Τα πολιτικά δικαστήρια στην Ελλάδα δικάζουν σύμφωνα με μία βασική αρχή, η οποία ονομάζεται συζητητικό σύστημα. Κατ’ αυτήν την αρχή, το δικαστήριο δεν ενεργεί κατά κανόνα αυτεπαγγέλτως διαδικαστικές πράξεις, όπως είναι και η διεξαγωγή αποδείξεων με την εξέταση μαρτύρων. Με άλλα λόγια, το δικαστήριο δεν λαμβάνει την πρωτοβουλία να εξετάσει μάρτυρες από μόνο του, αλλά για να συμβεί κάτι τέτοιο, δηλαδή για να εξετασθεί κάποιος μάρτυρας, θα πρέπει να έχει υποβληθεί προηγούμενο αίτημα από έναν από τους διαδίκους, να έχει ακουσθεί και η άποψη του αντιδίκου και εάν αποφασισθεί ότι η εξέταση του μάρτυρα θα λάβει χώρα, θα πρέπει σ’ αυτήν να παρασταθούν αμφότερες οι πλευρές.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο μάρτυρας που βρίσκεται στο εξωτερικό και δεν μπορεί να εμφανισθεί για να εξετασθεί στο δικαστήριο στην Ελλάδα, μπορεί μόνο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις να εξετασθεί από τον Πρόξενο της Ελλάδος στην χώρα στην οποία ο μάρτυρας αυτός κατοικεί.
Για να γίνει έγκυρη και νόμιμη εξέταση του μάρτυρα από τον Πρόξενο θα πρέπει να έχει προηγηθεί γνωστοποίηση προς τον αντίδικο ότι θα γίνει εξέταση του μάρτυρα στο Προξενείο της Ελλάδος στην συγκεκριμένη χώρα, σε προκαθορισμένη ημέρα και ώρα, καθώς και κλήτευση του αντιδίκου να παρασταθεί, εάν το επιθυμεί, στην εξέταση αυτή. Η γνωστοποίηση της εξέτασης του μάρτυρα στο Προξενείο θα πρέπει να επιδοθεί στον αντίδικο τουλάχιστον οκτώ ημέρες πριν από την ημέρα κατά την οποία θα γίνει η εξέταση.
Η διαδικασία αυτή ονομάζεται ένορκη βεβαίωση. Στην πράξη, ο διάδικος που διενεργεί την ένορκη βεβαίωση, ετοιμάζει κείμενο το οποίο ο μάρτυράς του προτίθεται να υπογράψει, αφού περιέχει την ένορκη βεβαίωσή του και το θεωρεί αληθές και ακριβές. Ο μάρτυρας παρουσιάζεται κατά την προκαθορισμένη ημέρα και ώρα στο Προξενείο και αφού ελεγχθεί η ταυτότητά του και επιβεβαιωθεί με έγγραφα, δηλαδή με αντίγραφο της εκθέσεως επιδόσεως του δικαστικού επιμελητού, ότι έλαβε χώρα η κοινοποίηση στον αντίδικο προ οκτώ ημερών, ερωτάται εάν το κείμενο είναι αληθές και αφού ορκισθεί στο Ευαγγέλιο ή με άλλον νόμιμο τρόπο, το υπογράφει.
Την ένορκη βεβαίωση που έχει κατ’ αυτόν τον τρόπο συνταχθεί στο Προξενείο μπορεί αργότερα ο διάδικος να την προσκομίσει και να την επικαλεσθεί στην δίκη που λαμβάνει χώρα στην Ελλάδα, ώστε ο διάδικος να μην στερηθεί της ευνοϊκής γι’ αυτόν μαρτυρίας, εξ αιτίας του ότι ο μάρτυράς του αδυνατεί να ταξιδεύσει στην Ελλάδα.
Εάν δεν ακολουθηθεί η ανωτέρω διαδικασία και ο μάρτυρας βρεθεί αυτοβούλως στο Προξενείο και υπό ορισμένες συνθήκες εξετασθεί από τον Πρόξενο, ο οποίος θα ενεργεί έστω ως εντεταλμένος δικαστής, η μαρτυρία του δεν μπορεί να ληφθεί υπόψιν από το δικαστήριο στην Ελλάδα, διότι η εξέταση αυτή θα παραβιάζει την συζητητική αρχή, αφού ο μάρτυρας θα έχει εξετασθεί από τον Πρόξενο, που ενεργεί ως δικαστής, χωρίς προηγούμενο αίτημα από τον διάδικο και χωρίς να παρίστανται αμφότερα τα μέρη.
Εάν, παρά την ισχύ της συζητητικής αρχής, εξετασθεί αυτοβούλως μάρτυρας στο Προξενείο και η μαρτυρία του ληφθεί υπόψιν από το δικαστήριο στην Ελλάδα, η απόφαση θα είναι εσφαλμένη, διότι το δικαστήριο θα έχει λάβει υπόψιν του αποδεικτικά μέσα που ο νόμος δεν επιτρέπει.
Αυτό συνέβη και στην υπόθεση, στην οποία εξεδόθη η υπ’ αριθ. 850/2006 απόφαση του Αρείου Πάγου. Ο διάδικος με δική του πρωτοβουλία και χωρίς προηγούμενη κλήτευση του αντιδίκου έστειλε τον μάρτυρά του, που κατοικούσε στις ΗΠΑ, να εξετασθεί από τον Πρόξενο της Ελλάδος στην Ουάσινγκτον. Η εξέταση έλαβε χώρα και το κείμενό της προσκομίσθηκε στο Εφετείο Κρήτης, το οποίο και την έλαβε υπόψιν του, παρά την ένσταση του αντιδίκου ότι η εν λόγω εξέταση του μάρτυρα στο Προξενείο δεν έπρεπε να ληφθεί υπόψιν, διότι δεν είχε γίνει κατά την προβλεπόμενη διαδικασία.
Ο Άρειος Πάγος εδέχθη την αναίρεση που ήσκησε ο διάδικος που είχε προβάλει την ένσταση ακυρότητας της εξετάσεως του μάρτυρα από τον Πρόξενο, ανήρεσε την απόφαση του Εφετείου Κρήτης και παρέπεμψε την υπόθεση για εκ νέου εκδίκασή της, χωρίς προφανώς να ληφθεί υπόψιν αυτή τη φορά η εξέταση του μάρτυρα από τον Πρόξενο.
*Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Master of Laws. bm-bioxoi@otenet.gr