«Ο Παράδεισος μέσα μας;» είπε ο Σαλιμουλάχ και σήκωσε τα φρύδια του. «Όχι, όχι, πρόκειται για συναισθηματικά λόγια – ένα όνειρο μόνο[.] Ο Παράδεισος είναι έξω, ένας φυσικός χώρος στους ουρανούς, που τον δημιούργησε ο Θεός για τον λαό του[.] Θα υπάρχουν μαξιλάρια για να ξαπλώσεις, ποτάμια από γάλα και μέλι, δροσερό και καθαρό νερό πηγής». (Από το βιβλίο, σ. 197)
Η έλλειψη ομοιοτήτων, αντιστοιχιών, ή κοινών παρονομαστών, που θα μπορούσαν να διερμηνεύσουν σ’ έναν έστω βαθμό την ινδική ιδιοπροσωπία, σε αντιπαραβολή με τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα, καθιστά την όποια προσέγγιση εκ προοιμίου εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αλλά και προβληματική, αν όχι τραυματική.
Άλλωστε, όπως μας δίδαξε ο Fernand Braudel στη θεμελιώδη του Γραμματική των πολιτισμών (εκδόσεις «Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης»), μολονότι ο ινδουισμός στη μεσαιωνική Ινδία είναι εξίσου σημαντικός με τον χριστιανισμό στον δικό μας δυτικό Μεσαίωνα, η Ινδία δεν μοιάζει και πολύ με την Ευρώπη, ούτε με τη μεροβιγγιανή, ούτε με την καρολιγγιανή ούτε καν με τη φεουδαρχική. Οι εξόφθαλμες διαφορές και οι υφέρπουσες τυχόν ομοιότητες με τους γειτονικούς και μη λαούς καθιστούν το εγχείρημα της διερεύνησης της ιδιοπροσωπίας της Ινδίας εξαιρετικά συναρπαστικό.
Ο ρηξικέλευθος Γουίλιαμ Νταλρίμπλ (βλ. επίσης το βιβλίο του Στα βήματα του Μάρκο Πόλο, εκδόσεις «Πατάκη» και το άρτια συγκερασμένο Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου, «Ωκεανίδα») έρχεται λοιπόν κι αυτός με τη σειρά του αντιμέτωπος με το εννοιολογικό χάος από την πρώτη στιγμή. Βεβαίως προηγήθηκαν άλλοι, οι οποίοι του δείχνουν με σύνεση τον στοχαστικό δρόμο της ακώλυτης πρόσληψης των μηνυμάτων αυτής της αχανούς ετερότητας. Περίπου πενήντα χρόνια μάς χωρίζουν, φέρ΄ ειπείν, από τότε που ταξίδεψε στη γενέθλια γη του ινδουισμού ο σκηνοθέτης του Θεωρήματος, ο ακαταπόνητος Πιερ Πάολο Παζολίνι, μαζί με τους ιδεώδεις συντρόφους μιας ζωής, τον Αλμπέρτο Μοράβια και την Έλσα Μοράντε. Με τη βεβαιότητα ότι η Ινδία, ως ιδιότυπο κράμα πολιτιστικών – θρησκευτικών προσαρμογών ελάχιστα διαφοροποιείται από αιώνα σε αιώνα, η επικολυρική μαρτυρία του Παζολίνι, υπό τον τίτλο Το άρωμα της Ινδίας (εκδόσεις «Άγρα») διατηρεί αμείωτο το σφρίγος της πρώτης γραφής των εκπλήξεων. Μαζί μάλιστα με το εμβληματικό Ένας βάρβαρος στην Ασία, του Ανρί Μισώ (εκδόσεις «Printa») και το περιώνυμο Φως της Ινδίας, του Οκτάβιο Πας (εκδόσεις «Κέδρος»), ο οποίος υπηρέτησε για αρκετό χρονικό διάστημα στο Νέο Δελχί ως πρέσβης του Μεξικού, το Άρωμα της Ινδίας συνιστά πρώτης τάξεως οδηγό ενός υπερευαίσθητου δέκτη για την αντιφατική, αχανή αυτή χώρα, η οποία έχει ήδη αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι η πολιτισμική της κληρονομιά ορθώνει μπροστά της ένα τεράστιο εμπόδιο, ικανό να την εγκιβωτίσει αναπότρεπτα στο παρελθόν της, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος θα βιώνει κατ’ αντιδιαστολή το μέλλον του.
Ο ταλαντούχος, πολυβραβευμένος Γουίλιαμ Νταλρίμπλ αντιλαμβάνεται σε βάθος την κρισιμότητα μιας εμπεριστατωμένης μαρτυρίας περί την Ινδία. Γι’ αυτό και δεν υποκύπτει, ως άκρως υποψιασμένος ταξιδιογράφος, στον πειρασμό να προβεί σε βάναυσες, ηχηρές υπεραπλουστεύσεις, ή, όπως συμβαίνει συνήθως με τους βιαστικούς ψευδοσυγγραφείς και αφελείς τουρίστες, σε εξαγωγές αυταρχικών, διαστρεβλωτικών πορισμάτων, τα οποία θα αδικούσαν κατάφωρα μιαν αρχαιότατη φυλή, η οποία πολλαπλώς και διιστορικά μας ενδιαφέρει.
Μεταξύ προόδου και μυστικισμού, μεταξύ προκλητικής ευμάρειας και απίστευτης εξαθλίωσης, μεταξύ μιας κυριολεκτικά απίστευτης ομορφιάς και μιας ασχήμιας, η οποία ίσως να ξεπερνάει τα όρια του ανθρώπινου μέτρου, σύμφωνα με τους δυτικοευρωπαϊκούς δείκτες, η Ινδία εξακολουθεί να ορίζεται ως η κατ’ εξοχήν χώρα των κορυφαίων αντιθέσεων. Για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής διακρίνω το εξής χαρακτηριστικό γνώρισμα: «Υπάρχουν μέχρι και Ινδοί που αυνανίζονται σκεπτόμενοι τον Θεό. Διατείνονται ότι θα ήταν πολύ πιο κακό να κάνουν έρωτα με μια γυναίκα[…], γιατί αυτό σε εξατομικεύει υπερβολικά και δεν αφήνει να περάσεις από την ιδέα του έρωτα στην ιδέα του Όλου». (βλ. Ανρί Μισώ, Ένας βάρβαρος στην Ασία). Παραπάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι συνυπάρχουν καθημερινά και διαρκώς, μαζί με τους θεούς και δαίμονές τους, πορτρέτα των οποίων υπομνηματίζει με υποδειγματική σαφήνεια ο πολύτροπος Γουίλιαμ Νταλρίμπλ. Οι εννέα ιστορίες, «με καθεμία […] να εκπροσωπεί μια διαφορετική μορφή αφοσίωσης ή ένα διαφορετικό θρησκευτικό μονοπάτι», συναποτελούν κατ΄ ουσίαν ολοκληρωμένα χρονικά ζωής, ολοκληρωμένες εκδοχές ινδικής πατριδογνωσίας, σαφώς διεξοδικής, αποδεικτικής και απολύτως χρηστικής. Πτυχές, απόκρυφες και μη, της ινδικής ενδοχώρας, εκτίθενται με παρρησία. Το γεγονός προβάλλεται πολυπρισματικά. Οι γωνίες λήψης αποδομούν στερεότυπα των πεπλανημένων «παρατηρητών».
Κοντολογίς, ο συγγραφέας λειτουργεί εδώ ως εκλεπτυσμένος βιογράφος, ως έμπειρος ταξινόμος σημαδιακών φαινομένων. Συγκρατώ βεβαίως ότι, διαπιστώνοντας εν τέλει κι αυτός το αλλοπρόσαλλο, το παράλογο, το αδιανόητο, να μετατρέπεται διαδοχικά σε κανόνα συμπεριφοράς, σε κώδικα βίου, ακόμη και σε οικονομικό-πολιτικό ιδεολόγημα, αφήνει διακριτικά στον αναγνώστη το πλεονέκτημα της τελικής – αν βεβαίως μπορεί να υπάρξει υπάρχει -κρίσης. Ο Γουίλιαμ Νταλρίμπλ ξέρει πότε οφείλει να αποσυρθεί από τη σκηνή, έχοντας ήδη προνοήσει στο μεταξύ να καταστούμε συνειδητοί μέτοχοί της. Έτσι, π. χ, η μοιραία μοτοσικλέτα Enfield Bullet, η οποία σαν τα δικά μας ιερά εικονίσματα, αναδεικνύεται σε όλως αναβαθμισμένο σύμβολο πίστης και ιερό γονιμότητος, καθίσταται εν τέλει και τρόπαιο ανάγνωσης. Η παρέλαση των ειδώλων συνεχίζεται με τον απρόβλεπτο, εξαιρετικά μορφωμένο Ατζάι Κουμάρ Τζα, ο οποίος τα τελευταία χρόνια, αντί για τον συνήθη ρουχισμό της κάστας του, επιλέγει ως αποκλειστική ενδυμασία τη στάχτη. Δηλαδή τη συμβολική μαρτυρία της φώτισης. Περιορίζομαι, κατ΄ οικονομία, σε δύο μόνο στιγμιότυπα κειμενικής δράσης, αφήνοντας τα υπόλοιπα επτά σ΄ εσάς. Θα σας μείνουν, στοιχηματίζω, αλησμόνητα.
Γουίλιαμ Νταλρίμπλ
Ιερή Ινδία. Εννιά Ζωές, Εννιά Ιστορίες
Μετάφραση: Γιώργος Καλαμαντής
Εκδόσεις «Μεταίχμιο», σ. 367