Η παρωδία είναι ένα πολύ συγκεκριμένο είδος γραφής το οποίο απομιμείται άλλα έργα. Ο ιδιαίτερος στόχος του είναι να τα γελοιοποιήσει και να τα διακωμωδήσει. Είναι μια ξεχωριστή μορφή λογοτεχνικής δημιουργίας για την οποία χρειάζεται ειδικό και καλλιεργημένο ταλέντο. Κινείται πολύ κοντά στο πρωτότυπο έργο –για να μπορεί να αναγνωριστεί η παρωδία– και με επιτυχία διαστρεβλώνεται το πρωτότυπο με σκοπό να προκαλέσει το γέλιο. Με την παρωδία γελοιοποιείται και ευτελίζεται κάτι που είναι σοβαρό. Η λέξη έγινε με την παρά+ωδή (=αντίθετο τραγούδι).
Η παρωδία ήδη καλλιεργήθηκε στην αρχαιότητα. Να θυμίσουμε ότι η Βατραχομυομαχία είναι μία παρωδία της Ιλιάδας του Ομήρου. Ο αμίμητος Αριστοφάνης ήταν μεγάλος παρωδός. Είναι αυτός που διακωμώδησε ανελέητα πολλές τραγωδίες του Ευριπίδη και των άλλων τραγικών μας ποιητών. Η πράξη του αυτή αποδεικνύει περίτρανα ότι τα έργα των μεγάλων τραγικών μας ποιητών ήταν πασίγνωστα στο ευρώ κοινό της Αθήνας. Εάν δεν γνωρίζεις το πρωτότυπο, η παρωδία δεν έχει «πόδια» να σταθεί.
Η ΠΑΡΩΔΙΑ ΣΗΜΕΡΑ
Έχουμε σήμερα πολύ γνωστές παρωδίες οι οποίες διακωμωδούν την υπερβολή και το κενό της ποίησης των ρομαντικών ποιητών του 19ου αιώνα. Τον 20ο αιώνα πετυχημένες παρωδίες έγραψε ο ποιητής μας Κώστας Βάρναλης. Και σήμερα κυκλοφορούν πετυχημένες παρωδίες πολύ γνωστών μας ποιητών όπως του Καβάφη, του Καρυωτάκη και άλλων. Και για μάς σήμερα αυτό δείχνει ότι τα ποιήματα –ιδίως του Καβάφη– έχουν γίνει προσφιλής τρόπος της καθημερινής μας συνεννόησης και επικοινωνίας. Παραπομπές στα ποιήματά του γίνονται κάθε μέρα σε όλα σχεδόν τα επίπεδα επικοινωνίας: ομιλίες, εφημερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνο και τηλεόραση.
Για μία γεύση «καβαφικής παρωδίας» δίνω παρακάτω τα «Τείχη», σημειώνοντας πως το πρωτότυπο ποίημα έχει μία αλληγορική διάσταση και αναφέρεται στην κοινωνική απομόνωση. Εδώ υπάρχει μία σύγκρουση του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο. Η ανάλυσή του μπορεί να γίνει με μια ψυχαναλυτική, αλλά και κοινωνιολογική προσέγγιση. Τι μάς λέει και για τη σημερινή κρίση; Να επισημάνω επίσης πως μιας και δημιουργούνται τόσες καβαφικές παρωδίες, σημαίνει πως το έργο του αναλυτικά δεν το έχουμε εξαντλήσει ακόμη.
ΤΕΙΧΗ
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.
ΚΑΒΑΦΙΚΟΝ (παρωδία του 1935)
Χωρίς λύπην, χωρίς περίσκεψιν, χωρίς αιδώ
κατέφαγον τα δέκα πέντε εκατομμύρια
και τώρα φευ διαλογίζομαι εγώ
πόσον ευκόλως τα κατέφαγον ως χοιρομήρια.
Α, όταν τα εμοίραζαν πώς να μην το προσέξω·
δεν θα ήτο τόσο δυσχερές εις την διανομή αυτήν να τρέξω
αλλά δεν ήκουσα ποτέ κρότον κλεπτών ή ήχον
κι ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από το γεύμα έξω!
Η ΠΑΡΩΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ
Η λέξη μας παρωδία έγινε από την πρόθεση παρά και το ουσιαστικό ωδή. Σήμερα την λέμε τραγούδι (=τράγου ωδή, από την αρχαία τραγωδία). Επίσης και σήμερα κάναμε τον όρο παρατράγουδα = αυτά που εκτρέπονται από τους κανόνες ευπρέπειας και αρμονίας. Όπως επισημάνθηκε παραπάνω, η παρωδία είναι μία σατιρική μίμηση ενός σοβαρού θέματος ή έργου. Η λέξη είναι πολύ συνοπτική και δεν μπορεί άλλη γλώσσα να την εκφράσει. Για το λόγο τούτο μπήκε θριαμβευτικά σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες με όλα τα παραπλήσια παράγωγά της, ιδίως με τη δύναμη του δεύτερου συνθετικού.
Η ωδή στα ελληνικά γέννησε και το ωδείο που είναι το σχολείο όπου διδάσκεται η φωνητική και η ενόργανη μουσική. Στα αγγλικά έγινε ode (προφέρεται ωντ, αλλά προσοχή odd με την ίδια προφορά είναι ο περιττός και ο παράξενος. Παράξενο και αυτό!). Οι αρχαίοι μας την έλεγαν αρχικά ως αοιδή και το ρήμα τραγουδώ ήταν αείδειν.
Η ωδή πολύ μελωδικά γέννησε σε σύνθεση όλες τις παρακάτω λέξεις οι οποίες –λόγω έλλειψης– μπήκαν όλες και στην αγγλική: Παρωδία = parody, επωδός = epode, μονωδία =monody, παλινωδία = palinode, προσωδία = prosody, κωμωδία = comedy, μελωδία = melody, ψαλμωδία = psalmody, θρηνωδία =threnody, ραψωδία = rhapsody, τραγωδία = tragedy και η χορωδία έγινε choir.
Δεν μπορώ να θυμηθώ άλλες. Σκεφτείτε και όλα τα παράγωγά τους που είναι πάμπολλα. Είναι ένα γλωσσικό τους τραγικό επεισόδιο = tragic episode!
Να επισημάνουμε επίσης ότι στα αγγλικά έχουν γραφτεί πολλά βιβλία για να εξηγηθούν όλες αυτές οι έννοιες. Και οι εγγράμματοι αγγλόφωνοι ρωτούν εκστατικά: Πώς τις φιλοτέχνησαν όλες αυτές τις λέξεις οι Έλληνες; Έλα, ντε!