Oι οικονομολόγοι προβλέπουν ότι σύντομα θα αρχίσει η ανάκαμψη της οικονομίας αλλά οι Αμερικανοί, καθώς επιστρέφουν στα αστικά κέντρα ενόψει της έναρξης της σχολικής χρονιάς, μειώνουν τις καταναλωτικές τους δαπάνες, μια που αντιμετωπίζουν ποσοστά ανεργίας που αναμένεται να ξεπεράσουν το ψυχολογικό όριο του 10%. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ συμμετέχει σε καθημερινές δημόσιες συζητήσεις, σε δημαρχεία και δημόσιες βιβλιοθήκες, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την υποστήριξη της κοινής γνώμης στην προτεινόμενη μεταρρύθμιση της υγειονομικής περίθαλψης. Στην κλιματιζόμενη βιβλιοθήκη του ΜΙΤ συνεχίζονται οι καθημερινές ξεναγήσεις τουριστών – σε ένα από τα σύμβολα του μοντερνισμού και της τεχνολογικής υπεροχής των ΗΠΑ, ενώ στο Μετρό της Βοστόνης οι διαφημιστικές πινακίδες προσπαθούν να πείσουν τους επιβάτες για τα πλεονεκτήματα των ενοικιαζόμενων αυτοκινήτων σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Εικόνες της Αμερικής σε περίοδο οικονομικής κρίσης, στιγμιότυπα απο την καθημερινή ζωή μιας κοινωνίας που αντιμετωπίζει την πρόκληση της προσαρμογής στη μεγαλύτερη μεταπολεμική οικονομική κρίση με σκεπτικισμό και αναμονή.
Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης για τη μέση αμερικανική οικογένεια απασχολούν το οικονομικό επιτελείο του προέδρου Ομπάμα. Ο Λευκός Οίκος διαθέτει σύμβουλο αποτελεσματικότητας δημόσιου διαλόγου και η περί ου ο λόγος κ. Valerie Jarrett φροντίζει με κάθε ευκαιρία να τονίζει το εύρος των αρμοδιοτήτων της και την κρισιμότητα των περιστάσεων. Στο ίδιο κλίμα, σε πρόσφατες δηλώσεις της, η Christina Romer, καθηγήτρια οικονομικών στο Berkeley και πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Eμπειρογνωμόνων, παραδέχθηκε ότι η ασκούμενη οικονομική πολιτική έχει περιορίσει τις αρνητικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης αλλά δεν έχει πετύχει να προσδώσει την απαιτούμενη δυναμική που θα μπορούσε να θέσει την αμερικανική οικονομία σε τροχιά οικονομικής ανάκαμψης. Σε παρόμοια συμπεράσματα καταλήγουν και πολλές εκθέσεις έγκυρων οικονομικών συμβούλων αναφορικά με τις επενδυτικές επιλογές και τις στρατηγικές αναδιάρθρωσης του ιδιωτικού τομέα. Η αισιόδοξη συνταγή της αποκατάστασης της φερεγγυότητας της Wall Street και της διάχυσης των θετικών επιπτώσεων του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων δεν απέδωσε τα αναμενόμενα. Η νέα πρόκληση για τους οικονομολόγους είναι η επεξεργασία σεναρίων εξόδου από την κρίση σε συνθήκες οριακής αύξησης της παραγωγικότητας, περιορισμένης οικονομικής μεγέθυνσης και διψήφιων ποσοστών ανεργίας.
Αυτή η πραγματικότητα αρχίζει να συζητείται πλέον ευρύτατα στους κύκλους διαμόρφωσης οικονομικής πολιτικής στις ΗΠΑ. Το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης Ομπάμα επιχειρεί να αντιμετωπίσει τα νέα δεδομένα στην οικονομία με τη διαμόρφωση μέτρων πολιτικής σε τρία επίπεδα: (α) την επιδοτούμενη εισαγωγή τεχνολογικών αλλαγών για την κάλυψη βασικών κοινωνικών αναγκών και τη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας, (β) τη διευκόλυνση της διαδικασίας αναδιάρθρωσης των κλάδων μέσης και χαμηλής τεχνολογίας που πλήττονται απο την κρίση και (γ) τη διαφύλαξη της υπεροχής και της καινοτομικής δυναμικής στους κλάδους υψηλής τεχνολογίας της αμερικανικής οικονομίας.
Μετά μια περίοδο απουσίας από θέσεις επιρροής, πανεπιστημιακοί οικονομολόγοι διαμορφώνουν το πλαίσιο και τις προτεραιότητες άσκησης οικονομικής πολιτικής στις ΗΠΑ. Ο πραγματισμός που κομίζουν στον σχεδιασμό της οικονομικής πολιτικής οδηγεί την αμερικανική οικονομία σε μια περίοδο ελεγχόμενης εσωστρέφειας. Βεβαίως, το πεδίο είναι ανοικτό και η εξειδίκευση της στρατηγικής αυτής σε επιμέρους πολιτικές αναφορικά με το διεθνές εμπόριο, τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και τις τεχνολογικές συνεργασίες θα καθοριστεί τελικά από την επίδραση που θα ασκήσουν στη διαμόρφωση πολιτικής τα αντίρροπα ρεύματα του παραδοσιακού προστατευτισμού και της απήχησης των ρεαλιστών στην άσκηση εξωτερικής οικονομικής πολιτικής, που προτείνουν την κατάργηση αναχρονιστικών απαγορεύσεων στις τεχνολογικές συνεργασίες των αμερικανικών επιχειρήσεων.
Όλα αυτά ήταν περίπου αναμενόμενα για τους γνωρίζοντες το επιστημονικό έργο και τον τρόπο σκέπτεσθαι των οικονομολόγων που στελεχώνουν το επιτελείο της κυβέρνησης Ομπάμα. Αυτό που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον είναι ότι για πρώτη φορά, μετά αρκετές δεκαετίες, διεξάγεται στην Αμερική μια ουσιαστική συζήτηση για τη συνοχή και την αποτελεσματικότητα της οικονομικής πολιτικής των Δημοκρατικών. Στη συζήτηση αυτή τονίζονται οι αρνητικές συνέπειες της απουσίας συντονισμού των μέτρων οικονομικής πολιτικής για την «πραγματική» οικονομία και των παρεμβάσεων στις αγορές κεφαλαίων. Επιπρόσθετα, εύστοχα επισημαίνεται ότι σε παλιότερες οικονομικές κρίσεις, τα πρώτα σημάδια της ανάκαμψης εμφανίζονταν όταν άρχιζε να καταγράφεται έντονη κινητικότητα στην οικονομία με τη γεωγραφική μετατόπιση εργατικού δυναμικού σε νέες παραγωγικές δραστηριότητες. Μέχρι σήμερα, η δυναμική αυτή απουσιάζει, γεγονός που οδηγεί πολλούς σχολιαστές στο συμπέρασμα ότι η παρατεινόμενη καχεξία της οικονομικής δραστηριότητας οφείλεται στην κάμψη της ικανότητας των αμερικανικών επιχειρήσεων να εισάγουν νέες κερδοφόρες καινοτομίες στην παραγωγική τους δραστηριότητα.
Για τον Ευρωπαίο παρατηρητή, οι εξελίξεις αυτές έχουν ένα ειδικότερο ενδιαφέρον. Είναι εντυπωσιακό ότι η πρόσφατη συζήτηση για τον συντονισμό των πολιτικών και τον συγχρονισμό των οικονομικών κύκλων Ευρώπης και ΗΠΑ έχει ατονήσει, τουλάχιστον σε αυτή την πλευρά του Ατλαντικού. Γενικότερα, τα σενάρια εξόδου της ευρωπαϊκής οικονομίας από την κρίση είχαν στηριχθεί στην αισιόδοξη προοπτική της ανάκαμψης των εξαγωγών προς τις ΗΠΑ. Επί του παρόντος, η πρόβλεψη αυτή δεν επαληθεύεται. Άλλωστε, μια προσεκτική αξιολόγηση των χαρακτηριστικών της προτεινόμενης αναδιάρθρωσης της οικονομίας των ΗΠΑ, σε συνθήκες ελεγχόμενης εσωστρέφειας, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η στρατηγική αυτή θα ενισχύσει περαιτέρω τις παραγωγικές και τεχνολογικές διασυνδέσεις των αμερικανικών επιχειρήσεων με τις ασιατικές οικονομίες.
*Ο κ. Aντ. Μπαρτζώκας είναι αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια Τufts και ΜΙΤ, στο πλαίσιο του προγράμματος Fulbright Research Scholars (abartzo@econ.uoa.gr).