Στις 16/4 από τη στήλη αυτή έθεσα το ερώτημα αν τα δημοκρατικά καθεστώτα της εποχής μας έχουν καταντήσει αναχρονιστικά, με άλλα λόγια δεν εναρμονίζονται με τις οικονομικές και κοινωνικές περιστάσεις, όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες.
Την περασμένη εβδομάδα (23/4) με απασχόλησε ένα άλλο ερώτημα, το οποίο κατά κάποιο τρόπο απορρέει από το παραπάνω.
Νομίζω πως μπορούμε να το πάρουμε ως δεδομένο ότι τα δημοκρατικά καθεστώτα της εποχής μας δεν διαθέτουν τους μηχανισμούς, ούτε και μέχρι πρόσφατα επέδειξαν την πολιτική βούληση, για να προστατεύσουν τους πολίτες τους από τις ληστρικές ενέργειες του διεθνούς κεφαλαίου.
Με βάση αυτήν τη διαπίστωση, μπορούμε να ελπίζουμε ότι τα δημοκρατικά καθεστώτα έχουν τη δυνατότητα της αυτόβουλης αλλαγής και έγκαιρης προσαρμογής στα δεδομένα της εποχής μας, ώστε να μετριασθούν οι ολέθριες συνέπειες της οικονομικής κρίσης που πλήττει την ανθρωπότητα, και να ληφθούν μέτρα για την αποτροπή της στο μέλλον;
Για να απαντήσουμε στα ερωτήματα αυτά χρειαζόμαστε τις μαντικές ικανότητες της Πυθίας, της ιέρειας του Απόλλωνα στο Μαντείο των Δελφών. Όμως κι εκείνη μιλούσε με διφορούμενα όταν έδινε τους χρησμούς της, για να μην εκτεθεί στα μάτια των πιστών, και να μην εκθέσει και τον Απόλλωνα, αφού υποτίθεται ότι μετέφερε τα λόγια του.
Σύγχρονες Πυθίες, κατά κάποιο τρόπο, είναι και οι οικονομολόγοι της εποχής μας, αφού ξεκινώντας από τα ίδια δεδομένα, και ενώ οι διαγνώσεις τους για την αιτιολογία της οικονομικής κρίσης συμπίπτουν, τα μέτρα που προτείνουν για την αντιμετώπισή της διαφέρουν διαμετρικά.
Από την πλευρά της η Ομάδα G20, που στις 2 Απριλίου 2009 συνήλθε σε διάσκεψη κορυφής στο Λονδίνο, επικεντρώθηκε στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της οικονομικής κρίσης, και όχι στην εξάλειψη των αιτίων που την προξένησαν.
Συγκεκριμένα, τα μέτρα που προτάθηκαν είναι τα ακόλουθα:
* Οι μισθοί και οι άλλες απολαβές των τραπεζιτών θα υποβάλλονται σε αυστηρότερους ελέγχους.
* Θα επιβάλλονται κυρώσεις στους «φορολογικούς παραδείσους», απόφαση που απαντά στις απαιτήσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας.
*Θα δημοσιεύεται «μαύρη λίστα» με τα κράτη που δεν θα δημοσιοποιούν πληροφορίες για τους λογαριασμούς τους.
* Αυξάνονται οι πόροι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και δημιουργείται νέο Συμβούλιο Οικονομικής Σταθερότητας, το οποίο θα διασφαλίζει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών και του ΔΝΤ και θα λειτουργεί ως ένας μηχανισμός έγκαιρης προειδοποίησης για το οικονομικό σύστημα.
* Θα υπάρξουν αυστηρότερες ρυθμίσεις που θα διέπουν τη λειτουργία των επενδυτικών κεφαλαίων (hedge funds).
* Συμφωνήθηκε να υπάρξει κοινή προσέγγιση για το «ξεκαθάρισμα» των τοξικών κεφαλαίων των τραπεζών.
* Τέλος, συμφωνήθηκε η καταβολή επιπλέον 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων ως οικονομική βοήθεια προς τα πιο φτωχά κράτη του κόσμου.
ΟΠΟΙΟΣ ΣΠΕΡΝΕΙ ΑΝΕΜΟΥΣ, ΘΕΡΙΖΕΙ ΘΥΕΛΛΕΣ
Οι διαστάσεις που έχει πάρει η οικονομική κρίση αφήνουν άναυδο τον κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο. Εύλογο είναι το ερώτημα τι έκαναν οι κυβερνήσεις των διαφόρων χωρών, με τις στρατιές οικονομολόγων και τεχνοκρατών που διαθέτουν, όλο αυτό το διάστημα.
Γιατί ολιγώρησαν όταν τα πρώτα σύννεφα φάνηκαν στον ορίζοντα, και δεν έλαβαν έγκαιρα τα ενδεικνυόμενα αποτρεπτικά μέτρα για να προστατέψουν τους πολίτες των χωρών τους από την καταιγίδα που έμελλε να ξεσπάσει;
Και γιατί άφησαν ελεύθερα τα τρωκτικά του διεθνούς κεφαλαίου να ροκανίζουν τις οικονομίες ατόμων, οργανισμών και κρατών, αφού έπρεπε να γνωρίζουν πως δεν διέπονται από καμιά ηθική αρχή;
Μέχρι πρότινος ελάχιστοι αμφισβητούσαν τις διακηρύξεις των νεοφιλελεύθερων πως απαραίτητη προϋπόθεση για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, και ως εκ τούτου για την άνοδο του επιπέδου ζωής σε παγκόσμια κλίμακα, ήταν η άνευ κρατικών ελέγχων λειτουργία της αγοράς, και η ελεύθερη διακίνηση του διεθνούς κεφαλαίου.
Με άλλα λόγια, η πίστη πως οι αγορές αυτορρυθμίζονται, και το κεφάλαιο γίνεται πιο παραγωγικό όταν επενδύεται χωρίς περιορισμούς από τις εθνικές κυβερνήσεις, είχαν αναχθεί σε δόγμα που δεν επιδεχόταν αμφισβήτηση.
Όμως οι εξελίξεις των τελευταίων χρόνων έδειξαν πως η αγορά, απρόσωπη και αμείλικτη καθώς είναι, και ο ανταγωνισμός που λειτουργεί με βάση την αρχή «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό», δεν αφήνουν περιθώρια για κοινωνικές ευαισθησίες, και για αισθήματα φιλανθρωπίας.
Επιπλέον, η παγκοσμιοποίηση έχει ως τελικό αποτέλεσμα τη διεύρυνση των ανισοτήτων σε δύο επίπεδα: μεταξύ κρατών, και μεταξύ κοινωνικών ομάδων μέσα στα ίδια κράτη, αφού ο εθνικός πλούτος συσσωρεύεται στα χέρια ενός μικρού αριθμού κεφαλαιοκρατών.
Η ιδέα για την αυτοτέλεια (απόλυτη ελευθερία) της αγοράς και του κεφαλαίου προσκρούει σε μια σοβαρή λογική αντινομία: για να μπορέσουν να λειτουργήσουν και τα δύο, απαιτείται ένα νομικό και δημοσιονομικό πλαίσιο, που μόνο το κράτος μπορεί να το διαμορφώσει.
Με αυτό εννοώ πως η αγορά και το κεφάλαιο από τη μια χρειάζονται τις νομικές και πολιτικές εγγυήσεις από το κράτος, και από την άλλη αντιστέκονται λυσσαλέα στα κρατικά ρυθμιστικά και εποπτικά μέτρα, απαραίτητα για την προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών, με το επιχείρημα ότι δυσχεραίνουν τη λειτουργία τους.
Με άλλα λόγια, θέλουν και την πίτα ολόκληρη, και το σκύλο χορτάτο.
Ο κ. Κώστας Βεργόπουλος, Καθηγητής της Πολιτικής Οικονομίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, και στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, έχει επισημάνει τη λογική αυτή αντινομία ως ακολούθως:
«Εξ άλλου, στο πολυσυζητημένο πεδίο των ανθρωπίνων ελευθεριών και δικαιωμάτων, θα πρέπει επίσης να υπενθυμισθεί μια βασική νομική αρχή: ουδέν δικαίωμα και ουδεμία ελευθερία υπάρχει ενόσω δεν διασφαλίζεται ταυτόχρονα και μηχανισμός τήρησης αυτών. Εάν το κράτος-έθνος αγνοηθεί, τότε τα ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες παραμένουν στις διακηρύξεις και στα χαρτιά». Από το βιβλίο του «Το μεγάλο ρήγμα – Η αποδόμηση του κόσμου», Εκδοτικός Οίκος Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ, Αθήνα 2008.
Δυστυχώς, το άναρχο κεφάλαιο και η ανεξέλεγκτη αγορά, με την κραιπάλη της τελευταίας εικοσαετίας, και την ανοχή των κυβερνήσεων των διαφόρων χωρών, μας οδήγησαν στη μεγαλύτερη οικονομική κρίση των τελευταίων 75 χρόνων.
Με την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας διευρύνθηκαν οι εισοδηματικές ανισότητες, και περιθωριοποιήθηκαν ολόκληρα λαϊκά στρώματα με τον περιορισμό, ή και πλήρη κατάργηση σε κάποιες περιπτώσεις, των νόμων και κανονισμών που διέπουν τις εργασιακές σχέσεις – όπως η περιβόητη νομοθεσία Workchoices του Τζον Χάουαρντ.
Αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων είναι και η εξασθένηση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης, με όλα τα ανεπιθύμητα, και συχνά ολέθρια συνακόλουθα.
ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΝΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΘΗΣΕΑΣ…
Στην εποχή που διάγουμε γινόμαστε μάρτυρες ενός πρωτόγνωρου φαινομένου: της «αποκοινωνικοποίησης» της κοινωνίας. Η άποψη της Margaret Thatcher πως δεν υπάρχει κοινωνία, αλλά μόνο άτομα, γίνεται πραγματικότητα 30 χρόνια μετά τη διατύπωσή της.
Η απώλεια εκατομμυρίων θέσεων εργασίας τον τελευταίο χρόνο εξανάγκασε το Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Μπαν Κι Μουν, να κάνει την ακόλουθη δήλωση:
«Η ταχύτητα με την οποία αλλάζει η κατάσταση είναι τρομακτική. Αυτό που άρχισε ως χρηματοπιστωτική κρίση έχει γίνει μια παγκόσμια οικονομική κρίση. Φοβάμαι για το χειρότερο: μια γενικευμένη πολιτική κρίση με ολοένα και πιο έντονη κοινωνική αναταραχή, εξασθενημένες κυβερνήσεις και οργισμένους λαούς που έχουν πια χάσει κάθε εμπιστοσύνη στους ηγέτες τους και στο μέλλον τους», αθηναϊκή εφημερίδα Τα Νέα, 6/4/2009.
Όταν στις αρχές του 2000 ο Τζορτζ Μπους, ο Τόνι Μπλερ και ο Τζον Χάουαρντ διαπίστωσαν πως η παγκοσμιοποίηση και η ανεξέλεγκτη αγορά οδηγούσαν στην εξασθένηση της κοινωνικής συνοχής στις χώρες τους, εκμεταλλεύτηκαν το τρομοκρατικό επεισόδιο της 11 Σεπτεμβρίου 2001, για να καλλιεργήσουν ένα κλίμα ανασφάλειας στους πολίτες των χωρών τους.
Έτσι, χρησιμοποίησαν το θέμα της «ασφάλειας κατά της τρομοκρατίας» σαν υποκατάστατο για την κοινωνική ασφάλεια, για να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών τους, και να διατηρήσουν την κοινωνική τους συνοχή.
Διαπιστώνοντας πως το ατού της «ασφάλειας κατά της τρομοκρατίας» έφερνε τα ποθούμενα πολιτικά αποτελέσματα, ο Τζον Χάουαρντ επινόησε και την «ασφάλεια κατά των παράνομων προσφύγων», εξασφαλίζοντας έτσι ακόμη μια εκλογική νίκη.
Να, λοιπόν, πώς το Κεφάλαιο διαβρώνει τον κοινωνικό ιστό των χωρών στις οποίες επενδύεται, και ορίστε πώς οι πολιτικοί μας ηγέτες υποσκάπτουν τα δημοκρατικά καθεστώτα, τα οποία εκλέγονται να υπηρετούν, για να επιτύχουν τους ιδιοτελείς σκοπούς τους.
Σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τρεις αλληλένδετες, αλλά και ισοβαρείς προκλήσεις:
*Την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, που ήδη ένας μεγάλος αριθμός συνανθρώπων μας τη νιώθει στο πετσί του.
*Τη βελτίωση, ή εν ανάγκη αλλαγή, του πολιτικού καθεστώτος, που αποδείχθηκε ανίκανο, ή απρόθυμο, να αποτρέψει την οικονομική κρίση, και
*Τον εξανθρωπισμό του Καπιταλισμού, αυτού του σύγχρονου Μινώταυρου, που η ανθρωπότητα τον εκτρέφει με τις δημοκρατίες της εποχής μας.
Το ερώτημα είναι από ποιους, πότε, και πώς θα ξεκινήσουν οι μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες. Και αν στην εποχή μας θα βρεθεί ένας σύγχρονος Θησέας…