Το Φθινόπωρο (του Βόρειου Ημισφαιρίου) του 2008 κυκλοφόρησε το δεύτερο τεύχος του 16ου τόμου του περιοδικού ETUDES HELLENIQUES/HELLENIC STUDIES.
Πρόκειται για ένα δίγλωσσο περιοδικό (γαλλική και αγγλική γλώσσα) το οποίο εκδίδεται από το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών και Έρευνας του Καναδά, από το Εργαστήριο Διαπολιτισμικών και Μεταναστευτικών Μελετών του Πανεπιστημίου Κρήτης, και από τη Σχολή Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Αιγαίου.

Το εν λόγω τεύχος είναι αφιερωμένο στο Θέατρο της Σύγχρονης Ελληνικής Διασποράς, με τα κύρια κείμενα στην αγγλική γλώσσα, και τη σύνοψή τους στη γαλλική και στην αγγλική. Εξαίρεση αποτελεί η Εισαγωγή του Γιώργου Καναράκη, η οποία δίνεται στην ολότητά της και στις δύο γλώσσες. Υποθέτω πως οι δύο αυτές γλώσσες επελέγησαν καθότι το περιοδικό κυκλοφορεί διεθνώς, και στόχος του είναι η προβολή των ελληνικών γραμμάτων και του ελληνικού πολιτισμού σε ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό.

Την επιμέλεια του αφιερώματος στο Θέατρο της Σύγχρονης Ελληνικής Διασποράς την είχε ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Charles Sturt Αυστραλίας, Γιώργος Καναράκης.

Ο κ. Καναράκης είναι γνωστός στους ομογενείς της Μελβούρνης από τις παρουσιάσεις βιβλίων του στην πόλη μας. Η παρουσίαση του πιο πρόσφατου βιβλίου του «Διαγλωσσικές επιδράσεις στην Αγγλική και η συμβολή της ελληνικής γλώσσας» έγινε στη Μελβούρνη στις 15 Μαρτίου 2009.

Το αφιέρωμα του περιοδικού για το ελληνικό θέατρο στις παροικίες της Ελληνικής Διασποράς μπορεί να χαρακτηρισθεί ως πρωτοποριακό, αφού αυτή είναι η πρώτη φορά που σε έναν τόμο, και μάλιστα 200 σελίδων, περιλαμβάνεται η συλλογική συμβολή 11 πανεπιστημιακών, σκηνοθετών, ιστορικών, κ.λπ., οι οποίοι καλύπτουν 14 χώρες με «ιστορικές» και «μεταναστευτικές» παροικίες της Ελληνικής Διασποράς.

 Με «ιστορικές» εννοώ τις ελληνικές παροικίες, η σύσταση των οποίων πάει πίσω εκατοντάδες, και σε κάποιες περιπτώσεις χιλιάδες χρόνια, όπως της Μικράς Ασίας (συμπεριλαμβανομένου και του Πόντου), της Ανατολικής Θράκης (συμπεριλαμβανομένης και της Κωνσταντινούπολης), της Βορείου Ηπείρου, της Ρωσίας, της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Ουκρανίας, της Μέσης Ανατολής, της Αιγύπτου, κ.ά.
Στις «μεταναστευτικές» παροικίες υπάγονται εκείνες που έχουν συσταθεί κυρίως κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, όπως οι παροικίες της Βόρειας και Νότιας Αμερικής, της Αυστραλίας και των ευρωπαϊκών χωρών.
Σημειώνω πως τα συγκεκριμένα αποσπάσματα από κείμενα του περιοδικού που παραθέτω, γραμμένα στην αγγλική γλώσσα, δίνονται σε δική μου μετάφραση στα ελληνικά.

ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Νομίζω πως στο σημείο αυτό χρειάζεται μια διευκρίνιση αναφορικά με την έννοια του όρου «θέατρο».

Το Λεξικό του Γιώργου Μπαμπινιώτη «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» δίνει οκτώ έννοιες της λέξης θέατρο. Από αυτές κρίνω πως οι δύο πρώτες ισχύουν στην προκειμένη περίπτωση:
*Η τέχνη της παράστασης επί σκηνής μιας υπόθεσης δραματοποιημένης.
*Το λογοτεχνικό είδος, τα έργα του οποίου αναπτύσσουν ένα θέμα (υπόθεση) με διαλογικό τρόπο και παρουσιάζουν τη δράση στις ανάγκες της παρουσίασης του έργου αυτού επί σκηνής.
Για να αποφευχθεί η σύγχυση, όταν αναφερόμαστε στο θέατρο με τη δεύτερη από τις παραπάνω έννοιες χρησιμοποιούμε τη φράση «θεατρικό έργο».
Θα αναφερθώ σε κάποιες από τις επισημάνσεις που κάνει ο κ. Καναράκης στην Εισαγωγή του αφιερώματος για το θέατρο της σύγχρονης ελληνικής διασποράς, γιατί κρίνω πως αποτελούν σημαντικές τομές στο υπό συζήτηση θέμα.

Γράφει στην αρχή της Εισαγωγής ο κ. Καναράκης:
«Το θέατρο ως πολιτισμικό στοιχείο αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της διαχρονικής φυσιογνωμίας του Ελληνισμού, στο εθνικό κέντρο, καθώς και στις χώρες της διασποράς».

Για την έννοια του όρου «Διασπορά» ο κ. Καναράκης παραπέμπει σε ορισμό που δίνει ο Καθηγητής Μιχάλης Δαμανάκης στη μελέτη του «Νεοελληνικό κράτος και νεοελληνική διασπορά: Θεσμικές και εκπαιδευτικοπολιτικές διαστάσεις στη μεταξύ τους σχέση»:
(Με τον όρο διασπορά εννοούμε) «το γεωγραφικό διασκορπισμό εθνοτικών ομάδων οι οποίες αποκομμένες, αλλά όχι οπωσδήποτε και αποξενωμένες, από την ομάδα προέλευσης/αναφοράς τους, ή τον εθνικό κορμό, ζουν ως εθνοτικές ομάδες ή μειονότητες στα πλαίσια μιας πολιτισμικά διαφορετικής κοινωνίας, κινούνται μεταξύ δύο ομάδων αναφοράς στα πλαίσια μιας πολιτισμικά διαφορετικής κοινωνίας, κινούνται μεταξύ δύο ομάδων αναφοράς και μεταξύ δύο πολιτισμικών συστημάτων και ως εκ τούτου διαμορφώνουν κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες την ταυτότητά τους».
Έχοντας δώσει τον ορισμό του όρου «διασπορά», και έχοντας διευκρινίσει τη διαφορά μεταξύ των «ιστορικών» παροικιών και των «μεταναστευτικών» παροικιών, ο Γ. Καναράκης παρατηρεί πως οι Έλληνες των παροικιών, ανεξάρτητα από ποια περιοχή προέρχονταν, και σε ποια χώρα εγκαταστάθηκαν, μαζί με τη γλώσσα, την πολιτιστική τους παράδοση και τη θρησκεία τους, μετέφεραν στις θετές τους πατρίδες και την προαιώνια τέχνη του θεάτρου, ως παράσταση, αλλά και ως λογοτεχνικό είδος.

Δεδομένου όμως ότι το ελληνικό θέατρο με τις παραπάνω ιδιότητές του καλλιεργήθηκε και λειτούργησε σε ένα νέο κοινωνικο-πολιτισμικό χώρο, διατήρησε μεν τα βασικά ελληνικά χαρακτηριστικά του, αλλά και διαφοροποιήθηκε κατά κάποιο τρόπο από το πρότυπό του, αποκτώντας τη δική του ιδιομορφία. Ως εκ τούτου, οι μελέτες που περιέχονται στο υπό συζήτηση περιοδικό έχουν και αυτήν την ιδιαιτερότητα: προσεγγίζουν το θέατρο της ελληνικής διασποράς από διάφορες προοπτικές: την ιστορική, παρακολουθώντας την εξελικτική του πορεία∙ την κοινωνιολογική, ερευνώντας τις επιδράσεις που δέχεται το ελληνικό στοιχείο από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον∙ την εθνολογική, εξετάζοντας τις εκφάνσεις της ταυτότητας και της ελληνικότητας των αποδήμων ομογενών.
Ο κ. Καναράκης παρατηρεί πως το ελληνικό θέατρο, ως παράσταση επί της σκηνής, και ως λογοτεχνικό είδος, έχει συμβάλει σημαντικά στη διαμόρφωση μιας ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης στις χώρες υποδοχής των Ελλήνων, ενώ παράλληλα διεύρυνε τη θεματογραφία του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου.
Και όμως, γράφει ο κ. Καναράκης, μέχρι τώρα το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον για το θέατρο της ελληνικής διασποράς ήταν περιορισμένο, και το προσέγγιζε κυρίως ως λογοτέχνημα, και όχι ως παράσταση.

Αυτό το κενό έρχεται να καλύψει, σε μεγάλο βαθμό, το αφιέρωμα του περιοδικού Hellenic Studies, αφού στις σελίδες του φιλοξενεί μελέτες 11 πανεπιστημιακών, σκηνοθετών και ιστορικών, που με τις μελέτες τους δημιουργούν το υπόβαθρο, πάνω στο οποίο θα στηριχθούν οι μελλοντικοί ερευνητές, για τη μελέτη πιο συγκεκριμένων πτυχών του θεάτρου της ελληνικής διασποράς.

Η ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΜΙΑΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

Τα ονόματα των 11 ερευνητών, και οι τίτλοι των μελετών τους, δίνονται στην ελληνική γλώσσα, για διευκόλυνση των αναγνωστών της στήλης:
*Τηλέμαχος Μουδατσάκις – «Το ‘σώμα’ του Διονύσου και οι προαγγελίες του: Το θέατρο ως οικουμενικό διασπορικό φαινόμενο».
*Χρυσόθεμις Σταματοπούλου-Βασιλάκου – «Ελληνικές παροικίες στα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία και η θεατρική τους δραστηριότητα: 1800-1922».
*Κωνσταντίνος Φωτιάδης – «Το ελληνικό θέατρο στον Πόντο, τη Ρωσία και τη Σοβιετική Ένωση».
*Eυθύμιος Σουλογιάννης – «Οι Έλληνες της Αιγύπτου και οι θεατρικές τους δραστηριότητες κατά τον εικοστό αιώνα».
*Μαρία Καραβία – «Δραστηριότητες του ελληνικού θεάτρου στη Γερμανία και το Βέλγιο: Τα τελευταία πενήντα χρόνια».
*Αναστάσιος Πετσάλας – «Το ελληνο-κυπριακό παροικιακό θέατρο στη Βρετανία».
*Στέφανος Κωνσταντινίδης – «Το θέατρο της ελληνικής διασποράς: Η περίπτωση του Καναδά».
*Κατερίνα Διακουμοπούλου – «Το ελληνικό θέατρο στις Ηνωμένες Πολιτείες από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τον 21ο αιώνα».
*Κωνσταντίνος Παλαμήδη – «Το θέατρο και η ελληνική παροικία στη Βενεζουέλα».
*Ρένος Νίκος Σπανούδης – «Η ταυτότητα του θεάτρου: Μεταβαλλόμενοι μηχανισμοί επιβίωσης του διασπορικού Ελληνισμού στη Νότια Αφρική. Από το απαρθάιντ έως σήμερα».
*Γιώργος Καναράκης – «Το θέατρο του Αυστραλιώτη Ελληνισμού στο ιστορικό του περίγραμμα».

Από τους τίτλους των μελετών, και τις χώρες που καλύπτονται, διαπιστώνουμε πως έγινε μια πολύ σοβαρή εργασία, για την οποία οι εκδότες του περιοδικού, και ο Γιώργος Καναράκης που είχε την επιστημονική επιμέλεια του αφιερώματος, είναι άξιοι συγχαρητηρίων.
Μια σημαντική πτυχή της Ελληνικής Διασποράς, που μέχρι τώρα είχε μείνει αχαρτογράφητη, παίρνει επάξια τη θέση της στην ιστορία του Οικουμενικού Ελληνισμού.
Επιτέλους, το έργο των συγγραφέων θεατρικών έργων, και των θιάσων που τα μετατρέπουν σε θέαμα, που όχι μόνο ψυχαγωγεί, αλλά και προβάλλει όψεις και εκφάνσεις της ελληνικότητας, οι οποίες συμβάλλουν στη συγκρότηση ταυτοτήτων, αρχίζει να μελετάται σοβαρά, και να αναγνωρίζεται η εθνική του αξία.
Μόνον όταν οι πολιτισμικές δραστηριότητες των αποδήμων Ελλήνων προσεγγισθούν διαχρονικά, και μελετηθούν στον κοινωνικο-πολιτισμικό τους χώρο, θα εκτιμηθεί ο αέναος αγώνας που διεξάγουμε για τη διατήρηση όλων εκείνων των στοιχείων που μας κάνουν να αισθανόμαστε μέλη του ελληνικού γένους, σε όποια γωνιά της Υφηλίου και αν ζούμε.

Και δεν πρέπει να ξεχνάμε την τρισχιλιετή διάσταση του Οικουμενικού Ελληνισμού, ο οποίος παρά τις κατά τόπους ιδιομορφίες του, διατηρεί τα βασικά χαρακτηριστικά του: τη γλώσσα και τον πολιτισμό του. Χαρακτηριστικά που άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στις γλώσσες και στον πολιτισμό της Δύσης.