Για πρώτη φορά ένα θεραπευτικό εμβόλιο «Made in Greece» αναμένεται να μπει τους επόμενους μήνες σε τροχιά κλινικών δοκιμών ενάντια σε μία από τις νόσους-μάστιγες του πληθυσμού και κυρίως των ατόμων παραγωγικής ηλικίας, που δεν είναι άλλη από την πολλαπλή σκλήρυνση (σκλήρυνση κατά πλάκας). Αυτό το σημαντικό νέο μοιράστηκαν με το κοινό πρόσφατα– ανάμεσα σε άλλα πολύ ενδιαφέροντα ερευνητικά νέα – έγκριτοι επιστήμονες κατά τη διάρκεια του 19ου Συνεδρίου «Ιατρικής Χημείας» που συνδιοργανώθηκε από τον Δήμο Ήλιδας, από το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Ιατρική Χημεία» του Πανεπιστημίου Πατρών, από τη Διεθνή Ολυμπιακή Ακαδημία και από την Ένωση Ελλήνων Χημικών. (Γράψαμε σχετικά στον «Νέο Κόσμο» με ειδική αναφορά στην Δρ. Βάσω Αποστολοπούλου.
Το συνέδριο έλαβε χώρα στις 21 και 22 Σεπτεμβρίου στον νεοσύστατο Πολυχώρο Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων του Δήμου Ήλιδας στην Αμαλιάδα, μια παλιά φυλακή που πλέον έχει σκοπό να «απελευθερώσει» το πνεύμα μέσα από ποικίλες δράσεις και ήταν πλούσιο από όλες τις απόψεις: κατ’ αρχάς στο πλαίσιό του γιορτάστηκαν τα 20 χρόνια λειτουργίας του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Ιατρική Χημεία: Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Φαρμακευτικών Προϊόντων», ενός Προγράμματος Αριστείας που παντρεύει τη χημεία και τις βιοεπιστήμες με την ιατρική και τις εφαρμογές της θέτοντας ως στόχο την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων και μεθόδων και από το οποίο μέχρι σήμερα έχουν αποφοιτήσει περισσότεροι από 400 μεταπτυχιακοί φοιτητές που ακολούθησαν λαμπρές επαγγελματικές και ακαδημαϊκές διαδρομές.
Κατά δεύτερον, σε αυτή τη «γιορτή» της επιστήμης (αλλά και της σύνδεσής της με την κοινωνία, που είναι και το κύριο ζητούμενο) παρευρέθησαν εκατοντάδες άνθρωποι, μεταξύ των οποίων και δύο πολύ σημαντικοί επιστήμονες που ήταν και τα πρωταγωνιστικά τιμώμενα πρόσωπα: πρόκειται για τον γερμανό ιολόγο Χάραλντ τσουρ Χάουζεν (Harald zur Hausen), καθηγητή Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, ο οποίος τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ Ιατρικής και Φυσιολογίας το 2008 για την έρευνά του που απέδειξε τη σύνδεση μεταξύ του ιού HPV και του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας (η απόδειξη αυτή οδήγησε και στην ανάπτυξη προληπτικού εμβολίου για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας που κυκλοφόρησε το 2006), και τη διακεκριμένη Ελληνοαυστραλή καθηγήτρια Ανοσολογίας του Πανεπιστημίου Victoria στη Μελβούρνη Βάσω Αποστολοπούλου η οποία και θα «τρέξει» στην Αυστραλία τις κλινικές δοκιμές του υποσχόμενου πειραματικού, ελληνικού θεραπευτικού εμβολίου για την πολλαπλή σκλήρυνση. Ενός εμβολίου, που όπως ανέφερε ο «πατέρας» του, καθηγητής Χημείας και πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του συνεδρίου Γιάννης Ματσούκας, αποτελεί την «επιστημονική» αλλά και προσωπική του Ιθάκη (διαβάστε παρακάτω το γιατί). Όπως όλα δείχνουν, μετά από σχεδόν 25 χρόνια «πολυκύμαντου» ταξιδιού αυτή η Ιθάκη διαφαίνεται πλέον καθαρά στον ορίζοντα.
ΠΛΗΘΩΡΑ ΕΜΒΟΛΙΩΝ
Ας σταθούμε τώρα σε μια νέα γενιά επιστημόνων που ίσως μια ημέρα (και δικαίως όπως θα δείτε) αποτελέσουν τους νέους νομπελίστες: ένα τέτοιο φωτεινό παράδειγμα είναι η πολυπράγμων ερευνητικά κυρία Βάσω Αποστολοπούλου. Η 46χρονη ερευνήτρια με καταγωγή από την Αμαλιάδα καταπιάνεται στο Πανεπιστήμιο Victoria στην Αυστραλία μαζί με την ομάδα της, που αποτελείται, όπως μας πληροφόρησε, από 300 άτομα (!), με πλήθος νόσων για τις οποίες αναζητεί θεραπείες. Και ήδη πολλά από τα προγράμματα που τρέχει η ομάδα έχουν δώσει καρπούς προς όφελος ασθενών, ενώ πολλά άλλα βρίσκονται σε πολύ προχωρημένη φάση και σύντομα αναμένεται να αποτελέσουν θεραπείες. Για να αναλύσουμε όλα τα πεδία έρευνας της Ελληνοαυστραλής καθηγήτριας θα χρειαζόμασταν σελίδες επί σελίδων, έτσι θα αναφερθούμε σε μερικά από αυτά. Προκειμένου να πάρετε μια πρώτη γεύση σας αναφέρουμε ότι, όπως μας μετέφερε η ίδια, «αυτή τη στιγμή εργαζόμαστε επάνω στην ανάπτυξη εμβολίων ενάντια στον καρκίνο του μαστού, των ωοθηκών, του παγκρέατος, ενάντια στη λευχαιμία αλλά και στον διαβήτη τύπου 1. Μελετούμε επίσης τα προβιοτικά και τις αντιυπερτασικές τους ιδιότητες καθώς και τον ρόλο της βιταμίνης Β ενάντια στο στρες και στην κατάθλιψη. Και βέβαια είμαστε σχεδόν έτοιμοι να ξεκινήσουμε τις κλινικές δοκιμές του ελληνικού φαρμάκου που ανέπτυξε η ομάδα του καθηγητή Γιάννη Ματσούκα στο Πανεπιστήμιο Πατρών και το οποίο υποστηρίζει η ελληνική φαρμακευτική εταιρεία ΒΙΑΝΕΞ. Στο συνέδριο μάλιστα στην Αμαλιάδα τιμήθηκε ο αείμνηστος Παύλος Γιαννακόπουλος και η οικογένεια Γιαννακόπουλου της ΒΙΑΝΕΞ για την προσφορά τους στην έρευνα και στην κοινωνία».
Σε ό,τι αφορά τον καρκίνο του μαστού η κυρία Αποστολοπούλου μάς πληροφορεί ότι το θεραπευτικό εμβόλιο που ανέπτυξε εναντίον του – ένα εμβόλιο που έχει μελετηθεί ενδελεχώς εδώ και μια 20ετία και όλα τα κλινικά δεδομένα είναι εκπληκτικά – ολοκλήρωσε πλέον τον κύκλο των κλινικών δοκιμών του σε ανθρώπους και αναμένεται να κυκλοφορήσει σύντομα. «Σχετικά με τον καρκίνο των ωοθηκών το θεραπευτικό εμβόλιο που δημιουργήσαμε με τους συνεργάτες μου κυκλοφορεί ήδη στο Ντουμπάι, στο Ισραήλ και στην Παλαιστίνη, ενώ αναμένεται και η έγκρισή του από την αρμόδια αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA). Το εμβόλιο χορηγείται μετά τη συμβατική θεραπεία και έχει αποδειχθεί ότι προλαμβάνει τις υποτροπές της νόσου».
Τα αισιόδοξα νέα όμως που έρχονται από το εργαστήριο της κυρίας Αποστολοπούλου στη Μελβούρνη δεν έχουν τελειωμό. «Σε 18 μήνες αναμένεται να μπει σε κλινικές δοκιμές – μέσα από τη συνεργασία μας με μια αυστραλιανή φαρμακευτική εταιρεία αλλά και με κρατική χρηματοδότηση – ένα θεραπευτικό εμβόλιο για τον διαβήτη τύπου 1. Το εμβόλιο αυτό κάνει ανοσοτροποποίηση, εκπαιδεύει δηλαδή συγκεκριμένα Τ-λεμφοκύτταρα τα οποία στους ασθενείς με διαβήτη τύπου 1 επιτίθενται στα β-κύτταρα των νησιδίων του παγκρέατος και τα καταστρέφουν ώστε να μην επιτελούν καταστροφικό έργο». Με την ίδια ακριβώς λογική που έχει ως βάση την ανοσοτροποποίηση βρίσκεται σε φάση 1 κλινικών δοκιμών εμβόλιο για τον καρκίνο του παγκρέατος ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται σε πειραματόζωα ένα μεγάλο πρόγραμμα θεραπευτικού εμβολίου για τη λευχαιμία.
Εμβόλιο ετοιμάζεται επίσης από την ομάδα στην Αυστραλία και για την εξάρτηση από ένα από τα πιο εθιστικά ναρκωτικά, την κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη (η πιο συχνή αργκό ονομασία της είναι ICE). «Ο εθισμός στο ΙCE αποτελεί τεράστιο πρόβλημα στην Αυστραλία και έχουμε αναπτύξει ένα θεραπευτικό εμβόλιο για αυτόν που έχει δώσει μέχρι στιγμής σε πειράματα σε ποντίκια πολύ καλά αποτελέσματα. Ουσιαστικώς προσδένουμε τη μεθαμφεταμίνη σε ένα σάκχαρο που αποτελεί το «όχημα μεταφοράς» της και όταν αυτή εισέλθει στον οργανισμό αναπτύσσονται αντισώματα εναντίον της. Έτσι σταματά ο εθισμός» εξηγεί η ερευνήτρια και προσθέτει πως εκτιμά ότι η ίδια στρατηγική θα μπορούσε να εφαρμοστεί και για άλλες ναρκωτικές ουσίες, ακόμη και ενάντια στον αλκοολισμό ή στο κάπνισμα.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟ
Η ανοσοτροποποίηση αποτελεί τη βάση και στο «ελληνικό» εμβόλιο ενάντια στη σκλήρυνση κατά πλάκας. Και σε αυτή την περίπτωση το κλειδί της αποτελεσματικότητας φαίνεται να είναι η μέθοδος που έχει αναπτύξει και πατεντάρει η κυρία Αποστολοπούλου ήδη από το 1994 και η οποία αφορά τη χρήση σακχάρων ως «μεταφορείς» του εκάστοτε θεραπευτικού παράγοντα που επιτρέπουν τη διείσδυσή του εντός των κυττάρων που βρίσκονται κάθε φορά στο στόχαστρο των ειδικών. «Χρησιμοποιούνται πάντα σάκχαρα και αλλάζει, ανάλογα με τη νόσο, ο τρόπος ένωσης του σακχάρου με τον θεραπευτικό παράγοντα, συνήθως με κάποιο πεπτίδιο. Άλλη είναι η πρόσδεση στις περιπτώσεις καρκίνου και άλλη σε ό,τι αφορά τα αυτοάνοσα νοσήματα. Αυτή η λογική όμως δείχνει να λειτουργεί καθολικά. Εκτιμώ ότι μπορεί να χαρίσει θεραπείες για πάρα πολλές νόσους» υπογραμμίζει η καθηγήτρια προσθέτοντας ότι είναι πιθανό μελλοντικά να αναπτυχθούν με βάση την ίδια φιλοσοφία και προληπτικά εμβόλια για πλήθος ασθενειών.
Το σάκχαρο που περιέχει το εμβόλιο για την πολλαπλή σκλήρυνση είναι μια μανάνη η οποία «κουβαλά» ένα πεπτίδιο που ονομάζεται MOG (μυελινική γλυκοπρωτεΐνη των ολιγοδενδριτών) εξηγεί στο «Βήμα» ο κ. Ματσούκας, ο επιστήμονας που συνέθεσε στο εργαστήριο το πεπτίδιο και το έκλεισε σε φιαλίδια τα οποία έχουν ήδη ταξιδέψει ως την Αυστραλία για να χορηγηθούν σύντομα πειραματικά σε ασθενείς. Ο καθηγητής περιγράφει ότι η μυελίνη που «μονώνει» τα νευρικά κύτταρα και η οποία καταστρέφεται σταδιακά στην πολλαπλή σκλήρυνση είναι μια πρωτεΐνη με τρεις υποπρωτεΐνες: πρόκειται για την ΜΒΡ (βασική πρωτεΐνη της μυελίνης), μια μεγάλη πρωτεΐνη στην οποία έχει εντοπιστεί ότι μια αλληλουχία, συγκεκριμένα η 87-99 αποτελεί επίτοπο (περιοχή δηλαδή ενός αντιγόνου) που αναγνωρίζεται από τα Τ κύτταρα με αποτέλεσμα να ξεκινά η καταστροφή της μυελίνης. Η δεύτερη υποπρωτεΐνη της μυελίνης ονομάζεται MOG (μυελινική γλυκοπρωτεΐνη των ολιγοδενδριτών) ενώ η τρίτη είναι η ΡLP (πρωτεολιπιδική πρωτεΐνη της μυελίνης). «Η αρχική δομή που συνθέσαμε αφορούσε το πεπτίδιο ΜΒΡ, ωστόσο τόσο in vitro πειράματα πουδιεξήχθησαν από την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πατρών κυρίαΑθανασία Μουζάκη όσο και in vivo πειράματα που διεξήχθησαν από συνεργάτες μας στο Ινστιτούτο Παστέρ και συγκεκριμένα την ερευνήτρια κυρία Λέσλι Πρόμπερτ και τη συνεργάτιδά της κυρία Βιβή Τσεβελέκη έδειξαν ότι ένα σχήμα που βασίζεται στο πεπτίδιο ΜΟG έδωσε πολύ καλά αποτελέσματα – συγκεκριμένα στο MOG εντοπίσαμε τον επίτοπο 35-55 που αναγνωρίζεται από τα Τ κύτταρα και αποτελεί τον στόχο μας. Στα ποντίκια η θεραπεία αυτή ανέστρεψε την παράλυση που συνδέεται με την πολλαπλή σκλήρυνση ενώ φάνηκε να οδηγεί και σε επαναμυελίνωση».
ΞΕΚΙΝΑ Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΟΚΙΜΗ
Ετσι η κλινική δοκιμή που θα ξεκινήσει μέσα στους επόμενους μήνες θα αφορά το MOG. Η θεραπεία θα χορηγηθεί σε 12 ως 15 άτομα σε πρώτη φάση προκειμένου να εξακριβωθεί η ασφάλειά της. Θα γίνουν δύο ως τρεις εγχύσεις και μετά οι ασθενείς θα παρακολουθηθούν επί συνολικά οκτώ μήνες.
*Πηγή: «Το Βήμα».