Φαίνεται απίστευτο, αλλά μπορεί να είναι αληθινό: ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι πρώτοι Έλληνες έφτασαν στην Αμερική μαζί με τον Χριστόφορο Κολόμβο. Όταν ο θαλασσοπόρος πήγε το 1487 στους Βροντάδες της Χίου, που τότε ήταν αποικία των Γενουατών, ναυτολόγησε τέσσερις ναυτικούς για την ιστορική αποστολή του.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1532, ένας πολέμαρχος, ο Πέτρος Κρητικός αναδείχθηκε υπαρχηγός του ισπανού κατακτητή του Περού Φρανθίσκο Πιθάρο και πήρε μέρος στην ίδρυση της πρωτεύουσας Λίμα. Το 1855, πάλι, ο Σαμιώτης Ιωάννης Γεωργίου εξερεύνησε την απρόσιτη Παταγονία και τη Γη του Πυρός και έγινε θρύλος στην Αργεντινή.

Όποια πέτρα κι αν σηκώσεις κάποιον Έλληνα θα βρεις. Είτε έφυγαν για οικονομικούς ή πολιτικούς λόγους, είτε ήταν ριψοκίνδυνοι τυχοδιώκτες, διακατέχονταν πάντως από το «σύνδρομο του Οδυσσέα». Ορισμένοι ανέπτυξαν ναυτιλιακές επιχειρήσεις -η άνοδος του Ωνάση άρχισε στην Αργεντινή- άλλοι συμμετείχαν στη διάνοιξη της διώρυγας του Παναμά, έβγαλαν ακατέργαστα διαμάντια από τα ορυχεία της Νότιας Αφρικής ή βούτηξαν για σφουγγάρια στις… Μπαχάμες. Πολέμησαν μαζί με επαναστάτες, έκαναν μεικτούς γάμους, μετέδωσαν παραδόσεις και νοοτροπίες, διακρίθηκαν στις επιστήμες, τις τέχνες, τα γράμματα.

Την πορεία και τη δράση των Ελλήνων στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα ξεδιπλώνει η πολυσέλιδη, ενδιαφέρουσα μελέτη «Οι δρόμοι των Ελλήνων» που έγινε με τη χορηγία της Τράπεζας Πειραιώς σε επιμέλεια των Κώστα Λουκέρη και Κυριακής Πετράκη (εκδόσεις Polaris) και η οποία δεν κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία. Οι μεγάλες και μικρές κοινότητες καταγράφονται εκτεταμένα, ενώ η ιδιαιτερότητα της έκδοσης είναι πως φέρνει στο προσκήνιο άγνωστες ή ελάχιστα γνωστές, σχεδόν απίστευτες ανθρώπινες ιστορίες από τις άκρες του κόσμου.

«Παρακολουθούμε τη γιορτή των Θεοφανίων στις αρχές του 20ού αιώνα στη μακρινή Μαντζουρία, με τους ντόπιους να κοιτούν απορημένοι τις βουτιές κάποιων “περίεργων” στις τρύπες του πάγου για να πιάσουν το Σταυρό, περπατάμε στο λιμάνι του Ρίο την ώρα που καρέκλες εκσφενδονίζονται από τα γραφεία της κοινότητας ευέξαπτων μεταναστών -ενώ οι ντόπιοι σχολιάζουν “οι Έλληνες συνεδριάζουν”- και καταλήγουμε στην εξιστόρηση της απίστευτης οδύσσειας των Ελλήνων του Πόντου αλλά και των μεγάλων προβλημάτων των μειονοτήτων στη Βόρεια Ήπειρο», επισημαίνει η Σοφία Στάικου, πρόεδρος του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς στην εισαγωγή.

Το βιβλίο μάς ταξιδεύει σε όλες τις ελληνικές κοινότητες. Το ελληνικό δαιμόνιο όμως, εκτός από τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία, υπάρχει κι εκεί που δεν το περιμένεις:
* Στο τέλος του 19ου αιώνα ορισμένοι από τους έλληνες εποίκους του Περού πήραν μέρος στον Πόλεμο του Ειρηνικού (στη ναυμαχία του Ικίκε) μεταξύ Βολιβίας, Χιλής και Περού. Θυσιάστηκαν πυρπολώντας τη ναυαρχίδα του περουβιανού στόλου Γουασκάρ.
* Στις Μπαχάμες είχαν εγκατασταθεί από το 1920 δύτες από τη Σύμη, τους οποίους εντόπισε ο αμερικανός αρχαιολόγος Εντουαρντ Χέρμπερτ Τόμσον και τους χρησιμοποίησε στην έρευνα που έκανε στη Λίμνη των Ανθρωποθυσιών, στην ιερή πόλη των Μάγια Τσιτσέν Ιτσά. Σήμερα οι απόγονοί τους ασχολούνται με την αλιεία ή την επεξεργασία σφουγγαριών, τα οποία μεταφέρουν και στην Ελλάδα.
* Στην Κούβα είχαν καταγραφεί 8.000 ορθόδοξοι, όμως λίγοι προέρχονταν από την Ελλάδα. Όταν επαναξιολογήθηκε το καθεστώς του αθεϊσμού, ανέλαβαν δράση. Έτσι, ο ορθόδοξος ναός στην Αβάνα που είχε γίνει παιδικό θέατρο ξανάνοιξε το 2004 με παρέμβαση του Φιντέλ Κάστρο και ανακαινίστηκε με έξοδα της κουβανικής κυβέρνησης.
* Από το Μαϊάμι, μέσω Κούβας, ο Πατρινός Κώστας Μαλεβίτης τροφοδοτούσε με πετρέλαιο τους Σαντινίστας, εξοργίζοντας τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Το 2000 επέστρεψε στη Νικαράγουα, όπου ίδρυσε δική του ναυτιλιακή εταιρεία και με φεριμπότ σύνδεσε τη χώρα με τα εξωτικά νησιά Κορν της Καραϊβικής.
* Ο Παναμάς δέχτηκε πάνω από 6.000 έλληνες εποίκους την περίοδο 1880-1970. Πόλος έλξης ήταν ασφαλώς τα κατασκευαστικά έργα της διώρυγας. Πολλοί από τους πρωτοπόρους αποδεκατίστηκαν από τις κακουχίες και τις ασθένειες. Κάποιοι διακρίθηκαν. Όπως ο πρώτος πιλότος της διώρυγας, καπετάνιος Νικήτας Μαυράκης και ο πρόεδρος του Παναμά Δημήτρης Β. Λάκας, ο οποίος πρωτοστάτησε στις διαπραγματεύσεις για να περάσει η κυριαρχία της διώρυγας από τις ΗΠΑ στον Παναμά.
* Στην άλλη άκρη της γης, η Ασία προσέλκυσε αρχικά πρόσφυγες από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, οι οποίοι κουβαλούσαν και τα έθιμά τους. Στην περιοχή του παγωμένου Σταυρού, στον ποταμό Σονγκουα οι πρόσφυγες άνοιγαν τα Θεοφάνια μια μεγάλη τρύπα στον πάγο και βουτούσαν σε θερμοκρασία -50 βαθμών. Οι ντόπιοι στο τέλος τούς κερνούσαν βότκα.
* Ο ποιητής Νίκος Καββαδίας γεννήθηκε και έζησε τα τέσσερα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Μαντζουρία. Ο Πατρίκιος Λευκάδιος Χερν, η μητέρα του οποίου ήταν Ελληνίδα και ο πατέρας του Ιρλανδός, γεννήθηκε στη Λευκάδα, ενώ μετοίκησε στην Ιαπωνία το 1890. Πήρε την υπηκοότητα και έγινε συγγραφέας με το όνομα Γιακούμο Κοϊζούμι, όπως ήταν το επίθετο του σαμουράι πεθερού του. Θεωρείται ο συγγραφέας που άνοιξε την πόρτα της επί 200 χρόνια απομονωμένης και αποκλεισμένης Ιαπωνίας στη Δύση.
* Στην Αίγυπτο γαλουχήθηκαν εθνικοί ευεργέτες όπως ο Γεώργιος Αβέρωφ και ο Εμμανουήλ Μπενάκης αλλά και ο Κ.Π. Καβάφης και ο Στρατής Τσίρκας. Οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του αναβιώνουν τα ιστορικά γεγονότα τής μετά το 1940 εποχής στη Μέση Ανατολή.
Δισκογραφική εταιρεία στο Κονγκό
* Ένας από τους λίγους Ελληνοεβραίους που εγκαταστάθηκαν στο Ισραήλ και απέκτησαν μεγάλη φήμη ήταν ο Σαλάμο Αρουχ. Η ζωή του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς και η σχέση του με την πυγμαχία έγιναν ταινία («Ο θρίαμβος του πνεύματος») με πρωταγωνιστή τον Γουίλιαμ Νταφόε (έπαιζε και ο συμπάροικος Κώστας Μανδυλάρης)
* Τα αδαμαντωρυχεία και τα μεταλλεία χρυσού ήταν πόλος έλξης στη Νότια Αφρική για τους Έλληνες, που στη συνέχεια έγιναν ιδιοκτήτες ξενοδοχείων, καφενείων και άλλων καταστημάτων – οι γνωστοί τιρουμτζήδες (από το tea-room). Ξεχωριστή περίπτωση ήταν ο Δημήτρης Τσαφέντας, ο οποίος γεννήθηκε στη Μοζαμβίκη από πατέρα Κρητικό και μητέρα από τη Σουαζιλάνδη. Ο ίδιος ζήτησε να αλλάξει στην ταυτότητά του ο χαρακτηρισμός «λευκός» και να γίνει «έγχρωμος». Το 1966 δολοφόνησε τον πρωθυπουργό της Νότιας Αφρικής και υποστηρικτή της πολιτικής του απαρτχάιντ Χέντρικ Φέρβουρτ και φυλακίστηκε. Και μην ξεχνάμε ότι δικηγόρος του Νέλσον Μαντέλα, την περίοδο του απαρτχάιντ, ήταν ο Γιώργος Μπίζος.
* Στο Κονγκό τις δεκαετίες του 1940 και 1950 οι Νίκος και Αλέξανδρος Ιερωνυμίδης με τον Ελληνα της Αιθιοπίας Νίκο Καββαδία ίδρυσαν τη δισκογραφική εταιρεία Ngoma, εισάγοντας τη χρήση νέων μουσικών οργάνων. Παράλληλα προώθησαν την ντόπια μουσική, συχνά με πολιτικό στίχο και ανέδειξαν νέους καλλιτέχνες. Θεωρούνται από τους πρωτεργάτες της μουσικής «ζαϊρουά» (ζαϊρινής).
Τα κείμενα του λευκώματος υπογράφουν οι Βλάσης Αγτζίδης, Γεώργιος Γιακουμής, Αλέξανδρος Κιτρόεφ, Κώστας Λουκέρης, Κυριακή Πετράκη, και ο Αναστάσιος Τάμης από τη Μελβούρνη .

 Από το ίδιο βιβλίο επιλέξαμε μια ιστορία την Αργεντινή που έγραψε ο Τ. Τάμης.

Στα μέσα του 19ου αιώνα πολλοί Ελληνες μετανάστες άρχισαν να εγκαθίστανται στις αναπτυσσόμενες τότε κωμοπόλεις του Μπουένος Αϊρες, ιδιαίτερα στο Μπερίσο, όπου λειτουργούσαν μεγάλα σφαγεία κρεάτων, στη Λα Πλάτα και στο αρχαίο λιμάνι της επαρχίας, την Ενσενάδα. Ανάμεσά τους ήταν ο Ιωάννης Χαλίκης από τη Μύκονο, ο οποίος κατέπλευσε στο λιμάνι του Μπουένος Αϊρες το 1850, ως πλοίαρχος ιστιοφόρου.

Οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν, επίσης, στη συνοικία Μπόκα του Μπουένος Αϊρες και εκεί άνοιξαν γύρω στο 1860 τα πρώτα ελληνικά καφενεία. Συμπαγέστερες ομάδες Ελλήνων εγκαταστάθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα στα μεγάλα αστικά κέντρα της Αργεντινής, Κόρντοβα, Μπερίσο, Ενσενάδα, Λα Πλάτα, Μαρ δελ Πλάτα, Μεντόζα, Νεκοτσέα και Ροσάριο. Επίσης, σε κωμοπόλεις, όπου εργάστηκαν σε κρατικές υπηρεσίες και έκαναν ανθυγιεινά επαγγέλματα και στη συνέχεια ανέλαβαν σχεδόν αποκλειστικά το εμπόριο τσιγάρων, καραμέλας και γλυκισμάτων, ενώ διακρίθηκαν και ως ράφτες και υποδηματοποιοί.

Οι Μικρασιάτες επιχειρηματίες διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία του ελληνικού έθνους, αλλά και της Αργεντινής. Ανάμεσα σε αυτούς ξεχωρίζουν οι Αριστοτέλης Ωνάσης, Δημήτριος Δάνδολος, Κωνσταντίνος και Νικόλαος Κονιαλίδης, Οι έποικοι αυτοί, αφού εργάστηκαν προσωρινά στην εταιρεία τηλεφώνων, ξεκίνησαν την ανοδική τους πορεία με το εμπόριο καπνού στην επαρχία Σάλτα της βόρειας Αργεντινής και κατόπιν με την εισαγωγή καπνού, σταφίδας και σύκων από την Ελλάδα, και κατέληξαν να γίνουν εφοπλιστές. Με τους κατάλληλους χειρισμούς απέκτησαν δύο φορτηγά ατμόπλοια και αργότερα (1938) παρέλαβαν τα δύο πρώτα πετρελαιοφόρα δεξαμενόπλοια από τα ναυπηγεία της Νορβηγίας, ύστερα από πρωτοβουλία του Ωνάση…
…Σημαντική ήταν για την οικονομία της Αργεντινής η συνεισφορά των ελληνικής καταγωγής εμπόρων και βιομηχάνων και των ανδρών εκείνων που διέθεταν πείρα στα ναυτιλιακά, κυβέρνησαν τα πρώτα υπερωκεάνια «και ούτως μεγάλως ευεργέτησαν τον τόπον».

Ουσιώδης υπήρξε για την εγκατάσταση των Ελλήνων στην περιοχή και την οργάνωση των πρώτων παροικιών ο ρόλος εμπόρων όπως οι Ζουνίνος, Μοροζίνης, Ηλιάδης, Νικολάου, Υφαντίδης, Ορφανός, Μαρουλάκης και βιομηχάνων όπως οι Λάππας, Πασσιανώφ, Ξούδης, Δάνδολος, Ωνάσης και οι αδελφοί Κονιαλίδη. Ιδιαίτερα σημαντική, όμως, ήταν και η προσφορά των απλών μεταναστών, που, περιηγούμενοι τα διάφορα κράτη και τις επαρχίες της αχανούς Νότιας Αμερικής και ασκώντας εποχικά επαγγέλματα, συνέβαλαν στην προώθηση κοινωφελών σκοπών.

Πολλοί Μικρασιάτες και Έλληνες από τις αλύτρωτες περιοχές των νησιών του Αιγαίου, της Βορείου Ηπείρου και της Ρωσίας κατέφυγαν στην Αργεντινή μετά το 1900, δίνοντας ώθηση στα τοπικά επαγγέλματα και στην κατάρτιση των Ελλήνων εποίκων που υπήρξαν θύματα εκτοπισμού και προσφυγιάς. Οι πρωτοπόροι αναζήτησαν δουλειά στα εργοστάσια κατεψυγμένων κρεάτων στην πόλη Καμπάνα και στις επιχειρήσεις του Σάρατε στο Λας Πάλμας και στην περιφέρεια των πόλεων του Λα Πλάτα. Αρκετοί μετανάστευσαν, επίσης, από πόλεις της Ρωσίας με συμπαγή ελληνικό πληθυσμό – θύματα επερχόμενων συμφορών πολέμου ή δήμευσης των περιουσιών τους εξαιτίας καθεστωτικών αλλαγών. Σημαντικός αριθμός Ελλήνων αυτοεξορίστηκαν ή κατέφυγαν στην Αργεντινή από την Ελλάδα και την Ευρώπη στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου και εγκαταστάθηκαν προσωρινά.

Το ρεύμα της εξόδου συνεχίστηκε αμείωτο καθ’ όλη τη διάρκεια της εμπόλεμης δεκαετίας του ‘40, ενισχύοντας όχι μόνο τις ελληνικές παροικίες της Αργεντινής που δημιουργήθηκαν στη διάρκεια του Μεσοπολέμου αλλά και την οικονομία της χώρας. Χαρακτηριστική ήταν, για παράδειγμα, η περίπτωση του Έλληνα εφοπλιστή Ευγένιου Ευγενίδη, που έζησε στο Μπουένος Αϊρες από το 1942 έως το 1945. Χάρη στις δραστηριότητές του τετραπλασιάστηκαν οι εξαγωγές της χώρας και αναζωογονήθηκαν κυριολεκτικά οι σιδηρόδρομοι της χώρας με την προμήθεια ικανής ποσότητας κάρβουνου, με αποτέλεσμα να ανακηρυχθεί ευεργέτης.
Την επιμέλεια του έργου είχαν οι Κ. Λουκέρης και Κ. Πετράκη.

 Το ιδεολογικό πλαίσιο το δίνουν οι επιμελητές στον Πρόλογό τους : “…Όταν μιλάμε για ελληνικές κοινότητες εκτός Ελλάδας και Κύπρου, δε μιλάμε για μια ενιαία ιστορική καταβολή ή θεσμική συγκρότηση. Για παράδειγμα, οι Έλληνες των ΗΠΑ ιστορικά έχουν λίγα κοινά με τους Κατωιταλιώτες Γκρεκάνους, ή οι ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι του Πόντου στη σημερινή Τουρκία έχουν ελαχιστα κοινά με τους Ελληνοαιθίοπες. Επίσης οι Έλληνες, πέραν των συνόρων Ελλάδας και Κύπρου δεν είναι όλοι μετανάστες. Οι ελληνικές κοινότητες στην Αλβανία ή στην Τουρκία δεν είναι κοινότητες μεταναστών αλλά γηγενείς. Τα υβριδικά εθνοτικά μορφώματα στα οποία το ένα συνθετικό παραπέμπει σε κάτι το ελληνικό – που παρεπιμπτόντως, συνειδητά δεν προσπαθούμε να ορίσουμε από κοινού – αποτελούν γεννήματα δυναμικών διαδικασιών, που κανένα “εθνικό κέντρο” δεν θα μπορούσε να ελέγξει ή να ορίσει. Αυτή η πανσπερμία, ο γαλαξίας ελληνικών κοινοτικών μορφωμάτων δεν πρέπει να μας τρομάζει.  Συνηθισμένοι συχνά στη στενή ελλαδική μας αντίληψη για το ποιός ή ποια είναι Έλληνας ή Ελληνίδα, αρκετοί από μας αισθανόμαστε τουλάχιστον άβολα συναντώντας Έλληνες χωρίς την Ορθοδοξία., Έλληνες χωρίς την ελληνική γλώσσα. Έλληνες χωρίς τα μεσογειακά φυλετικά χαρακτηριστικά. Οι ειδικοί επιστήμονες τείνουν να διαφοροποιούν πλέον τον ελληνισμό σε “ελλαδικό ελληνισμό” και “ελληνισμό της διασποράς” και σε “μεταναστευτικό ελληνισμό της διασποράς” ή αλλιώς “απόδημο ελληνισμό”…”