Η Ειρήνη Τσέρου, δασκάλα χορού και παράδοσης στην Καλυμνιακή Αδελφότητα, ετοιμάζει από καιρό τώρα την αναβίωση ενός θεσμού που «καίει». Μέσα από τον παραδοσιακό γάμο, έρχεται στο προσκήνιο το θέμα της προίκας, «απλά και συνοπτικά».

Μια σύνοψη εντούτοις που αγγίζει ένα αιχμηρό θέμα –αυτό της προίκας– που η έλλειψή της έστειλε καραβιές νύφες στους Aντίποδες της γης και όχι μόνο.

Είναι μια επίπονη δουλειά που τεστάρει τις αντοχές της νέας γυναίκας που προσπαθεί με νύχια και δόντια να κρατήσει ζωντανή την παράδοση, αποκαλύπτοντάς την σε παιδιά της τρίτης γενιάς που ήδη είναι ευαισθητοποιημένα σε παρόμοια ακούσματα. Ας μη μας διαφεύγει, εξάλλου, ότι πολλών οι παππούδες και οι προπαππούδες υπήρξαν σφουγγαράδες.

Μιλάμε για την προίκα, όχι απλά επί σκηνής που θα δούμε ένα δείγμα της μεθαύριο, αλλά γενικότερα, όπως την έζησε η ίδια στην Κάλυμνο από την οποία έφυγε μόλις πριν δυο δεκαετίες.

Όχι με τον τρόπο που έφυγαν πολλές άλλες μετανάστριες και ούτε από τα ίδια αίτια.

Ο πρόεδρος της Καλυμνιακής Αδελφότητας και σύντροφος της ζωής της, Δημήτρης Τσέρος, γεννημένος ο ίδιος στην Αυστραλία, έχει προσωπική πείρα του φλέγοντος θέματος που μ’ ενδιαφέρει να ερευνήσω.

«Την Ειρήνη την γνώρισα τυχαία σε μια παρέα στο νησί όταν είχα πάει εκεί για διακοπές και την ερωτεύθηκα από την πρώτη στιγμή» λέει.

«Ήταν σε μια εποχή που ήμουν έτοιμη για πανεπιστημιακές σπουδές. Ούτε καν σκεπτόμουν για γάμο» συμπληρώνει η ίδια.

‘Όταν όμως ο έρωτας μετατόπισε τα αρχικά της σχέδια, η απάντηση στην πρόταση γάμου του Δημήτρη, ήταν «πρέπει να δεις τον πατέρα μου».

«Δεν είχα πρόβλημα, αλλά και ούτε ήμουν διατεθειμένος να περιμένω. Πήγα κατευθείαν σπίτι τους και τον βρήκα να πίνει το καφεδάκι του στην αυλή. ‘Καλώς τον’, είπε ανυποψίαστος. Εγώ μπήκα αμέσως στο θέμα και τον ξάφνιασα. ‘Καλά το ξέρουν οι γονείς σου; Tι απαιτήσεις έχουν, τους ρώτησες; Εμείς δίνουμε αυτό το σπίτι και…’ Δεν τον άφησα να συνεχίσει και διακόπτοντάς τον, του είπα ότι η προίκα δεν μ’ ενδιαφέρει. Επίσης, μ’ όλο το σεβασμό που έχω στους γονείς μου η απόφαση ποια θα κάνω σύντροφο της ζωής μου είναι αποκλειστικά δική μου και μόνο δική μου. Θυμάμαι σάστισε, σίγουρα δεν περίμενε μια τέτοια ανταπόκριση και χαμογελώντας μου λέει ‘έλα να δεις το σπίτι, το θες δεν το θες είναι δικό σας. Και να το πούμε και της μάνας της’. Η Ειρήνη, βέβαια, ήδη είχε μιλήσει στη μητέρα της, αλλά κατά τις συνήθειες της εποχής, εκείνη έπρεπε να προσποιηθεί ότι δεν γνωρίζει τίποτε, αλλιώς θα έβρισκε τον μπελά της που ήξερε και δεν ενημέρωσε τον άντρα της».

Η ΠΡΟΙΚΑ ΖΕΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΥΕΙ

«Ο θεσμός της προίκας ζει μέχρι σήμερα» συμπληρώνει η Ειρήνη. «Εκ των πραγμάτων, ιδιαίτερα σήμερα με την κρίση, το νέο ζευγάρι χρειάζεται στήριξη. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που τα ζευγάρια σήμερα χωρίζουν για οικονομικούς λόγους.

Το πατρικό σπίτι το έδιναν οι γονείς στην πρωτότοκη κόρη, η οποία μάλιστα είχε το δικαίωμα να επιλέξει ό,τι άλλο ήθελε από την κτηματική περιουσία, ποτέ όμως την οικογενειακή επιχείρηση, το καΐκι ή το κοπάδι και τα βοσκοτόπια. Αυτά πήγαιναν από πατέρα σε γιο». Επίσης, η νύφη έπρεπε να επιπλώσει το σπίτι με καινούρια έπιπλα και να έχει τα «προικιά» της έτοιμα, τη «στοίβη», όπως λέγεται στην Κάλυμνο.

Αυτή συμπεριελάμβανε κιλίμια, κουβέρτες, χράμια, σεντόνια, πεσκίρια, τραπεζομάντηλα. Τα χράμια, επεξηγεί η Ειρήνη, ήταν τόσο βαριά που τα πήγαιναν για πλύσιμο στη θάλασσα και τα άπλωναν στα βράχια για να στεγνώσουν.

Και οι γονείς; Aν έδιναν το σπίτι στο ζευγάρι, οι ίδιοι πού έμεναν;

«Συνήθως, αν είχαν τον τρόπο, έχτιζαν ένα άλλο μικρό σπιτάκι δίπλα σ’ αυτό που κληροδοτούσαν ή ένα δωμάτιο στην πίσω αυλή που ονόμαζαν «γηροκομιό». Ακόμη κι αν έχει ο γαμπρός σπίτι, μένει πάντα σ’ αυτό που δίνουν οι γονείς της γυναίκας του ως προίκα».

«Εκεί, τα πεθερικά, σε κάνουν και νιώθεις βασιλιάς» συμπληρώνει ο Δημήτρης, που παίρνει γεύση από το κομμάτι αυτό της παράδοσης, κάθε φορά που επισκέπτεται το νησί για διακοπές.

ΞΕΝΙΤΕΙΑ Η ΔΙΕΞΟΔΟΣ

«Στα δικά μου χρόνια, όσες δεν είχαν προίκα ξενιτεύονταν» θα πει η Μαρία Καράμπελα, που ήλθε στην Αυστραλία το 1958 από την Καλλονή της Λέσβου.

«Δεν υπήρχε άλλη διέξοδος. Το σπίτι ήταν απαραίτητο κι ας ήταν ο γαμπρός ένας απλός χωρικός. Αν σε μια οικογένεια υπήρχαν πολλά κορίτσια, τότε το πρόβλημα ήταν ακόμη πιο δύσκολο να λυθεί».

Ακόμη και όταν τα χωριά άδειαζαν, επεξηγεί, με πάρα πολλούς νέους να φεύγουν στις μεγάλες πόλεις, ιδιαίτερα την Αθήνα, πάλι ο πατέρας της νύφης έπρεπε να της εξασφαλίσει τουλάχιστον τη στέγη για να μη μένει στο ενοίκιο.

Παράδειγμα ο εξαδελφός μου, που είχε τρεις κόρες και οι οποίες πήγαν στην Αθήνα, τις προίκισε με ένα διαμέρισμα επιπλωμένο την καθεμιά.

Ήθελε και το έκανε για να τις στηρίξει.

Στα δικά μου χρόνια βέβαια ήταν διαφορετικά. Αν δεν τα έβρισκαν οι συμπεθέροι στο θέμα της προίκας, χαλούσε το προξενιό.

Γι’ αυτό και μεταπολεμικά και μετά τον εμφύλιο, όταν η Ελλάδα αιμορραγούσε ακόμη, το θέμα της προίκας ήταν στο προσκήνιο.

Υπήρχε και η άλλη πλευρά, βέβαια -η πιο τραγική, ίσως, όλων- όπου προκειμένου να προικίσουν την αδελφή ή τις αδελφές για να μπορέσουν να παντρευτούν, τα αγόρια της οικογένειας ξενιτεύονταν» αναφέρει η Μαρία Καράμπελα.

Η ίδια μιλά και για τα προικιά, τις βελέντζες, τα πεσκίρια, τα τραπεζομάντηλα, τα στρωσίδια του κρεβατιού, όλα κεντητά στο χέρι και αργότερα τα σεμέν. Αναφέρει πώς έμπαιναν όλα στο «νυφοστόλι» πριν το γάμο και ήταν χαρακτηριστικά της κοινωνικής τάξης της νύφης.

«Χρειαζόταν τέχνη για να φανούν σ’ όλο τους το μεγαλείο τα προικιά και ήταν γυναίκες στα χωριά που ήταν γνωστές γι’ αυτή τους την ειδικότητα, περιζήτητες» συμπληρώνει.

Η ίδια διαθέτει μια πλούσια συλλογή από υπέροχα κεντητά, μερικά από τα οποία είναι από την γιαγιά της.

Ο θεσμός της προίκας νομικά καταργήθηκε, ως γνωστόν, το 1983 από το ΠΑΣΟΚ, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχει καταργηθεί.

Αντί για προίκα σήμερα έχει θεσμοθετηθεί η γονική παροχή στα παιδιά, αγόρια και κορίτσια. Μελανό σημείο, βέβαια, το ότι οι παροχές των γονέων στα παιδιά τους φορολογούνται.

Μια γεύση από το κομμάτι αυτό της παράδοσης που αντιστέκεται δυναμικά στο χρόνο, θα πάρουν μεθαύριο, Σάββατο, όσοι παρευρεθούν στην εκδήλωση της Καλυμνιακής Αδελφότητας, στο πλαίσιο της οποίας θα γίνει αναβίωση του παραδοσιακού γάμου και αναπόσπαστα της προίκας!