Πριν από δύο χρόνια ταξίδεψα στο χωριό Κοντομαρί στην Κρήτη. Ήταν μια όμορφη διαδρομή με αυτοκίνητο προς τους χαμηλούς λόφους στα δυτικά των Χανίων, με τη συνοδεία φίλων: ήταν μαζί μου ο Bruce Mildenhall και ο ντοκιμαντερίστας John Irwin. Καθώς περνούσαμε από τα χαμηλά πέτρινα τείχη και τους ελαιώνες, ο ήλιος διέσχιζε τα δέντρα και το άρωμα των λουλουδιών γέμιζε τον αέρα. Σύντομα πήραμε μια στροφή στο δρόμο και φτάσαμε. Σε μικρή απόσταση προς τα κάτω, βρίσκεται η παραλία Μάλεμε.
Το μικρό χωριό ήταν ήσυχο όταν φτάσαμε, καθώς ήταν μεσημέρι, ο ήλιος μεσουρανούσε και πιθανότατα οι περισσότεροι απολάμβαναν τον μεσημεριανό τους ύπνο. Αλλά εγώ είχα πάει για προσκύνημα. Ήταν στις 2 Ιουνίου 1941 όταν τέσσερα φορτηγά με Γερμανούς αλεξιπτωτιστές μπήκαν στο χωριό.
Οι προηγούμενες εβδομάδες ήταν οι εβδομάδες της γερμανικής εισβολής στην Κρήτη. Οι κάτοικοι του χωριού είχαν ήδη ζήσει τις μάχες γύρω από το Μάλεμε και τα Χανιά. Είχαν δει αλεξίπτωτα να πέφτουν και, κατά πάσα πιθανότητα, είχαν ακούσει ότι τα συμμαχικά στρατεύματα να υπερασπίζονται γενναία το νησί τους πριν υποχωρήσουν από τη γερμανική απειλή.
Και κάποιοι άλλοι είχαν ενώσει τις δυνάμεις τους με άλλους Κρητικούς στην πάλη με τα συμμαχικά στρατεύματα. Γερμανοί παραστρατιωτικοί είχαν προσγειωθεί στον γειτονικό Πλατανιά αλλά και στο Κοντομαρί. Έχει έχουν, άλλωστε, καταγραφεί μαχητές που βοήθησαν τα στρατεύματα της Νέας Ζηλανδίας, προκαλώντας σοβαρές απώλειες στον εχθρό.
Καθώς οι συμμαχικοί στρατιώτες υποχώρησαν, φήμες διαδόθηκαν μέσω των γερμανικών στρατευμάτων ότι πολίτες είχαν βεβηλώσει τους νεκρούς. Έτσι, ο υπουργός Αεροπορίας των Ναζί, Herman Goering, διέταξε τον Γερμανό διοικητή της Κρήτης, στρατηγό κ. Kurt Student, να ξεκινήσει έρευνα και να προχωρήσει σε αντίποινα. Όπως γράφει ο ιστορικός Antony Beevor, κατά την τυπική ναζιστική διαδικασία η έρευνα ήταν επιδερμική και τα αντίποινα ακολούθησαν πριν καν ολοκληρωθεί. Ενώ η έρευνα διέλυσε τη συντριπτική πλειονότητα αυτών των φημών, διαπιστώνοντας ότι πολλά από τα «ακρωτηριασμένα» νεκρά σώματα είχαν στην πραγματικότητα αποσυντεθεί από την υπερβολική ζέστη και είχαν κομματιαστεί από τα όρνια της περιοχής, τα βίαια αντίποινα είχαν ήδη ξεκινήσει ως κύμα.
Έτσι λοιπόν περισσότεροι από τριάντα αλεξιπτωτιστές έφτασαν στο χωριό, κατηγορώντας τους κατοίκους του για το θάνατο λίγων Γερμανών στρατιωτών και ο διοικητής Horst Trebes διέταξε τους στρατιώτες του να συγκεντρώσουν τους κατοίκους του χωριού στην πλατεία. Ένα σημαντικό στοιχείο σε αυτή την ιστορία είναι ότι η μονάδα του Trebes συνοδευόταν από τον διακεκριμένο φωτογράφο πολέμου, τον Franz-Peter Weixler. Οι πληροφορίες που έχουμε για τη σκηνή που ακολούθησε προέρχονται από τη γραπτή μαρτυρία του Weixler και την καταγραφή από το φακό του αυτής της τρομερής ημέρας στην ιστορία του χωριού.
Από την έρευνα των Γερμανών στα σπίτια βρέθηκε ένα γιλέκο αλεξιπτωτιστή με μια τρύπα από σφαίρα στην πλάτη. Ο Trebes διέταξε αμέσως να καεί το σπίτι. Ένας από τους κατοίκους ομολόγησε οικειοθελώς την πράξη και παραδέχτηκε ότι είχε σκοτώσει τον Γερμανό αλεξιπτωτιστή. Παρά τις παραινέσεις του Weixler στον Trebes ότι δεν είχε στοιχεία εναντίον κάποιου άλλου στο χωριό, ο διοικητής διέταξε να εκτελεστούν κι άλλοι.
Καθώς οι άνδρες του χωριού οδηγούνταν για εκτέλεση σε έναν κοντινό ελαιώνα, ο Weixler βοήθησε εννέα από αυτούς να ξεφύγουν. Οι υπόλοιποι έφτασαν στον τόπο εκτέλεσης και πυροβολήθηκαν: 23 άνθρωποι εκτελέστηκαν εκείνη την ημέρα. Ο Weixler δυσκολευόταν να αποδεχτεί το γεγονός και ζήτησε από τον Trebes το λόγο. Ανάλογα περιστατικά με εκτελέσεις συνέβησαν σε ολόκληρη την Κρήτη αλλά και σε όλη την Ελλάδα, ενώ μόλις την επόμενη μέρα έγινε η καταστροφή του χωριού Κάνδανος. Και έτσι η Κρήτη πέρασε σε ένα καθεστώς τρομοκρατίας με καταστροφές πολλών χωριών και δολοφονίες χιλιάδων κρητικών.
Η διαφορά στην ιστορία που συνέβη στο Κοντομαρί είναι η παρουσία του Weixler, καθώς οι φρικαλέες πράξεις των Γερμανών αποτυπώθηκαν στον φακό του σε μια σειρά φωτογραφιών – από την άφιξη των γερμανικών στρατευμάτων, στην συγκέντρωση των κατοίκων στην πλατεία, στον διαχωρισμό των ανδρών και στη διαδρομή τους προς τον ελαιώνα, στη στιγμή που σχηματίζουν ένα ημικύκλιο και εκτελούνται. Ο Γερμανικός Στρατός στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο διέπραξε πολλές φρικαλεότητες με εντολή της ναζιστικής ηγεσίας – από την Πολωνία στη Γαλλία, από τη Ρωσία στην Ελλάδα. Αλλά οι ενέργειες του Weixler εκείνη την ζεστή μέρα του Ιούνιο του 1941 διασφάλισαν ότι η δολοφονία αυτών των ανδρών δεν θα ξεχαστεί.
Πολλοί έχουν δει αυτές τις συγκλονιστικές φωτογραφίες, αλλά ίσως να μην γνωρίζουν την ιστορία τους και τα βήματα που ακολούθησε ο φωτογράφος για να εξασφαλίσει την επιβίωσή τους. Ενώ είχε σαφείς εντολές να παραδώσει το φιλμ στου στους ανώτερους του, ο Weixler έστειλε αντίγραφα σε έναν φίλο του στην Αθήνα. Σύντομα απολύθηκε από το γερμανικό στρατό, ενώ λίγο αργότερα κατηγορήθηκε για ύψιστη προδοσία επειδή διέρρευσε το φωτογραφικό του αρχείο για τη σφαγή του Κοντομαρί και για το ότι βοήθησε ανθρώπους να ξεφύγουν. Συνελήφθη από τη Γκεστάπο, καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά παρέμεινε στη φυλακή από τις αρχές του 1944 μέχρι το τέλος του πολέμου.
Ο ρόλος του δε σταματά εδώ: στη δίκη της Νυρεμβέργης μετά τον πόλεμο, ο Weixler έδωσε και γραπτή μαρτυρία για τη σφαγή και τον ρόλο που έπαιξε σε ανάλογες ενέργειες κατά τη διάρκεια πολέμου ο πρώην ναζιστής ηγέτης. Ενώ ο Goering αυτοκτόνησε προτού εκτελεσθεί, ο Horst -ο οποίος είχε τιμηθεί από τον Goering με τον Σταυρό των Ιπποτών για την “γενναιότητά” του στην Κρήτη- σκοτώθηκε αργότερα στην απόβαση στην Νορμανδία και δεν δικάστηκε ποτέ για εγκλήματα πολέμου.
Γιατί ενήργησε ο Weixler με αυτόν τον τρόπο; Ξέρουμε μόνο ότι ήταν το μόνο μέλος του Γερμανικού Στρατού που αντέδρασε στις εντολές εκτελέσεων στην Κρήτη. Αλλά οι πράξεις του ήταν κάτι περισσότερο από μια ένσταση. Γνωρίζουμε πως ήταν αφοσιωμένος Χριστανός, και ήταν μέλος πολλών Καθολικών οργανώσεων πριν τον πόλεμο, ενώ μετά τη λήξη του πολέμου έγινε ενεργό μέλος του Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος.
Μπήκε στο κόμμα των Ναζί το 1933 αλλά αποβλήθηκε και συνελήφθη το 1934, κάτι που τον έκανε να είναι ιδιαίτερα ενεργός σε αντιναζιστικές ομάδες, χρησιμοποιώντας ως ντοκουμέντα τις φωτογραφίες του για να προκαλεί αντίθεση απέναντι στο ναζιστικό καθεστώς. Μετά τον πόλεμο επέστρεψε στο κρητικό χωριό όπου του έγινε υποδοχή σε ένα τοπικό καφενείο.
Στεκόμαστε και προσκυνάμε όλους εκείνους που εκτελέστηκαν στο χωριό πριν από τόσα πολλά χρόνια. Τα ονόματα τους παρατίθενται σε πέτρινο στύλο στα αριστερά του μαρμάρινου μνημείου. Και λίγο πιο πέρα από την είσοδο του μνημείου υπάρχει κι άλλος ένας πέτρινος στύλος που απεικονίζει την κρητική αντίσταση στη γερμανική κατοχή του νησιού.
Αυτό που με συγκινεί είναι ότι δεν πρόκειται για ένα αποστειρωμένο μνημείο χωρίς επισκέπτες. Αυτό το μνημείο -όπως και πολλά άλλα σε ολόκληρη την Κρήτη και την Ελλάδα- βρίσκεται στον τόπο όπου συνέβησαν αυτά τα τρομερά γεγονότα. Είναι ένα ζωντανό μνημείο, πολλοί ντόπιοι κάτοικοι σχετίζονται με τους νεκρούς που αναγράφονται στο μάρμαρο.
Ήταν απλοί πολίτες, είχα τη ζωή μπροστά τους, αλλά χτυπήθηκαν στο άνθος της ηλικίας τους από μια αδίστακτη δύναμη, καθώς πήγαν κόντρα στους νόμους του πολέμου. Ήταν μια μαζική δολοφονία, απλά και ξεκάθαρα. Και εκείνη τη μέρα ο Franz-Peter Weixler ήταν εξοργισμένος. Διαμαρτυρήθηκε. Βοήθησε ανθρώπους να αποδράσουν και εξασφάλισε ότι αυτό το έγκλημα θα έχει τεκμήρια και δεν θα ξεχαστεί.
Είναι πολύ ταιριαστό το ότι το μνημείο περιλαμβάνει μια τοιχογραφία που αναπαράγει κάποιες από τις φωτογραφίες του Franz-Peter Weixler από εκείνη την φοβερή μέρα.
*Ο Jim Claven είναι εκπαιδευμένος ιστορικός και ανεξάρτητος συγγραφέας. Επισκέφθηκε το Κοντομαρί με τον Νεοζηλανδό ντοκιμαντερίστα John Irwin και τον πρώην βουλευτή Bruce Mildenhall. Οι φωτογραφίες και οι ζωντανές μαρτυρίες του Franz-Peter Weixler είναι διαθέσιμες στο διαδίκτυο.
**Οι φωτογραφίες της εποχής είναι μια επιλογή αυτών που τράβηξε ο Franz-Peter Wexler στο Κοντομαρί στις 2 Ιουνίου 1941 και βρίσκονται στο Γερμανικό Ομοσπονδιακό Αρχείο (Bundesarchiv).
