Όσα ελληνικά βιβλία σώζονται από τον 4ο αι. π. Χ. ως τις αρχές του 9ου αι. μ.Χ. βλέπουμε πως είναι γραμμένα όλα με κεφαλαία γράμματα μόνο. Αυτή τη γραφή την ονομάσαμε “μεγαλογράμματη”.
Στις αρχές του 9ου αιώνα μ.Χ έχουμε μία πνευματική κίνηση στο Βυζάντιο – μακάρι να συνεχιζόταν – όπου ο κόσμος ήθελε να διαβάζει βιβλία, αλλά αυτά δεν υπήρχαν σε αφθονία καθότι οι γραφιάδες χρειάζονταν πολύ χρόνο για να τα αντιγράψουν με κεφαλαία γράμματα. Η ανάγκη της ταχείας γραφής αλλά και της γρήγορης επικοινωνίας με τις χειρόγραφες επιστολές οδήγησε τους γραφιάδες να προσαρμόσουν τα κεφαλαία γράμματα σύμφωνα με τη χειρόγραφη κίνηση της γραφής και έτσι η γραφή των αρχαίων κεφαλαίων γραμμάτων προσαρμόστηκε αναλόγως.
Οι μορφές των γραμμάτων άλλαξαν και συστηματοποιήθηκε ένα νέο “χειρόγραφο” αλφάβητο. Αυτό ονομάστηκε “μικρογράμματη γραφή” και υιοθετήθηκε ως γραφή των νέων βιβλίων. Η μικρογράμματη γραφή διαμορφώθηκε έτσι ώστε να συνυπάρχει με την μεγαλογράμματη. ΄Ως στοιχεία έμφασης στους τίτλους – αυτό που ονομάζουμε αρχιγράμματα – παρέμειναν λοιπόν τα κεφαλαία γράμματα. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η φράση: Ο Επιτάφιος του Περικλή.
ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ
Η σύγχρονη ελληνική γραφή προέρχεται από την τυποποίηση της μικρογράμματης του 9ου αι.μ.Χ., σε συνδυασμό με τα κεφαλαία της αρχαιότερης μεγαλογράμματης. Αυτή θεωρείται η σημαντικότερη εξελικτική αλλαγή στον τρόπο γραφής και τη μορφή του ελληνικού αλφαβήτου.
Επίσης, να αναφέρουμε εδώ πως τα αρχαία κείμενα δεν είχαν τα σημερινά σημεία στίξης, όπως κόμμα, παρένθεση, εισαγωγικά, θαυμαστικό κ.λπ. Αυτά ήρθαν ως αποτέλεσμα νέων ορθογραφικών κανόνων που δημιουργήσαμε για την καλύτερη ανάγνωση ενός κειμένου, κανόνες οι οποίοι και ήταν ανύπαρκτοι για τους αρχαίους μας.
΄Ετσι ορίσαμε πότε βάζουμε τα σημεία στίξης, πότε χρησιμοποιούμε το τελικό «ν» και πότε όχι, πότε μερικές λέξεις γράφονται με διπλά σύμφωνα, ορίσαμε ορθογραφικούς κανόνες για τα ουσιαστικά, τα ρήματα και κάθε άλλο μέρος του λόγου.
ΑΡΧΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Επίσης με νέους κανόνες ορίσαμε πότε μερικά ονόματα γράφονται με αρχικό κεφαλαίο γράμμα, όπως όσα υποδηλώνουν εθνική καταγωγή – για παράδειγμα΄Ελληνας, Γάλλος, Αυστραλός – τα οποία ωστόσο γράφονται με αρχικό μικρό γράμμα όταν παίρνουν μορφή επιθέτου – για παράδειγμα ο έλληνας υπουργός, ο αυστραλός ποδοσφαιριστής, ο αγγλικός στόλος.
Συνήθως όλα τα γεωγραφικά ονόματα και τα τοπωνύμια γράφονται με κεφαλαίο αρχικό γράμμα: Ευρώπη, Αυστραλία, Διάσελο (τόπος). Ο κατάλογος εδώ είναι μεγάλος και δεν θα επεκταθώ περισσότερο. Να αναφέρω μόνο πως στην κρατική διοίκηση, στις επιστήμες, στις τέχνες, στις θρησκείες και στις διεθνείς σχέσεις, έχουμε αρκετούς κανόνες που τηρούνται χάριν λογικής ομοιομορφίας.
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΔΙΑΣΠΟΡΑ
Οι λέξεις Διαδίκτυο και Διασπορά είναι μάλλον νέες έννοιες στο ελληνικό μας λεξιλόγιο και παρατηρώ πως στον ελληνικό τύπο τις γράφουμε με μικρά γράμματα: διαδίκτυο και διασπορά. Και οι δύο όμως έχουν ένα σοβαρό και σεβαστό γλωσσικό και πνευματικό εκτόπισμα, καθώς είναι λέξεις ολκής τις οποίες και χρησιμοποιούμε καθημερινά σήμερα.
Στον αγγλόφωνο κόσμο φαίνεται πως ήδη έχει καθιερωθεί η γραφή με αρχικό κεφαλαίο γράμμα: Internet, Diaspora. Δεν υφίσταται βέβαια κάποιο παγκόσμιο Κοινοβούλιο για να επιβάλει έναν τέτοιο γραμματικό νόμο. Εμείς οι ίδιοι δίνουμε έμφαση και αποδίδουμε σπουδαιότητα σε ορισμένες λέξεις και τις προωθούμε ως σημαντικές στη γραφή και χρήση τους.
Φρονώ πως οι λέξεις Διαδίκτυο και Διασπορά έχουν όλα τα γλωσσικά “προσόντα” που απαιτούνται προκειμένου να γράφονται με αρχικό κεφαλαίο γράμμα. Τις θεωρώ μάλιστα πολύ εύηχες και άκρως εύχρηστες σε διάφορες μορφές – δικτυώνω, διαδικτυακός, διασπορικός κ.λπ. – ενώ μάλιστα μας οδηγούνε να προτιμούμε τις ελληνικές και όχι τις στείρες ξένες που δεν είναι καθόλου παραγωγικές.
ΚΑΙ ΛΙΓΗ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ
Οι μαθητές μου στο Γυμνάσιο με ρωτούσαν: Γιατί, κύριε, γράφουμε το Διαδίκτυο με εκείνο το «υ» ύψιλον, και όχι όλα με «ι» γιώτα; Και ιδού η απάντηση: Το δίκτυο και σήμερα δίχτυ οι αρχαίοι μας το έγραφαν με ύψιλον και σήμερα η γραφή μας είναι ιστορική και τους ακολουθούμε τους προγόνους μας. Φανταστείτε, αγαπητοί μου μαθητές, πως η λέξη αυτή έγινε με τα αρχαία μας γλωσσικά υλικά και να είστε υπερήφανοι που τα έχουμε ζωντανά όλα μέχρι σήμερα!
Παρεμπιπτόντως – by the way! – σαν το δίχτυ οι αρχαίοι μας ορθογραφούσαν και τις παρακάτω λέξεις και όλοι οι ΄Ελληνες κάνουμε το ίδιο μέχρι σήμερα: το δίχτυ, το δάκρυ, το δόρυ, το στάχυ, το βράδυ, το γόνυ, το άστυ, αλλά και το οξύ! Όλα τα άλλα ουδέτερα ουσιαστικά γράφονται πάντοτε με γιώτα: το χέρι, το πόδι, το παιδί κ.λπ. Να, και ένας κανόνας που όλοι μας θυμόμαστε από τα σχολικά μας χρόνια!
Και η εύλογη ερώτηση για όλους σας: Εσείς τι λέτε για όλα αυτά;