Ο Τσαρλς Πίτερς, ο εκδότης της επιθεώρησης «Washington Monthly», του συμπαθέστατου αλλά οικονομικά επισφαλούς περιοδικού όπου άρχισα τη σταδιοδρομία μου, αγαπούσε και χρησιμοποιούσε στις επιστολές του τη ρήση «Ποτέ μην φοβάσαι μήπως δικαιωθείς πρόωρα».
Βεβαίως, όλοι φοβούνται την πρόωρη δικαίωση. Το να αντιβαίνεις τις βουλές της αγέλης είναι πολιτικό ατόπημα. Μοιάζεις πλεονέκτης όταν κερδίζεις επειδή ήσουν σώφρων, την ώρα που άλλοι υποφέρουν από τη βλακεία τους. Οι άνθρωποι θέλουν «να έχουν δίκιο» την ίδια ώρα με όλους τους υπόλοιπους. Το αποτέλεσμα είναι ότι καθυστερούν να αντιδράσουν. Η αφύπνιση έρχεται όταν η κρίσιμη στιγμή φτάνει ξαφνικά με καταστροφική δύναμη.
Πάρτε το παράδειγμα της Goldman Sachs, τον αποδιοπομπαίο τράγο της περασμένης εβδομάδας. «Η Goldman Sachs προσπαθούσε να προστατευθεί την ώρα που κατέρρεε η αγορά στέγης, πουλώντας επενδύσεις στην αμερικανική αγορά στεγαστικής πίστης, εν γνώσει της ότι το εγχείρημα ήταν επισφαλές», ήταν η εισαγωγή άρθρου της «Washington Post» την περασμένη Δευτέρα. Σκανδαλώδες! Γιατί άραγε δεν περίμεναν να γίνουν παρανάλωμα του πυρός, όπως οι άλλοι της Lehman Brothers;
Η αγέλη καλπάζει ακάθεκτη προς την άβυσσο για ένα απλό λόγο: όταν πας αντίθετα είσαι μόνος και κανείς δεν σε συμπαθεί. Παράδειγμα, η φορολογική πολιτική των ΗΠΑ, εργαλείο που θα μπορούσε να αποτρέψει τον επόμενο οικονομικό όλεθρο στην Αμερική, δηλαδή τη διαρκώς μεγαλύτερη φούσκα του ομοσπονδιακού ελλείμματος.
Η απάντηση που ανταποκρίνεται στον κοινό νου, λένε οι οικονομολόγοι, είναι ένας ΦΠΑ έτσι διαρθρωμένος ώστε να ωθεί στην αποταμίευση και ταυτόχρονα να συμβάλει στην κάλυψη ενός ελλείμματος με διαχειρίσιμο τρόπο. Όμως οι πολιτικοί τρομοκρατούνται στη σκέψη ότι μπορεί να δικαιωθούν πρόωρα. Με ψήφους 84 υπέρ 13 κατά, ψηφίστηκε τον μήνα Απρίλιο στη Γερουσία το ψήφισμα που χαρακτήριζε το ΦΠΑ «συλλογική φορολογική αύξηση, που θα ακρωτηριάσει το εισόδημα των οικογενειών» και θα εξαερώσει τις πολιτικές προοπτικές.
Εξοστρακίζοντας τον ΦΠΑ, ελεγκτικό μηχανισμό που θα επενεργούσε εξισορροπητικά στο ομοσπονδιακό έλλειμμα, οι πολιτικοί προδιέγραψαν τη βαναυσότητα της κρίσης, όταν αυτή θα επέλθει. Τότε όμως, όλοι θα ζητούν εναγωνίως τον ΦΠΑ, οπότε θα είναι η σωστή στιγμή να τον ενστερνισθούμε.
Ιδιαιτέρως επικίνδυνο παράδειγμα της πολιτικής παραλυσίας είναι η καταστροφή που προκάλεσε στην Ευρώπη το ελληνικό χρέος. Οι Αμερικανοί δεν πολυασχολούνται με την υπόθεση (επειδή… συμβαίνει στην Ευρώπη). Όμως στις αγορές η υπόθεση αρχίζει να προσλαμβάνει τρομακτικές διαστάσεις.
Οι άσωτοι Έλληνες ξόδευαν περισσότερα από όσα παρήγαγαν και δανείζονταν για να καλύψουν τη διαφορά, με αποτέλεσμα το δημόσιο χρέος να αντιστοιχεί στο 120% του ΑΕΠ. Επιπλέον, οι Έλληνες παραποιούσαν τους αριθμούς με τακτικές αναπροσαρμογές, στις οποίες το πρόβλημα του χρέους εμφανιζόταν σοβαρότερο από ό,τι προέκυπτε σε προγενέστερες εκτιμήσεις. Οι Γερμανοί πολιτικοί (που κρατούν το χρήμα) ήταν πολύ διστακτικοί προκειμένου για τη διευθέτηση της κρίσης, επειδή γνωρίζουν ότι η βοήθεια προς τους Έλληνες είναι ιδέα απεχθής στον γερμανικό λαό – μολονότι ταυτόχρονα γνωρίζουν ότι εάν δεν βοηθήσουν τους Έλληνες, τα οικονομικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα εξανεμιστούν μονομιάς.
Όλα αυτά κατέληξαν την εβδομάδα που μας πέρασε σε χρηματοπιστωτικό πανικό. Αγοραστές των τίτλων της ελληνικής κυβέρνησης ουσιαστικά δεν υπάρχουν, που σημαίνει ότι η τιμή των τίτλων κατέρρευσε και οι αποδόσεις τους εκτοξεύθηκαν. Τη Δευτέρα η απόδοση ενός διετούς ελληνικού ομολόγου αυξήθηκε κατά 3%, για να φτάσει στο κλείσιμο τα 13,55%. Την Τρίτη το μεσημέρι η απόδοση είχε φτάσει τα 16,41%. Η αγορά στοιχηματίζει ότι η Ελλάδα θα αναγκαστεί να κηρύξει στάση πληρωμών.
Το φαινόμενο άρχισε να απλώνεται ενδημικά στην Ευρώπη, την ώρα που οι Γερμανοί πολιτικοί περίμεναν συναίνεση μετ’ εγγυήσεων για να δώσουν τη βοήθεια. Αποδόσεις διετούς ομολόγου της Πορτογαλίας, άλλου πιθανού παρία της Ευρώπης, εκτοξεύθηκαν στο 5,20% την Τρίτη. Εν τω μεταξύ άλλοι αγοραστές σπεύδουν εναγωνίως να πουλήσουν κρατικά ομόλογα που έχουν εκδοθεί από τους άλλους αδύναμους κρίκους της Ευρωζώνης, την Ισπανία, την Ιταλία και την Ιρλανδία.
«Η Ελλάδα είναι στην Ευρώπη, η άλλη όψη της κρίσης στην αμερικανική αγορά στεγαστικών δανείων», ήταν ο τίτλος άρθρου του Βόλφγκανγκ Μίνχαου στους Financial Times της περασμένης Δευτέρας.
Ο επικεφαλής ενός κορυφαίου hedge fund, σε επιστολή του προς τους επενδυτές, έγραφε την περασμένη εβδομάδα ότι κατά τη γνώμη του το αποτέλεσμα της διάχυσης της κρίσης θα είναι «ενδεχομένως η κατάρρευση της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης».
Είναι μέρος της ανθρώπινης κωμωδίας η απόλυτη επίγνωση των μελλούμενων καρυκευμένη με απόλυτη αδράνεια. Δεν είναι τα υπόκωφα υπόγεια πλήγματα που μας συγκλονίζουν, αλλά εκείνα που βλέπουμε να επέρχονται με νομοτελειακή βεβαιότητα, αλλά δεν αντιμετωπίζουμε λόγω έλλειψης πολιτικής βούλησης.
Ο πρόεδρος Ομπάμα θα μπορούσε να αγωνιστεί για τη μείωση του ομοσπονδιακού ελλείμματος. Θα μπορούσε να επιμείνει ώστε η νέα δικομματική Εθνική Επιτροπή Δημοσιονομικής Ευθύνης και Μεταρρύθμισης, που άρχισε τις εργασίες της την περασμένη εβδομάδα, να εξετάσει το ενδεχόμενο του ΦΠΑ ή άλλων επιθετικών μέτρων, ώστε το χρέος να μην αποκτήσει εξοντωτικές διαστάσεις στα τέλη της δεκαετίας.
Όμως, η δράση την ώρα τούτη μοιάζει κουτή πολιτική. Ο πρόεδρος θα δικαιωνόταν προώρως. Καλύτερα λοιπόν να περιμένει έως ότου ο όλεθρος χτυπήσει την πόρτα του.
* Ο David Ignatius είναι αρθρογράφος της Washington Post