Ομαδικό τάφο με εκατοντάδες μέλη των Ερυθρών Φρουρών που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια μαχών μεταξύ αντιπάλων φατριών της Πολιτιστικής Επανάστασης ανακήρυξε «πολιτιστικό μνημείο» η κινεζική κυβέρνηση, αναγνωρίζοντας για πρώτη φορά το βαρύ φόρο αίματος της ιδεολογικής αυτής διαμάχης που πυροδότησε ο πρόεδρος Μάο. Η απόφαση του Πεκίνου να αναδείξει τον ομαδικό τάφο στην πόλη Τσονκτσίν της Κεντρικής Κίνας ως μνημείο σηματοδοτεί νέα κατεύθυνση στην κινεζική ιστοριογραφία, αλλά και την εγκατάλειψη της τακτικής που αφορούσε την αποσιώπηση των μελανών σελίδων του μαοϊσμού.
Η Πολιτιστική Επανάσταση (1966 – 1976), ο κατακλυσμιαίος χαρακτήρας της και οι δεινές επιπτώσεις της για την Κίνα δεν προκαλούν σήμερα την έκπληξη των ερευνητών, που εκτιμούν ότι τα σημάδια της καταιγίδας εμφανίζονται από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, όπως εξηγεί ο ιστορικός Ρόντρικ Μακφάρκαρ στο κορυφαίο τρίτομο έργο του «Η Προέλευση της Πολιτιστικής Επανάστασης» («The Origins of the Cultural Revolution»).
Οι φιλόδοξες πολιτικές πρωτοβουλίες του Μάο, όπως η κολεκτιβοποίηση της δεκαετίας του 1950 και το Μεγάλο Άλμα Προς τα Εμπρός στα τέλη της, στέφθηκαν με σχετική μόνο επιτυχία, ενώ η εφαρμογή τους προκάλεσε βαθιά ανθρωπιστική κρίση στην κινεζική ύπαιθρο και περισσότερους από 30 εκατομμύρια επιπλέον θανάτους την περίοδο 1958 – 61 από λιμό και φυσικές καταστροφές. Το εύρος της καταστροφής ήταν τέτοιο που η κινεζική ηγεσία υιοθέτησε την εποχή εκείνη συμβολικά αυστηρά μέτρα διατροφικής λιτότητας. Ο Μάο εγκατέλειψε τα χρόνια εκείνα το κρέας και τα αυγά, ενώ ο πρωθυπουργός, Τσου Εν λάι, περιόρισε την προσωπική του κατανάλωση σιτηρών στα 7 κιλά το μήνα.
AΛΛΑΞΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΣΚΕΨΗΣ
Η αποτυχία του Μεγάλου Άλματος Προς τα Εμπρός, που απέδειξε ότι η μεταμόρφωση της Κίνας σε οικονομική υπερδύναμη δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί με τη δημιουργία μικρών χαλυβουργείων στα χωριά, μετέβαλε ριζικά τον τρόπο σκέψης της ηγεσίας του Κ. Κ. Κίνας, που μέχρι τότε είχε ασπαστεί με ζέση την πολιτική των «Τριών Λαβάρων» (γενική κομματική γραμμή, Μεγάλο Άλμα και κολεκτίβες). Η επανεκτίμηση των προτεραιοτήτων ξύπνησε, όμως, την καχυποψία στον Μάο, που άρχισε να υποπτεύεται τους συντρόφους του για τάσεις σφετερισμού.
Η βαρυσήμαντη αντι-σταλινική «μυστική ομιλία» του Χρουστσόφ στο 20ό Συνέδριο του 1956 και η ουγγρική εξέγερση ανησυχούν τον Μάο, που επενδύει μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο στη λατρεία της προσωπικότητας. Η κρίση στις σχέσεις των δύο σοσιαλιστικών κρατών κορυφώνεται το 1960, με την απόσυρση των χιλιάδων Σοβιετικών τεχνικών συμβούλων από την Κίνα.
Η ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής στο Λουσάν το καλοκαίρι του 1959 σηματοδοτεί την πρώτη κρούση του σκληρού μαοϊσμού, με καταγγελίες κατά του βετεράνου στελέχους του Κ. Κ. Πενγκ Ντεχουάι για «δεξιά απόκλιση και καιροσκοπισμό». Τη στιγμή που ο Μάο αποφασίζει την εγκατάλειψη του Μεγάλου Άλματος, αποδεχόμενος την ευθύνη για το τραγικό του ανθρώπινο κόστος, στρέφεται κατά των εσωκομματικών του αντιπάλων. Μόνο μέσα από τον ταξικό πόλεμο, εκτιμά ο Τιμονιέρης, μπορεί η Κίνα να τιθασεύσει τις φυγόκεντρες κομματικές τάσεις.
Το έναυσμα δίνει άθελά του ο αντιδήμαρχος του Πεκίνου Βου Χαν, με αλληγορικό θεατρικό έργο που συγγράφει και αφορά την απόλυση τίμιου κρατικού λειτουργού από διεφθαρμένο αυτοκράτορα της αρχαίας Κίνας. Ο Μάο και η ηθοποιός σύζυγός του Τζιάνγκ Τσινγκ καταδικάζουν το έργο το 1965, αναγνωρίζοντας στους φανταστικούς χαρακτήρες την ηγετική ομάδα του Κ. Κ. Την 1η Ιουνίου 1966, ομάδες φοιτητών, εμπνευσμένοι από τη σκέψη του Μάο, συστήνουν «ομάδες εκκαθάρισης» των πανεπιστημίων από τους «δεξιούς διανοουμένους», τους Ερυθρούς Φρουρούς. Τον Αύγουστο, ο Μάο εμφανίζεται στην Τιενανμέν, φορώντας για πρώτη φορά στρατιωτική στολή, υπό τις επευφημίες έντεκα εκατομμυρίων Ερυθρών Φρουρών. Η ανάληψη της εξουσίας από τους Φρουρούς οδηγεί σε συγκρούσεις αντίπαλων ιδεολογικών μονάδων, που φτάνουν συχνά στα άκρα.
Η απόφαση της Τζιάνγκ Τσινγκ να επεκτείνει το πεδίο δράσης των Φρουρών στον στρατό αποτελεί, όμως, την αρχή του τέλους της Πολιτιστικής Επανάστασης, που αποδεικνύεται ανίσχυρη απέναντι στον πανίσχυρο Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό.
O ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑΣ
Η Πολιτιστική Επανάσταση υπήρξε η μεγάλη ευκαιρία, αλλά και η καταστροφή του Λιν Μπιάο. Ο «Κόκκινος Ναπολέοντας», όπως ονόμασε τον Λιν ο Γάλλος δημοσιογράφος Λισιέν Μποντάρ, είχε κερδίσει την εμπιστοσύνη του Μάο κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Πορείας και του Εμφυλίου, όπου επέδειξε αξιοζήλευτες στρατηγικές ικανότητες. Η ύστατη καταξίωση στην κομματική σταδιοδρομία του Λιν σημειώνεται το 1969, με την ανακήρυξή του σε επίσημο διάδοχο του Μάο, χάρη στην υποστήριξη της Τζιάνγκ Τσινγκ σε μεγάλο βαθμό. Η άρνηση του Μάο να επιτρέψει στον Λιν να διευρύνει την εξουσία του σπρώχνει τον βετεράνο επαναστάτη στον σχεδιασμό πραξικοπήματος κατά του Τιμονιέρη.
Η αποκάλυψη της συνωμοσίας εκθέτει ανεπανόρθωτα τον γηραιό επαναστάτη στα μάτια των συμπατριωτών του και υποχρεώνει τον Λιν να εγκαταλείψει εσπευσμένα τη χώρα. Το αεροσκάφος με το οποίο προσπαθεί να διαφύγει στην ΕΣΣΔ συντρίβεται υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες λίγα λεπτά μετά την είσοδό του στον σοβιετικό εναέριο χώρο το 1971, προκαλώντας τον θάνατο του Λιν και των μελών της οικογένειάς του. Οι θεωρίες συνωμοσίας θέλουν τον Λιν να πέφτει θύμα κινεζικών καταδιωκτικών αεροσκαφών ή ακόμη και της σοβιετικής αεράμυνας, που δεν ειδοποιήθηκε έγκαιρα για το ταξίδι του.
Η «ΣΥΜΜΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΣΣΑΡΩΝ» ΚΑΙ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΚΙΡΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΑΟΪΣΜΟΥ
Η μεγάλη πολιτική επιρροή που συγκέντρωσε η σύζυγος του Μάο, Τζιάνγκ Τσινγκ, την έφερε στην ηγεσία του Κ. Κ. τις ταραγμένες ημέρες της Πολιτιστικής Επανάστασης. Η συμμαχία της με ισχυρά στελέχη, όπως οι Ζανγκ Τσουνκτσιάο, Γιάο Ουενιάν και Ουάνγκ Χονγκουέν, χάρισε στην ομάδα της τον τίτλο «Συμμορία των Τεσσάρων», αλλά και το ανάθεμα της κινεζικής ιστορίας, που θεωρεί την ομάδα αυτή ως τον κυριότερο υπαίτιο των διώξεων της περιόδου εκείνης.
Ο ύποπτος θάνατος του Λιν Μπιάο, όμως, το 1971 σηματοδοτεί την απαρχή της υποχώρησης της επιρροής της Συμμορίας, που αν και πετυχαίνει την αποκαθήλωση του Ντενγκ Χσιάο Πινγκ από τα κομματικά του αξιώματα, το 1976, αναγκάζεται σε άτακτη υποχώρηση μετά τον θάνατο του Μάο το ίδιο έτος. Η συσσωρευμένη οργή κατά των υπερβολών της Πολιτιστικής Επανάστασης οδηγεί την Κεντρική Επιτροπή του Κ. Κ. να καταγγείλει τα εγκλήματα της Συμμορίας σε πραγματικό κομματικό πραξικόπημα, ενώ η πρόσκληση του ανώτατου οργάνου του Κ. Κ. στα μέλη της «Συμμορίας» να παρακαθίσουν στην ολομέλεια της Κ. Ε. επιτρέπει τη σύλληψή τους.
Η δίκη τους το 1981 ολοκληρώνεται με καταδίκες σε ισόβια δεσμά, ενώ η «Χήρα του Μάο» Τζιάνγκ Τσινγκ δίνει τέλος στη ζωή της το 1991.