ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Το παρακάτω απόσπασμα είναι από την Πολιτεία του Πλάτωνα. Στο έργο του αυτό ο μεγάλος μας φιλόσοφος εξετάζει τη φύση της δικαιοσύνης και της αδικίας. Η απόδοση στη σημερινή μας γλώσσα είναι του Ν.Μ. Σκουτερόπουλου: Πλάτωνος Πολιτεία. ΄Εκδοση: Πόλις, Αθήνα 2002. Δική μου πρόσθεση είναι μόνο τα ονόματα αυτών που μιλούν για ευκολότερη διάκρισή τους.

Στο σημείο τούτο ο Σωκράτης διηγήθηκε πώς βρέθηκε στο σπίτι του πλούσιου μέτοικου της Αθήνας Κέφαλου και πώς ξεκίνησε τη συζήτηση μαζί του, αλλά και με άλλους φίλους παρόντες.΄Εχει προηγηθεί μία συζήτηση για τα γηρατειά και για τα λίγα «πλεονεκτήματα» που έρχονται τότε. Στο σημείο αυτό ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι ο Κέφαλος μπορούσε να υπομείνει ευκολότερα τα γηρατειά, χάρη στην περιουσία του και γενικά πως οι πλούσιοι δέχονται με υπομονή ευκολότερα τα γηρατειά. Και συνεχίζει:

ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΟΣ

Σωκράτης: Να σε ρωτήσω όμως και κάτι άλλο: Ποιο νομίζεις πως είναι το πιο σημαντικό καλό που οφείλεις στο ότι έχεις μεγάλη περιουσία;

Κέφαλος: Κάτι, που, αν το πω, ίσως δεν θα ‘ναι πολλοί αυτοί που θα το δεχθούν. Να το ξέρεις, Σωκράτη, πως όταν κάποιος φθάσει πολύ κοντά να πιστέψει ότι πρόκειται να πεθάνει, αρχίζει να αισθάνεται ένα δέος και να νοιάζεται για πράγματα τα όποια πρωτύτερα δεν τον ανησυχούσαν. Οι μύθοι, ας πούμε, που λέγονται για όσα συμβαίνουν στον Άδη, ότι δηλαδή όποιος διέπραξε εδώ αδικήματα εκεί στον Κάτω Κόσμο θα τιμωρηθεί, ενώ μέχρι πριν από λίγο τα κορόιδευε, τώρα τού αναστατώνουν την ψυχή, μήπως κι είναι αληθινά. Κι αυτός ―θέλεις από γεροντική αδυναμία, θέλεις επειδή όντας τώρα πιο κοντά στον Κάτω Κόσμο τα βλέπει αυτά τα πράγματα καθαρότερα― αρχίζει να βάζει πολλά με το νου του και κυριεύεται από φόβο κι αναλογίζεται τώρα και ψάχνει μήπως αδίκησε κανέναν σε κάτι. Όποιος λοιπόν διαπιστώνει ότι στη ζωή του διέπραξε πολλά αδικήματα, πετάγεται συχνά από τον ύπνο σαν τα μικρά παιδιά τρομαγμένος και ζει στην απελπισία. Όποιος πάλι νιώθει μέσα του πως δεν έχει διαπράξει κάτι άδικο, δεν χάνει ποτέ τη γλυκιά ελπίδα, την αγαθή «γηροτρόφισσα», όπως λέει και ο Πίνδαρος. Γιατί στ’ αλήθεια, Σωκράτη, όμορφα το ‘πε εκείνος πως όποιος περάσει με δικαιοσύνη κι ευσέβεια από τη ζωή,

«γλυκιά τον συντροφεύει
και του φτερώνει την καρδιά η γηροτρόφισσα
η ελπίδα, της πολυμήχανης γνώμης των θνητών
η πιο τρανή η κυβερνήτρα».

Είναι καταπληκτικά όμορφοι στίχοι! Και σε τούτο κατά τη γνώμη μου έγκειται η μεγάλη αξία του πλούτου, όχι ίσως για τον καθένα αλλά για έναν άνθρωπο σωστό και ευπρεπή. Στο να ξεκινάς δηλαδή για τον Άλλο Κόσμο χωρίς το φόβο ότι εξαπάτησες ή ξεγέλασες, έστω και δίχως να το θέλεις, κάποιον, και χωρίς να χρωστάς θυσίες σε θεό ή χρήματα σε κάποιον άνθρωπο, σε αυτό ο πλούτος συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό. Και λογαριάζοντάς τα όλα ένα προς ένα, εγώ τουλάχιστον, Σωκράτη, το πράγμα αυτό δεν θα το χαρακτήριζα ως το τελευταίο για το οποίο ο πλούτος είναι κάτι πάρα πολύ χρήσιμο.

Σωκράτης: Έξοχα, τα λες, Κέφαλε. Αλλά τούτο το πράγμα, τη δικαιοσύνη, θα το ταυτίσουμε έτσι απλά με την αλήθεια και με το να επιστρέφει κανείς ό,τι έχει πάρει από κάποιον ή θα δεχθούμε ότι και αυτές οι πράξεις άλλοτε είναι δίκαιες και άλλοτε άδικες; Εννοώ τούτο: Αν κάποιος παραλάβει προς φύλαξη όπλα από έναν φίλο του, ο οποίος έχει σώες τις φρένες, κι αν έπειτα ο φίλος του αυτός, έχοντας στο μεταξύ χάσει τα λογικά του, ζητήσει να του τα επιστρέψει, καθένας θα συμφωνούσε πως ούτε πρέπει να τα επιστρέψει αυτά τα όπλα ούτε θα ήταν δίκιο να το πράξει, ούτε επίσης ότι θα όφειλε να λέει κανείς όλη την αλήθεια σε κάποιον που βρίσκεται σε τέτοια κατάσταση.

Κέφαλος: Σωστά τα λες Σωκράτη.

Σωκράτης: Επομένως, δεν είναι αυτό μέτρο της δικαιοσύνης, το να λέει δηλαδή κάποιος την αλήθεια και να επιστρέφει ό,τι έχει πάρει;

Πολέμαρχος: Ναι, Σωκράτη, είναι, αν πρόκειται βέβαια να δώσουμε πίστη στον Σιμωνίδη

Κέφαλος: Ωραία, ωραία, παραδίνω το λόγο σε σας, εγώ πρέπει τώρα να φροντίσω για τη θυσία.

Πολέμαρχος: Λοιπόν, είμαι εγώ ο κληρονόμος σου;

Κέφαλος: Βεβαίως! (απάντησε γελώντας και ταυτόχρονα κατευθύνθηκε στο σημείο της θυσίας).

(Σημείωση: Ο Πολέμαρχος – εδώ – είναι ο αδερφός του ρήτορα Λυσία. Και οι δύο ήταν παιδιά του ρήτορα Κέφαλου).

ΜΕΡΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Ο πλούτος είναι ωφέλιμος για πολλά πράγματα. Και περισσότερο για τα γηρατειά, να μη χάνει ο άνθρωπος την αξιοπρέπειά του και να μην εξευτελίζεται ζητώντας βοήθεια την ώρα της ανάγκης.΄Οση περιουσία και να έχει κανείς, πρέπει να τη χρησιμοποιήσει με πολλή σύνεση και φρονιμάδα για το δικό του καλό, των δικών του και όλων.

Ο Πλάτωνας άνοιξε τη συζήτηση. Εδώ συζητούμε την πλατωνική φιλοσοφία. Πώς η σημερινή μας κοινωνία αντιμετωπίζει το ζήτημα αυτό; Τι σημαίνει για τον Πλάτωνα η σύνταξη; Και τώρα ο λόγος σε σας!