Ο Σεντάτ Κοντ στέκεται στους καταρράκτες της Εδεσσας και αγναντεύει το τοπίο υπό τους ήχους των ορμητικών νερών που κατρακυλούν με βουητό στον Εδεσσαίο ποταμό. Το πρόσωπό του είναι ανέκφραστο, αλλά μπορείς να μαντέψεις τι σκέφτεται απ’ τα κατακόκκινα από τη συγκίνηση μάτια του και το πυρετώδες βλέμμα. «Σ’ αυτά τα χώματα ζούσαν οι δικοί μου».

Ο Σεντάτ είναι ένας από τους πολλούς Τούρκους που τα τελευταία χρόνια επισκέπτονται τη χώρα μας, εν είδει προσκυνήματος στις πατρογονικές τους εστίες. Ερχονται για να δουν από κοντά τον τόπο όπου έζησαν οι πρόγονοί του μέχρι πριν από 85 χρόνια, όταν με την Συνθήκη της Λωζάννης. στο πλαίσιο της ανταλλαγής των πληθυσμών, έφυγαν για την Τουρκία. Εξακόσιες εβδομήντα χιλιάδες οθωμανοί εγκατέλειψαν πόλεις και χωριά στη Βόρεια Ελλάδα, την Ηπειρο και την Κρήτη και 1.650.000 ξεριζώθηκαν από τη Μικρά Ασία και κατέφυγαν στην Ελλάδα τις ταραγμένες εκείνες εποχές.

Τα χρόνια πέρασαν, οι γενιές εκείνες έφυγαν, κληροδότησαν όμως στους νεότερους και από τις δυο πλευρές του Αιγαίου τη νοσταλγία. Κάθε χρόνο λοιπόν, άνοιξη και καλοκαίρι συνήθως, απόγονοι των ανταλλαγέντων από όλη την Τουρκία, ξεκινούν το δικό τους προσκύνημα στα χώματα των προγόνων τους.

Επισκέπτονται τη Μακεδονία, αλλά και την Κρήτη, κάνουν και εκείνοι ό, τι κάνουν πολλοί Ελληνες που ταξιδεύουν στα βάθη της Ανατολίας, στην Καππαδοκία, στον Πόντο και το Ερζερούμ για να γνωρίσουν τον τόπο όπου έζησαν και μεγαλούργησαν οι παππούδες και προπαππούδες τους.

Ενας νέου τύπου προσκυνηματικός τουρισμός, «τουρισμός της νοσταλγίας», πολύ προσωπικός και συγκινησιακά φορτισμένος, απαλλαγμένος από εθνοτικά μίση, αλυτρωτισμούς και «μεγάλες ιδέες», αναπτύσσεται αυθόρμητα τα τελευταία χρονια με γνώμονα πάντα τη φιλία των δύο λαών.

Μόνο το «Ιδρυμα Ανταλλαγέντων Λωζάννης», που δημιούργηθηκε από παιδιά και εγγόνια ανταλλαγμένων της ομώνυμης συνθήκης, οργανώνει δύο εκδρομές ετησίως στη χώρα μας από το 2000, έχοντας διευκολύνει περίπου χίλιους Τούρκους να επισκεφθούν τις δικές τους πατρογονικές εστίες, ενω την ίδια δουλειά κάνουν και πολλά προσφυγικά σωματεία στην Ελλάδα.

«Να είμαστε αυτόνομοι»

«Δεν μας ενδιαφέρει να επισκεφθούμε την Ελλάδα σε συνεργασία με επίσημους φορείς, όπως είναι οι προξενικές αρχές ή ακόμη και η τοπική αυτοδιοίκηση. Προτιμούμε να είμαστε αυτόνομοι και να ερχόμαστε σε επαφή με Ελληνες που έχουν τα ίδια βιώματα μ’ εμάς, πρόσφυγες δηλαδή», είπε στην «Κ» ο γενικός γραμματέας του σωματείου, κ. Σεφέρ Γκιουβέντς.

«Μέχρι που πέθανε, την Εδεσσα ονειρευόταν»

«Μέχρι που πέθανε, την Εδεσσα ονειρευόταν», λέει συγκινημένος ο 67χρονος Σεντάτ για τον πατέρα του, που είχε φύγει από την πόλη σε ηλικία 17 ετών. Οι αναμνήσεις του πατέρα του τον ώθησαν να διαβάσει βιβλία για την Εδεσσα, τη «Βόντινα», όπως την αποκαλούσε ο πατέρας του, ο οποίος, όπως εξήγησε ο συνταξιούχος δάσκαλος, δεν μιλούσε τουρκικά, αλλά σλαβικά, «μακεδονίτικα» τα είπε.

Τα παιδιά του τον παρακίνησαν να επισκεφθεί τα πατρογονικά εδάφη στην Ελλάδα. Και καθώς τα ταξίδια που οργανώνει το «Ιδρυμα Ανταλλαγέντων» μεταδίδονται κυρίως στόμα με στόμα -αφού όσοι επισκέφθηκαν την Ελλάδα διηγούνται ενθουσιασμένοι την εμπειρία και τη ζεστή υποδοχή των ντόπιων στους δικούς τους-, ο Σεντάτ ξεκίνησε με μοναδικό εφόδιο ένα κομμάτι χαρτί όπου είχε σημειώσει όλα τα στοιχεία της οικογένειάς του και τα τοπωνύμια, όπως του είχαν μεταφερθεί προφορικά απ’ τους δικούς του.

Δεν κατάφερε να βρει το χωριό της οικογένειάς του, πάτησε όμως τα χώματα της περιοχής. «Αισθάνομαι σαν να επέστρεψα σπίτι μου. Θα μπορούσα να μείνω για πάντα εδώ. Είμαι ενθουσιασμένος και ταυτόχρονα μου ’ρχεται να βάλω τα κλάματα, σαν να βλέπω τον πατέρα μου να τριγυρίζει ακόμα εδώ», είπε και εξήγησε πως απ’ τον πατέρα του πάντα άκουγε ένα ανάθεμα για «τους μεγάλους» που σφράγισαν τις τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων, ενώ «Μουσουλμάνοι και Ορθόδοξοι ζούσαμε μαζί σαν αδέρφια».

Εντονα συναισθήματα

Τι περιμένουν να βρουν, φτάνοντας στις πάλαι ποτέ πατρίδες των προγόνων τους; «Τίποτα. Μόνο να πάρω λίγο χώμα να βάλω στον τάφο του παππού μου», είπε στην «Κ» ο Ιικέρ Νουρί Μπασκίν, που εργάζεται στην καπνοβιομηχανία και έχει εμπορικά δούναι και λαβείν με την Ελλάδα, διατηρώντας και Ελληνες φίλους. Ο κ. Μπασκίν, που επιπλέον δηλώνει οπαδός της ΑΕΚ και προς επίρρωση των λόγων του πόζαρε με τη φανέλα του… Λυμπερόπουλου, έλκει την καταγωγή του απ’ τον Εξαπλάτανο και τη Φούστανη Πέλλας, και μολονότι οι επισκέψεις του στην Ελλάδα είναι συχνές, πρώτη φορά ήρθε στα μέρη καταγωγής του παππού του. «Οσο πλησιάζαμε στην Εδεσσα και τα χωριά της Αριδαίας η ταραχή μου μεγάλωνε. Τα συναισθήματα είναι πολύ έντονα, αυτός είναι ο τόπος του παππού μου. Και μοιάζουν τόσο πολύ οι δύο χώρες», είπε στην «Κ».

Λίγο χώμα για τον τάφο των προγόνων τους

«Δεν τον ξέρω τον παππού σου. Αλλά ο μπαμπάς μου ήταν από την Καισάρεια», είπε στα τούρκικα ο κ. Αναστάσιος, 82 ετών, στον κ. Μπασκίν σφίγγοντάς του το χέρι. Ο τελευταίος, αναζητώντας και το παραμικρό ίχνος των δικών του, έφτασε στα χωριά της Αριδαίας και συνομίλησε με τους κατοίκους, ντόπιους και προσφυγικής καταγωγής. «Σαν κι εμάς, κι αυτοί ψάχνουν τις πατρίδες τους», είπε η κ. Ελλη Παναγιωτελίδη από τον Εξαπλάτανο Αριδαίας και του έψησε καφέ ελληνικό.

Θερμή υποδοχή

Στην πλατεία του χωριού, ο κ. Θόδωρος Αραμπατζής, 78 ετών, εξήγησε σε όλους τους επισκέπτες πως δεν γνωρίζει τους δικούς τους. «Τους κάλεσα όμως για καφέ όταν ξανάρθουν, να τους γνωρίσω και τη γυναίκα μου. Εμείς καταγόμαστε από την Προύσα. Πρώτα μάθαμε τα τούρκικα και μετά τα ελληνικά», είπε. Πιο κάτω, στη Φούστανη Αριδαίας, οι Τούρκοι ξαπόστασαν στο καφενείο της πλατείας. Και εκεί η υποδοχή ήταν θερμή. «Οι άνθρωποι δεν θέλουν τίποτα. Μόνο να δουν πού ζούσαν οι πρόγονοί τους. Και να βάλουν λίγο από το χώμα αυτό στον τάφο τους», ανέφερε ο κ. Δ. Ακριτίδης, που ικανοποίησε τελικά την επιθυμία του Ιικέρ Νουρί Μπασκίν για λίγο χώμα από τον τόπο καταγωγής του παππού του.

Φιλοφρονήσεις, ευχές και εκατέρωθεν προσκλήσεις ανταλλάχθηκαν στο καφενείο. «Ο δήμος ετοιμάζεται να αδελφοποιηθεί με έναν δήμο της Προύσας. Κάθε καλοκαίρι έρχονται εδώ τουλάχιστον δυο – τρία γκρουπ από Τουρκία, όλοι κατάγονται από αυτά τα μέρη. Είναι ένας νέος τουρισμός για την περιοχή μας. Και πηγαίνουμε κι εμείς στην Τουρκία», είπε στην «Κ» ο κ. Ι. Γιαννακού, που είχε διατελέσει πρόεδρος της κοινότητας Φούστανης προ του «Καποδίστρια».