Την περασμένη εβδομάδα αναφέρθηκα στο Κίνημα των Νεοτούρκων, που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη το 1908, το οποίο υποσχόταν αδελφοσύνη μεταξύ των διαφόρων εθνοτήτων της Μακεδονίας, αλλά και σε ολόκληρη την επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ισονομία και σεβασμό των διαφόρων θρησκευμάτων.
Σύντομα όμως αποδείχθηκε στην πράξη πως στόχος των Νεοτούρκων ήταν ο εξισλαμισμός και ο βίαιος εκτουρκισμός των διαφόρων εθνοτήτων.
Σαν αντιστάθμισμα στο Κίνημα των Νεοτούρκων, τον Μάιο του 1909 σχηματίσθηκε ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος», ο οποίος απαρτιζόταν από χαμηλόβαθμους αξιωματικούς των Ενόπλων Δυνάμεων της Ελλάδας.

Η  σύσταση του Στρατιωτικού Συνδέσμου ήταν αποτέλεσμα της πολιτικής αστάθειας και της αποδιοργάνωσης του ελληνικού κράτους μετά την πτώχευση του 1893, και την ταπεινωτική ήττα της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, όταν η Ελλάδα κινδύνεψε να χάσει τη Θεσσαλία.
Μετά το στρατιωτικό κίνημα στο στρατόπεδο Γουδί της Αττικής στις 15 Αυγούστου 1909, και την απειλή των ηγετών του κινήματος ότι θα βάδιζαν στην Αθήνα, η κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη παραιτήθηκε, και ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, που σχημάτισε νέα κυβέρνηση, καθώς και ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄, δέχθηκαν να συνδιαλεγούν με την ηγεσία του Στρατιωτικού Συνδέσμου.

Επειδή όμως οι στρατιωτικοί δεν είχαν πείρα σε πολιτικά ζητήματα, απευθύνθηκαν στον Ελευθέριο Βενιζέλο, και τον κάλεσαν να τους βοηθήσει ως πολιτικός σύμβουλος.
Σημειώνω πως την περίοδο εκείνη ο Βενιζέλος ήταν Πρωθυπουργός της ημιαυτόνομης Κρήτης, και είχε γίνει γνωστός στην Ελλάδα από τη συμμετοχή του στους εθνικούς και πολιτικούς αγώνες της Μεγαλονήσου. Στην κρητική εξέγερση του 1897 είχε τεθεί επικεφαλής των επαναστατών στο Ακρωτήρι των Χανίων, και ο ίδιος είχε συντάξει το ψήφισμα για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Το 1898, όταν με την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων η Οθωμανική Αυτοκρατορία αναγκάσθηκε να δώσει ημιαυτονομία στην Κρήτη, ο πρίγκιπας Γεώργιος ανέλαβε τα καθήκοντα του Ύπατου Αρμοστή. Αν και για ένα διάστημα ο Βενιζέλος συνεργάσθηκε με τον πρίγκιπα Γεώργιο, το 1905 μη μπορώντας να ανεχθεί άλλο τον αυταρχικό του χαρακτήρα, και τον απαράδεκτο χειρισμό του εθνικού θέματος, ηγήθηκε της επανάστασης στο Θέρισο, και κήρυξε την ένωση με την Ελλάδα. Η ένωση δεν πραγματοποιήθηκε τότε, γιατί αντέδρασαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, επιτεύχθηκε όμως το 1913, μετά από τους επιτυχείς Βαλκανικούς Πολέμους, μεγάλο επίτευγμα και αυτό του Βενιζέλου.

Ανέφερα πιο πάνω πως ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ζήτησε τη βοήθεια του Βενιζέλου στις συνδιαλλαγές του με την ελληνική κυβέρνηση και με τα Ανάκτορα. Ο Βενιζέλος αποδέχθηκε την πρόσκληση, και στις 28 Δεκεμβρίου 1909 έφτασε στην Αθήνα.

Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Η άφιξη του Βενιζέλου στην Αθήνα στα τέλη του 1909 αποτελεί σταθμό στην πολιτική ζωή της Ελλάδας, και άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στη Νεότερη Ελληνική Ιστορία.
Πριν από τον Βενιζέλο, δύο πολιτικοί, ο Ιωάννης Καποδίστριας και ο Χαρίλαος Τρικούπης, ξεχώρισαν για την μεγάλη προσφορά τους στο έθνος.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας (1776-1831) ήταν ο πρώτος Κυβερνήτης στο πρώτο στάδιο της σύστασης του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Όταν τον Ιανουάριο του 1828 αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο, η Επανάσταση δεν είχε ακόμη λήξει. Στις περιοχές της Ελλάδας που είχαν απελευθερωθεί έλειπαν όλοι οι θεσμοί που καθιστούν ένα κράτος βιώσιμο: η διοικητική δομή, η εκπαίδευση, οι ένοπλες δυνάμεις, η δικαιοσύνη και η νομοθεσία.

Με τα μέτρα που έλαβε, τις αυστηρές οικονομίες που επέβαλε, την αναδιοργάνωση της επαρχιακής διοίκησης και την ανασύνταξη του στρατού και του ναυτικού, κατόρθωσε να βάλει τις πρώτες βάσεις, απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχή έκβαση της Επανάστασης, και την εύρυθμη λειτουργία του μηχανισμού του νεοσύστατου κράτους. Δυστυχώς για τον τόπο, η δολοφονία του Καποδίστρια στις 27 Σεπτεμβρίου 1931 έθεσε τέρμα στο ανανεωτικό και δημιουργικό του έργο.
Ο Χαρίλαος Τρικούπης (1832-1896) υπήρξε κορυφαία πολιτική προσωπικότητα του 19ου αιώνα, και διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας επτά φορές κατά την εικοσαετία 1875-1895.

Κατά τη διάρκεια της εξουσίας του έθεσε σε εφαρμογή ένα ευρύ μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα στους τομείς της γεωργίας, της φορολογίας, της άμυνας, και των δημόσιων έργων. Στον πολιτικό τομέα είχε συμβάλει στην ομαλότερη λειτουργία του κοινοβουλευτικού καθεστώτος, μεταξύ άλλων πείθοντας τα Ανάκτορα να διορίζουν Πρωθυπουργό τον αρχηγό του πλειοψηφούντος κόμματος, αντί για την αυθαίρετη επιλογή προσώπου της αρεσκείας του βασιλιά.
Όπως ο Καποδίστριας, έτσι και ο Τρικούπης, είχε θέσει ως κύριο στόχο του τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας. Προς αυτήν την κατεύθυνση είχε κινηθεί και ο Βενιζέλος. Και οι τρεις τους έχαιραν μεγάλης εκτίμησης από τους Ευρωπαίους ομόλογούς τους.

Αμέσως μετά την άφιξή του στην Ελλάδα, ο Βενιζέλος πρότεινε τη διάλυση του Στρατιωτικού Συνδέσμου, τη διενέργεια εκλογών, και τη σύγκλιση Αναθεωρητικής Συνταγματικής Συνέλευσης. Οι προτάσεις του έγιναν αποδεκτές από τους πολιτικούς και από τον βασιλιά.

Στις εκλογές του Αυγούστου 1910 ο Βενιζέλος εξελέγη βουλευτής της Αττικοβοιωτίας. Η νέα Βουλή έδωσε στον Βενιζέλο ψήφο ανοχής, όχι όμως εμπιστοσύνης, για να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο Βενιζέλος δεν θεώρησε αυτήν την εντολή επαρκή και παραιτήθηκε. Η Βουλή διαλύθηκε, και διενεργήθηκαν νέες εκλογές τον Νοέμβριο, στις οποίες η παράταξη του Βενιζέλου έβγαλε 307 βουλευτές από το σύνολο των 362.

Το άστρο του Βενιζέλου μεσουρανούσε τώρα στο πολιτικό στερέωμα της Ελλάδος. Πρώτο μέλημά του ήταν η αναθεώρηση του Συντάγματος, η μονιμοποίηση των δημοσίων υπαλλήλων, η αναδιοργάνωση της κρατικής μηχανής, η εξυγίανση των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών, και η δημιουργία ενός ισχυρού στρατού, ικανού όχι μόνο για την άμυνα της χώρας, αλλά και για τη διεκδίκηση αλύτρωτων ελληνικών περιοχών.

Ο Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, Καθηγητής Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας, γράφει τα ακόλουθα για τον Βενιζέλο:
«Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είναι προδρομική μορφή. Το κόμμα του, το κόμμα των Φιλελευθέρων, είναι το πιο προοδευτικό της εποχής του, συγκεντρώνει στους κόλπους του ευφυή και ικανά στελέχη, που δίνουν πνοή δημιουργική στην πορεία του…», (1).

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΛΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Μια από τις πρώτες αποφάσεις του Βενιζέλου ήταν να αναθέσει πάλι τη διοίκηση του ελληνικού στρατού στο διάδοχο Κωνσταντίνο, παρά το γεγονός ότι χρόνια πριν ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε θέσει τέρμα στο θεσμό που ήθελε τους εκάστοτε διαδόχους του θρόνου να γίνονται διοικητές των Ενόπλων Δυνάμεων.
Αυτό ίσως ήταν το πρώτο ολίσθημα στην κρίση του Βενιζέλου, γιατί περί ολισθήματος πρόκειται, το οποίο έμελλε στα αμέσως επόμενα χρόνια να του στοιχίσει ακριβά σε προσωπικό επίπεδο, και να συμβάλει στην μεγαλύτερη καταστροφή που υπέστη το ελληνικό έθνος στην μακρόχρονη ιστορία του.

Στο άρθρο του με τίτλο «Η πολιτική φιλοσοφία του Βενιζέλου» σε ένθετο της αθηναϊκής εφημερίδας Η Καθημερινή, ο Καθηγητής Θάνος Βερέμης γράφει:
«Ο Βενιζέλος, το 1910, αποκατέστησε το πληγωμένο γόητρο του βασιλικού θεσμού και ανέδειξε τον μονάρχη μέτοχο των πολιτικών αποφάσεων, αναγνωρίζοντας στο θρόνο το δικαίωμα να κρίνει την πολιτική των κυβερνήσεων. Επέστρεψε έτσι, ουσιαστικά, σε μια πρακτική διπολικής εξουσίας, εξαρτώντας την επιτυχία του συστήματος από την αρετή των προσώπων. Η επιλογή αυτή του Βενιζέλου είχε μεγάλο πολιτικό κόστος όταν το 1915 βρέθηκε αντίπαλος με έναν άλλο μονάρχη, που δεν ήταν αρκετά ευέλικτος και σώφρων όπως ο προκάτοχός του», (2).

Εδώ ο Βερέμης αναφέρεται στον Κωνσταντίνο Α΄, οποίος ανήλθε στο θρόνο μετά τη δολοφονία του πατέρα του, Γεωργίου Α΄, στη Θεσσαλονίκη το Μάρτιο του 1913.
Η απόφαση του Βενιζέλου να προβεί στην αποκατάσταση των παλαιών δικαιωμάτων των Ανακτόρων επικρίθηκε από πολλούς ιστορικούς.
Μια ευνοϊκή για τον Βενιζέλο ερμηνεία της απόφασής του εκείνης είναι ότι επειδή είχε σχέδια για ριζικές μεταρρυθμίσεις, για την αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων, καθώς και για τη διεκδίκηση των αλύτρωτων ελληνικών εδαφών, πιθανόν να θεώρησε ως αναγκαία την αγαστή, και εποικοδομητική, συνεργασία μεταξύ του αρχηγού του κράτους, που ήταν ο βασιλιάς, και του αρχηγού της κυβέρνησης, που ήταν ο πρωθυπουργός.

Εκείνο που προφανώς δεν έλαβε υπόψη του ο Βενιζέλος ήταν η καλή πρόθεση, και η σωστή κρίση, των εκάστοτε βασιλέων. Όπως αποδείχθηκε λίγα χρόνια αργότερα, οι διαφορές μεταξύ του Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου οδήγησαν στον Εθνικό Διχασμό, με καταστρεπτικές επιπτώσεις στην εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, και τα εθνικά θέματα, όπως θα δούμε στη συνέχεια αυτής της σειράς.

Σημειώσεις
1) Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος «Νέα Ελληνική Ιστορία – 1204-1985», Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1997.
2) Ένθετο της αθηναϊκής εφημερίδας Η Καθημερινή «Η Ελλάδα τον 20ο αιώνα, 1910-1920», 24 Οκτωβρίου 1999. Ο Θάνος Βερέμης είναι Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, και Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας.