Την προπερασμένη εβδομάδα (4/3/2010) είδαμε πως η διαφωνία μεταξύ του Ελευθερίου Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου για το αν η Ελλάδα έπρεπε να προσχωρήσει στην Αντάντ (1) ή να μείνει ουδέτερη στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησε τελικά στο σχηματισμό δεύτερης κυβέρνησης από την τριανδρία Βενιζέλος – Κουντουριώτης – Δαγκλής στη Θεσσαλονίκη, ενώ στην Αθήνα έδρευε η κυβέρνηση που ακολουθούσε την εξωτερική πολιτική του Κωνσταντίνου.
Ο Κωνσταντίνος, αν και γερμανόφιλος, αλλά και γαμπρός του Κάιζερ της Γερμανίας Γουλιέλμου, δεν τολμούσε να εισηγηθεί την προσχώρηση της Ελλάδας στις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία και Αυστροουγγαρία), γιατί η κοινή γνώμη στην πλειονότητά της ήταν ενάντια σε μια τέτοια ένταξη, την οποία κατέστησε ακόμη πιο ανεπιθύμητη η προσχώρηση σε αυτές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Βουλγαρίας, οι οποίες είχαν εδαφικές διεκδικήσεις εις βάρος της Ελλάδας.
Η επιλογή της ουδετερότητας για την Ελλάδα, την οποία ευνοούσε ο Κωνσταντίνος, δεν αποτελούσε εφικτή λύση, γιατί η Μεγάλη Βρετανία ήταν η κυρίαρχη δύναμη στην Μεσόγειο Θάλασσα, με το πολεμικό ναυτικό που διέθετε, και θα μπορούσε ανά οιαδήποτε στιγμή να εισβάλει στην Ελλάδα, όταν οι πολεμικές επιχειρήσεις απαιτούσαν μια τέτοια τακτική. Και πράγματι, το 1915, πριν από τον Εθνικό Διχασμό, αγγλογαλλικό στράτευμα αποβιβάστηκε στη Θεσσαλονίκη, χωρίς την έγκριση της ελληνικής κυβέρνησης.

Η πολιτική του Βενιζέλου ήταν συνεπής με την εξυπηρέτηση των ελληνικών συμφερόντων και για έναν άλλο λόγο. Δεν ήταν μόνο η προσδοκία του, η οποία δικαιώθηκε, ότι τον πόλεμο θα τον κέρδιζε ο συνασπισμός της Αντάντ, αλλά και η πεποίθησή του πως με τη συμπαράσταση των συμμάχων θα ολοκληρώνονταν οι αλυτρωτικές διεκδικήσεις της Ελλάδας, μέρος των οποίων είχαν επιτευχθεί με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913.

Ο Βενιζέλος είχε λόγους να πιστεύει πως σε περίπτωση που η Αντάντ κέρδιζε τον πόλεμο, θα προχωρούσε στο διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, περιοχές της οποίας θα έπαιρναν οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και οι Ιταλοί. Αν η Ελλάδα έμπαινε στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, τότε και αυτή θα είχε θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων μετά τη λήξη του πολέμου, και θα διεκδικούσε μέρος από τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, όπου το ελληνικό στοιχείο υπερτερούσε στα αστικά κέντρα, καθώς και την Ανατολική Θράκη. Για τον Βενιζέλο η Μεγάλη Ιδέα, η οποία αποτελούσε τον πυρήνα της πολιτικής του, έβαινε προς την ολοκλήρωσή της.
Ο Βενιζέλος δεν μπορούσε να παραβλέψει και το γεγονός ότι πριν από την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Γερμανία, με την αποστολή του στρατηγού Otto Liman von Sanders στην Μικρά Ασία, και τη συμβολή της στην αναδιοργάνωση του τουρκικού στρατού, συνέβαλε στα σχέδια των Νεότουρκων για τον βίαιο εκτουρκισμό και εξισλαμισμό των εθνικών μειονοτήτων, και ιδιαίτερα των Ελλήνων και των Αρμενίων, με τους μαζικούς διωγμούς και τους εκτοπισμούς. Ιδιαίτερα, κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι Νεότουρκοι όχι μόνο είχαν εντείνει το πρόγραμμα των εκτοπίσεων, αλλά προέβαιναν και σε ομαδικές σφαγές, πάντοτε με την ενθάρρυνση της Γερμανίας.

Επιβεβαίωση αυτής της τακτικής των Νεότουρκων αποτελεί η έκθεση προς το Βερολίνο ενός Γερμανού ναυτικού ακόλουθου στην Κωνσταντινούπολη κατά τη διάρκεια του 1916:
«… η επιθυμία του τουρκικού σοβινισμού είναι να λύσει το ελληνικό πρόβλημα κατά τη διάρκεια του πολέμου, με τον ίδιο τρόπο που αυτός (ο Εμβέρ Πασάς) πιστεύει πως έχει δώσει λύση και στο Αρμενικό πρόβλημα», (2).
Στο σημείο αυτό νομίζω πως κάποια σχόλια του Τζορτζ Χόρτον (3) από το βιβλίο του «Η Μάστιγα της Ασίας» θα βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση της απόφασης του Ελευθέριου Βενιζέλου να δημιουργήσει δεύτερη κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη, με πρόθεση την ένταξη της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ:
«Πραγματικά, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι η Γερμανία ενέπνευσε το μέτρο της έξωσης των Ελλήνων Οθωμανών από τη Μικρά Ασία σαν ένα από τα προκαταρτικά μέτρα για τον πόλεμο που προετοίμαζε» (4).
Στην ίδια σελίδα, αναφερόμενος στις απελάσεις και στις βιαιότητες εναντίον των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, ο Χόρτον γράφει:
«Στην έκδοση αριθμός 3 της Ελληνο-αμερικανικής εταιρείας (1918), δημοσιεύεται μια έρευνα γύρω από το θέμα αυτό. Στη μελέτη αναφέρεται ότι ενάμισι εκατομμύριο Έλληνες εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους στη Θράκη και τη Μικρά Ασία. Σημειώνεται ακόμη ότι οι μισοί από αυτούς εξοντώθηκαν από τις απελάσεις, τις βιαιοπραγίες και την πείνα».

 Σημειώνω πως ο Χόρτον στην Μικρά Ασία περιλαμβάνει και τον Πόντο, που αποτελεί περιφέρειά της.
Ας λάβουμε υπόψη πως τα παραπάνω στοιχεία αναφέρονται στις εκτοπίσεις και τους διωγμούς πριν από την αποστολή ελληνικού στρατεύματος στη Σμύρνη στις 15 Μαΐου 1919, και τον Μικρασιατικό Πόλεμο που ακολούθησε μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1922.
Κατά το διάστημα 1919-1922 έλαβε χώρα η δεύτερη φάση των διωγμών και εκτοπίσεων των Ελλήνων από τον Κεμάλ Ατατούρκ, μετά την απόβασή του στην Σαμψούντα του Πόντου στις 19 Μαΐου 1919.

Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΣΤΟ ΠΛΕΥΡΟ ΤΩΝ ΑΓΓΛΟΓΑΛΛΩΝ

Στον ελλαδικό χώρο, ήδη από τον Ιούνιο του 1916 οι Βούλγαροι είχαν καταλάβει την Ανατολική Μακεδονία, και άρχισαν να εκδιώκουν τον ελληνικό της πληθυσμό.
Το βιβλίο του Οργανισμού Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων «Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη», Τεύχος Γ΄, για την Γ΄ τάξη Λυκείου, Αθήνα 1994, γράφει τα ακόλουθα:
«Λίγες ημέρες αργότερα (29 Σεπτεμβρίου 1916) το Δ΄ σώμα στρατού στην Καβάλα παραδίδεται στους Γερμανούς και μεταφέρεται αιχμάλωτο στη Γερμανία. Η κυβέρνηση των Αθηνών είχε δώσει εντολή να μη προβάλλονται εμπόδια στις επιχειρήσεις των βουλγαρικών και γερμανικών στρατευμάτων στην Ανατολική Μακεδονία. Έτσι η Καβάλα, χωρίς αντίσταση, παραδόθηκε στους Βουλγάρους (30 Αυγούστου 1916)», σελ. 80.

Πρωθυπουργός τότε ήταν ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, διορισμένος από το βασιλιά Κωνσταντίνο.

Αυτές οι εξελίξεις ώθησαν τον Βενιζέλο να σχηματίσει δεύτερη κυβέρνηση στα Χανιά, και από εκεί να μεταφέρει την έδρα της στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 1916. Πρώτο μέλημα της νέας του κυβέρνησης ήταν να καλέσει επιστράτευση, συγκροτώντας έτσι το Σώμα Στρατού Μακεδονίας, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου εντάχθηκε στο στράτευμα των Αγγλογάλλων, που πολεμούσε στο μακεδονικό μέτωπο ενάντια στις Κεντρικές Δυνάμεις.

Το οξύ αντιβενιζελικό κλίμα που επικρατούσε στην Αθήνα το Νοέμβριο του 1916 δημιούργησε μια έξαψη των πνευμάτων, η οποία σύμφωνα με τον πανεπιστημιακό Απόστολο Βακαλόπουλο «… οδήγησε στη σύγκρουση αγγλογαλλικών αγημάτων με ελληνικά στρατεύματα στο Ζάππειο, στο Θησείο και σε άλλα σημεία. Τα γεγονότα αυτά προκαλούν αναβρασμό των προσκειμένων προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο και τις διώξεις, και φυλακίσεις πολιτών, αντίθετων φρονημάτων, και το διασυρμό ευυπόληπτων ανδρών. Από το αλόγιστο αυτό πάθος παρασύρεται και ο αρχιεπίσκοπος, μητροπολίτης Αθηνών Θεόκλητος, ο οποίος – αντί να εξαρθεί και να πρωτοστατήσει στη γεφύρωση του χάσματος του έθνους – οξύνει περισσότερο τα πράγματα με τη ρίψη πέτρας αναθέματος εναντίον του Βενιζέλου στις 13 Δεκεμβρίου (1916) στο Πεδίον του Άρεως», (5).

Έτσι είχαν τα πράγματα στο τέλος του 1916. Το 1917 προοιώνιζε για την Ελλάδα ακόμη πιο δραματικά γεγονότα, όπως θα δούμε την ερχόμενη εβδομάδα.

Σημειώσεις
1) Η Αντάντ, ή Τριπλή Συμμαχία, απαρτιζόταν από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Ρωσία. Η Ελλάδα προσχώρησε επίσημα το 1917, όταν ο Βενιζέλος επέστρεψε από τη Θεσσαλονίκη, όπου είχε δημιουργήσει την δεύτερη ελληνική κυβέρνηση, στην Αθήνα ως πρωθυπουργός ολόκληρης της Ελλάδας πλέον, μετά την εκθρόνιση του Κωνσταντίνου.
2) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΕ΄, Εκδοτική Αθηνών, 1978, σελ. 35.
3) Ο Τζορτζ Χόρτον, Αμερικανός διπλωμάτης, είχε χρηματίσει Πρόξενος των Η.Π.Α. στην Αθήνα (1893-1897 και το 1905), στη Θεσσαλονίκη (1909-1911) και στη Σμύρνη Γενικός Πρόξενος κατά τις περιόδους 1911-1917 και 1919-1922.
Με άλλα λόγια, ήταν πλήρως εξοικειωμένος με το Κίνημα των Νεότουρκων, που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη το 1908, με τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), με τις εξελίξεις στην περιοχή των Βαλκανίων κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), γνώρισε εκ του σύνεγγυς την Μικρασιατική Εκστρατεία και την Μικρασιατική Καταστροφή (1919-1922), και ήταν στην Σμύρνη κατά την πυρπόλησή της και τις σφαγές των Ελλήνων και των Αρμενίων από τους Τσέτες και το στράτευμα του Κεμάλ Ατατούρκ, τον μαύρο Σεπτέμβριο του 1922.
Το βιβλίο του George Horton “The Blight of Asia” κυκλοφόρησε στις Η.Π.Α. το 1926 από τον εκδοτικό οίκο Bobbs-Merril. Τα αποσπάσματα που παραθέτω είναι από την ελληνική έκδοση του Βιβλιοπωλείου της «ΕΣΤΙΑΣ».
4) Τζορτζ Χόρτον «Η Μάστιγα της Ασίας», Κεφάλαιο Ε΄ «Διωγμοί των Χριστιανών στην περιοχή της Σμύρνης», 1911-1914, σελ. 51.
5) Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος «Νέα Ελληνική Ιστορία, 1204-1985», Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 357-358. Ο Α. Βακαλόπουλος υπήρξε Καθηγητής Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.