβλήτα από πέτρα». Η αυστραλιανή προβλήτα σύντομα ενώθηκε και με μια άλλη που κατασκευάστηκε νότια της πόλης του Μούδρου από στρατιώτες του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού, στις 16 Μαρτίου.

Καθώς ολοκληρώθηκαν οι σχετικές εργασίες, έφτασε και το πρώτο αυστραλιανό νοσοκομείο και άρχισε να εκφορτώνει τους 200 τόνους εξοπλισμού του με σκάφος, ενώ το νοσοκομείο κατασκευάστηκε σε μια περιοχή πλησίον του τόπου στρατοπέδευσης του 9ου Τάγματος, στα βόρεια της πόλης του Μούδρου, όπως επιβεβαιώνουν οι φωτογραφίες της εποχής. Μια αναφορά ειδήσεων του 1919 με τίτλο «Σχετικά με τον Άνθρωπο», περιγράφει το Νοσοκομείο ως αρρένων, με προσωπικό εκπαιδευμένο ως επί το πλείστον στην Αδελαΐδα και τη Νότια Αυστραλία. Σύμφωνα με το επίσημο Βρετανικό Ιατρικό Ιστορικό Αρχείο Πολέμου, αυτό ήταν το μόνο νοσοκομείο που λειτουργούσε στη Λήμνο κατά την περίοδο της απόβασης. Μέχρι τον Αύγουστο η Λήμνος είχε πλέον μεταβληθεί σε σημαντική ιατρική βάση, με βρετανικά, καναδικά και αυστραλιανά νοσοκομεία εκστρατείας εγκατεστημένα στη χερσόνησο των Τούρκων στο Δυτικό Μούδρο.

Όλες αυτές οι κατασκευές έγιναν σε μια περίοδο που το νησί το σάρωναν εξαιρετικά κακές καιρικές συνθήκες με τους τυφώνες να καταστρέφουν τις εργασίες και τη βροχή να πλημμυρίζει το λιμάνι καθιστώντας την επικοινωνία μεταξύ των πλοίων αδύνατη. Αυτή η κακοκαιρία ήταν και ο λόγος που χιλιάδες ασθενείς -οι περισσότεροι με θανατηφόρα γρίπη – γέμισαν το αυστραλιανό νοσοκομείο. Ο πρώτος που έχασε τη ζωή του στη Λήμνο ήταν ο στρατιώτης Alexander Jones, του 9ου Τάγματος, ο οποίος κηδεύτηκε από το Νεκροταφείο Ανατολικού Μούδρου στις 11 Μαρτίου 1915.

Τέσσερις ακόμα Αυστραλοί στρατιώτες πέθαναν και τάφηκαν στη Λήμνο πριν από την εκστρατεία στην Καλλίπολη, ο στρατιώτης Douglas Carson του 12ου Τάγματος, ο Eric Webster του 9ου Τάγματος, ο William Rose του 11ου Τάγματος και ο Samuel Allison του 9ου Τάγματος. Αυτοί οι στρατιώτες πέθαναν από τη γρίπη ή πνευμονία, ασθένειες που αποδεκάτισαν τα στρατεύματα των συμμάχων στη χερσόνησο. Αυτοί οι στρατιώτες ήταν επίσης οι πρώτοι από τον τεράστιο πολυεθνικό στρατό που θα έφτανε στη Λήμνο το 1915. Ήταν οι πρώτοι που ήρθαν σε επαφή με τους ανθρώπους του νησιού και μεταμόρφωσαν την υποδομή του.

Το όνομα της προβλήτας αποκαλύπτεται σε ένα χάρτη του Κόλπου του Μούδρου που φτιάχτηκε από τους αξιωματικούς του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού το 1916 και φιλοξενείται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη στο Λονδίνο. Στον εν λόγω χάρτη, στα βόρεια της πόλης του Μούδρου, κοντά στο περίγραμμα ενός μικρού παρεκκλησίου, είναι σημειωμένη η μοναχική προβλήτα που βρισκόταν στον κόλπο – μια προβλήτα που ονομάζεται αυστραλιανή.

Και κατά ένα θαυματουργό τρόπο η προβλήτα αυτή παραμένει στη θέση της μέχρι σήμερα. Σίγουρα έχει βελτιωθεί και ενισχυθεί με την πάροδο των χρόνων, αλλά οι βάσεις κατασκευής της τέθηκαν από εκείνους τους πρώτους στρατιώτες από το Κουίνσλαντ και την υπόλοιπη Αυστραλία τον Μάρτιο του 1915. Το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Παύλου βρίσκεται εκεί κοντά. Περπατώντας στην προβλήτα μπορείτε να φανταστείτε τους πρώτους Αυστραλούς καθώς έφταναν στον νησί, μέσα στον αέρα και τη βροχή και προσπαθούσαν να κάνουν την αρχή και να φτιάξουν τη συμμαχική βάση στη Λήμνο.

Το 2017 ο Δήμος Port Phillip της Μελβούρνης ονόμασε τη θέση που βρίσκεται το Μνημείο Λήμνου Καλλίπολης της Μελβούρνης «Πλατεία Λήμνου», σηματοδοτώντας τη σύνδεση Αυστραλίας – Λήμνου – Καλλίπολης. Πολλά στρατεύματα και νοσηλευτές/νοσηλέυτριες της Αυστραλίας αναχώρησαν τελικά για την Καλλίπολη από την κοντινή προβλήτα Princes.
Οι αρχές της Λήμνου συναντήθηκαν με την Κρατική Διοίκηση της Βικτώριας (Αυστραλία) και την Επιτροπή Μνήμης Λήμνου-Καλλίπολης για την αποκατάσταση του ονόματος της αυστραλιανής προβλήτας της Λήμνου. Αυτό το γεγονός, όχι μόνο αναγνωρίζει αυτό το σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της Λήμνου, αλλά προσθέτει και ένα ακόμα στοιχείο στο μονοπάτι Λήμνου-Καλλίπολης το οποίο ελπίζουμε ότι θα ανοίξει και άλλους δρόμους.

*Ο Jim Claven είναι ιστορικός, πτυχιούχος του Πανεπιστημίου Monash και γραμματέας της Αυστραλιανής Επιτροπής Μνήμης Λήμνου-Καλλίπολης. Προετοιμάζει μια εικαστική έκθεση για το ρόλο της Λήμνου στην εκστρατεία της Καλλίπολης, που περιλαμβάνει πολλές αδημοσίευτες φωτογραφίες από αυστραλιανά αρχεία.

**Στην προετοιμασία αυτού του άρθρου βοήθησε ο Δημήτρης Μπουλώτης.