Ελληνικά λεωφορεία μιας άλλης εποχής


Αρκετοί από τους ομογενείς θα θυμούνται τα υπεραστικά λεωφορεία που όργωναν τους δύσβατους επαρχιακούς δρόμους τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Δεν γνωρίζουν, όμως, ότι πολλά από αυτά ήταν ελληνικής κατασκευής.

Τα ταξίδια με το λεωφορείο ήταν ο μοναδικός τρόπος μετακίνησης για χιλιάδες Έλληνες σε μια εποχή που το αυτοκίνητο ήταν είδος πολυτελείας.

Οι άνθρωποι από τα χωριά έβαζαν «πλώρη» για την πρωτεύουσα μαζί με τα λιγοστά τους υπάρχοντα σε μια βαλίτσα και το παραδοσιακό πανέρι με τρόφιμα όπως τυρί, αυγά, ελιές, λάδι. Κάποιοι ταξιδιώτες έπαιρναν μαζί τους και οικόσιτα ζώα όπως κοτόπουλα ή ακόμη και κατσίκες που προορίζονταν για συγγενείς τους στις πόλεις.

Οι αποσκευές των επιβατών φορτώνονταν στην οροφή του λεωφορείου αφού δεν υπήρχε αρκετός χώρος στο εσωτερικό του. Πηγή: Λεωφορεία Αιτ/νιας Μιας Άλλης Εποχής

Τα πρώτα χρόνια των υπεραστικών μετακινήσεων κατά τις δεκαετίες του ’20 και του ’30, οι ανέσεις για τους υπεράριθμους επιβάτες ήταν σχεδόν ανύπαρκτες, αφού τα θορυβώδη και αργά λεωφορεία είχαν σπαρτιάτικο εσωτερικό με μικρά παράθυρα και στενά καθίσματα, ενώ στην ουσία ταξίδευαν σε συνθήκες «εκτός δρόμου».

Η κακή ποιότητα μεγάλου μέρους του επαρχιακού οδικού δικτύου της χώρας, ακόμα και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έκανε κάθε ταξίδι μια νέα περιπέτεια για τον οδηγό και τους επιβάτες. Οι αναρτήσεις και οι κινητήρες των λεωφορείων πλησίαζαν τα όριά τους και δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις ελαστικών που έσκαγαν από αιχμηρά αντικείμενα στους χωματόδρομους. Ορισμένες φορές, μάλιστα, οι επιβάτες καλούνταν να βοηθήσουν τον οδηγό στην επιδιόρθωση του οχήματος για να συνεχίσουν το ταξίδι τους, ή να σπρώξουν για να το ξεκολλήσουν από τις λάσπες και τα χιόνια.

Επιβάτες χορεύουν σε φέρυ μπότ στις αρχές της δεκαετίας του ’60 με τον οδηγό να συμμετέχει στο γλέντι. Φώτο: Παλιά Ελληνικά Λεωφορεία

Παρά τις αντιξοότητες, το ταξίδι με το λεωφορείο ήταν μια κουραστική αλλά ευχάριστη εμπειρία που πολλοί νοσταλγούν μέχρι και σήμερα. Στο διαδίκτυο έχουν οργανωθεί ομάδες με χιλιάδες μέλη, οι οποίες δημοσιεύουν σπάνιες φωτογραφίες από παλιά λεωφορεία και πληροφορίες για τα μοντέλα και τους οδηγούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι ομάδες του facebook με τίτλο «Παλιά Ελληνικά Λεωφορεία», «Λεωφορεία Αιτωλοακαρνανίας Μιας Άλλης Εποχής» και “BUS Memories Greece».

Αναμνηστική φωτογραφία κατα τη διάρκεια στάσης εκδρομικού λεωφορείου στο Βόλο, τη δεκαετία του ’60. Πηγή: BUS Memories Greece
Δεκαετία ’80: Ένα λεωφορείο Mercedes διασχίζει τον Εύηνο ποταμό από την Φωκίδα στην Αιτωλοακαρνανία. Πηγή: Λεωφορεία Αιτ/νιας Μιας Άλλης Εποχής

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΛΕΩΦΟΡΕΙΩΝ

Από τη δεκαετία του ’20 μέχρι και την δεκαετία του ’80, στην Ελλάδα υπήρξε μεγάλη δραστηριότητα στην παραγωγή λεωφορείων με πάνω από 100 κατασκευαστές. Ανάμεσα στις εταιρείες που κατασκεύαζαν αμαξώματα ή και σασί, ήταν η ΒΙΑΜΑΞ, ο Σαρακάκης, ο Σφακιανάκης, ο Τανγκαλάκης (ΤΕΜΑΞ) και η κρατική ΕΛΒΟ.

Τα εγκαίνια της γραμμής Αθηνών-Αγίας Βαρβάρας στις αρχές της δεκαετίας του ’60.
Διακρίνεται το 3/143 Scania Vabis με αμάξωμα κατασκευής Ταγκαλάκη. Πηγή Παλιά Ελληνικά Λεωφορεία

Παρά την μεγάλη περίοδο ακμής της βιομηχανίας λεωφορείων στην Ελλάδα, η αλλαγή της νομοθεσίας στη δεκαετία του ’80 που άνοιξε την αγορά σε εισαγωγές μεταχειρισμένων βαρέων οχημάτων, έδωσε τη χαριστική βολή στις περισσότερες εταιρείες. Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά την πορεία δύο από των σημαντικότερων κατασκευαστών:

ΒΙΑΜΑΞ

Η ΒΙΑΜΑΞ (Βιομηχανία Αμαξωμάτων) ιδρύθηκε το 1930 από την οικογένεια Φωστηρόπουλου, λειτουργώντας αρχικά ως εισαγωγέας λεωφορείων και στη συνέχεια ως παραγωγός αμαξωμάτων (από το 1956) και σασί (από το 1961) χρησιμοποιώντας κινητήρες Mercedes-Benz. Στην ακμή της, η εταιρεία είχε τρία υπερσύγχρονα εργοστάσια σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Λάρισα, ενώ διατηρούσε ξεχωριστό τμήμα έρευνας και ανάπτυξης.

Ανάμεσα στα μοντέλα που παρήγαγε η εταιρεία, ήταν το θρυλικό «καμηλάκι», τα πολύ όμορφα και τεχνολογικά προηγμένα R495 και R514 σχεδιασμένα από τους Αντώνιο Ρίζο και Ιωάννη Δρακούλη με αυτοφερόμενο αμάξωμα, αλλά και τα εμπορικά επιτυχημένα αστικά λεωφορεία F530 και F580.
Περισσότεροι από 2000 άνθρωποι απασχολούνταν στην ΒΙΑΜΑΞ κατά τη δεκαετία του ’70 ενώ μέχρι και το 50% της παραγωγής προοριζόταν για εξαγωγές σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική.

Δυστυχώς, η εταιρεία σταμάτησε την παραγωγή λεωφορείων το 1986, λόγω κρίσης στις εξαγωγές στη Μέση Ανατολή αλλά και του ανοίγματος της ελληνικής αγοράς σε εισαγωγές μεταχειρισμένων βαρέων οχημάτων.

Ένα ολοκαίνουριο R495 παραδίδεται στους νέους ιδιοκτήτες του μπροστά στα γραφεία της ΒΙΑΜΑΞ την άνοιξη του 1963. Πηγή: Παλιά Ελληνικά Λεωφορεία

ΣΑΡΑΚΑΚΗΣ

Ο Όμιλος Επιχειρήσεων Σαρακάκη ιδρύθηκε το 1923 στη Θεσσαλονίκη ως εισαγωγέας οχημάτων και ανταλλακτικών. Το 1962 ξεκίνησε την παραγωγή αμαξωμάτων λεωφορείων πάνω σε εισαγόμενα σασί ενώ από το 1965 η εταιρεία κατασκεύαζε τα δικά της σασί με κινητήρες Volvo, με τα αρχικά SB (Saracakis Brothers).

Δημοφιλείς σειρές αστικών και υπεραστικών λεωφορείων ήταν οι SB55, SB85 και SB95 αλλά και το αυτοφερόμενο SBAV του 1974 με εξαγωγές και στη Μέση Ανατολή. Το πιο επιτυχημένο μοντέλο κατασκευής Σαρακάκη ήταν ίσως το αστικό αρθρωτό λεωφορείο Volvo B10M ή αλλιώς «δεινόσαυρος» που αποτελούσε συχνό θέαμα στους δρόμους της Αθήνας από το 1981 μέχρι το 2005.

Ο Σαρακάκης ήταν ουσιαστικά ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής της ΒΙΑΜΑΞ και σε αντίθεση με την δεύτερη, κατάφερε να επιβιώσει μετά το άνοιγμα της αγοράς στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Η παραγωγή σασί λεωφορείων σταμάτησε στα μέσα της δεκαετίας του ’90 και το τελευταίο αμάξωμα παρήχθη στις αρχές του ’00 ενώ σήμερα η εταιρεία παραμένει ενεργή στον τομέα των εισαγωγών.

Αστικό Λεωφορείο τύπου Volvo B755 98 με αμάξωμα κατασκευής “Σαρακάκη” του 1965. Πηγή: Παλιά Ελληνικά Λεωφορεία