Ονείρων σπείρες
«Λυπήσου εκείνους που δεν ονειρεύονται».
Νίκος Καββαδίας, «Στίχοι για τη ζωγραφική σου»

Ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό δείγμα της τέχνης των αυτοχθόνων της Ε! Ηπείρου προβάλλεται αυτή την περίοδο στη Σιγκαπούρη. Βρίσκομαι για κάμποση ώρα στην ευρύχωρη αίθουσα εκδηλώσεων της αυστραλιανής Υπάτης Αρμοστείας.

Η Σάλι Γκαμπόρι, στα 86 της χρόνια, είναι η τιμώμενη ζωγράφος. Πίνακες της συγκαταλέγονται στις πλέον έγκυρες πινακοθήκες και στις ιδιωτικές συλλογές πάμπολλων συλλεκτών, οι οποίοι ξέρουν να σέβονται κατ΄ αρχήν τους ίδιους τους εαυτούς των. Οι αναπαραστάσεις φασματικών υποστάσεων, τα λαβυρινθώδη συμπλέγματα των κουκίδων, των ελλειπτικών διαγραμμάτων, των συμβολοποιημένων ελίκων και προπάντων οι αφηγήσεις μιας πανταχού παρούσας σπείρας, όλα αυτοί οι αρχετυπικοί δείκτες, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, επιζητούν, προμηνύουν, ή ενίοτε προπορεύονται του ονείρου, συνιστούν την αδιαμφισβήτητη, ως γνωστόν, καλλιτεχνική προσφορά και μάλιστα διαχρονική των πρωτογενών κατοίκων των αχανών ερήμων και των ακτών της Αυστραλίας.

Η μοναδική περιπέτεια του από κοινού ονείρου, δηλαδή το απολύτως συγχρονισμένο όνειρο, αιφνιδίασε τους ανθρωπολόγους, επώνυμους και μη. Όταν συνάντησαν για πρώτη φορά ανθρώπινα όντα, τα οποία, κατευθυνόμενα προς τη σπηλιά τους ή προς τους πιο περιποιημένους χώρους συλλογικού ύπνου, έλεγαν το ένα στο άλλο «πάμε να δούμε μαζί το ίδιο όνειρο», διαπίστωσαν ότι η εν λόγω δραστηριότητα των γηγενών εκείνων ήταν το πολιτισμικό αγαθό, το οποίο αντιστοιχεί mutatis mutandis στην δημόσια εκτέλεση ενός άκρως δημοφιλούς συμφωνικού έργου ή του ανεβάσματος μιας θρυλικής όπερας στις ημέτερες αίθουσες συναυλιών.

Η ομαδική, περιοδική και βεβαίως συνειδητή περιδιάβαση στους κόσμους του ονειρικού και η συνακόλουθη αποκωδικοποίησή του παραπέμπει στην μακραίωνη επιθυμία του κατοίκου της γης, εκασταχού εκάστοτε, να μην λησμονήσει ποτέ τη χλωρίδα και την πανίδα των στιγμών της έξαρσης από τα πολλαχώς σημαίνοντα δώρα του ύπνου, να μην ξεχάσει ποτέ την υγρασία μιας άφατης συγκίνησης, να βάλει σε μια τάξη εν ολίγοις τα όνειρά του, να διακοσμήσει τις μεγάλες απορίες και τα βασανιστικά αινίγματα. Στο βαθμό μάλιστα που «οι απόψεις μας είναι το δέρμα με το οποίο θέλουμε να μας βλέπουν», όπως διατείνεται ο Νίτσε, τότε οι σπείρες, οι οποίες ταξινομούνται συστηματικά εδώ, είναι τα αποτυπώματα των ταξιδιών, τα οποία μας εξουσιάζουν στην ενδοχώρα του ομαδικού ασύνειδου. Θέλω να εξοικειωθώ περισσότερο με τις ολοφάνερες μνείες των τοτέμ, τις μυθολογικές νύξεις, τις γραμμές όλων ει δυνατόν των λόφων του ύπνου, αλλά και τις μυστηριακές παρενθέσεις αυτών των έργων. Να αφήσω τις άκρες των δαχτύλων μου να αγγίξουν, να μάθουν τα όνειρα που εκθέτει με τον χαρισματικό της τρόπο η Σάλι Γκαμπόρι. Γνωρίζουμε τουλάχιστον ότι η σπείρα είναι ο κοινός παρονομαστής πολλών φυλετικών εκφάνσεων.

Παραθέτω για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής τα εξής: «εκείνο που είναι περίεργο, είναι η θέση την οποία κατέχει το μοτίβο της σπείρας ως αισθητικό διακοσμητικό στη γεωγραφική του κατανομή, επάνω στη γη, στις εποχές της απώτατης αρχαιότητας, κατά τη διάρκεια εκείνων των χιλιετιών πριν από την εποχή μας. Τη βρίσκει κανείς στο ωραίο βάζο της περιόδου Τζομόν στην Ιαπωνία, στην Κίνα, στις Κυκλάδες, κατά τη μινωική, κατά τη μυκηναϊκή εποχή, στην Αφρική, στους μεγάλιθους της Μάλτας ή της Βρετάνης, στο Περού των Ίνκας -και μάλιστα, αν και υστερότερα και περισσότερο ορθογωνική, στους Μάγια». Ήταν ένα ενδεικτικό απόσπασμα από το περιεκτικό κείμενο του Ιάννη Ξενάκη «Το σύμπαν είναι μια σπείρα».