Παρέκβαση: Κακώς ο Δρ. Βασιλακάκος επιτέθηκε με χαιρέκακη ειρωνεία και τραχύτητα στον Π. Σταματόπουλο, καταφεύγοντας σ’ αυτό που λέμε argumentum ad hominem, δηλ. επιχείρημα κατά του προσώπου. Αν ήταν λιγότερο λεξισπάταλος και περισσότερο εστιασμένος στο περιμάχητο θέμα, θα βοηθούσε και τον ίδιο και τους αναγνώστες. Η λογόρροια και ο σαρκασμός δεν προσθέτουν βάρος στην επιχειρηματολογία: αφαιρούν. Βάρος προσθέτει η αρετή της φραστικής λιτότητας – το λακωνίζειν. Τέλος παρέκβασης.
Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε τον Αϊνστάϊν να δηλώνει ότι: α) δεν πιστεύει στον Θεό της θεολογίας, β) η ηθική δεν είναι υπόθεση Θεού αλλά υπόθεση ανθρώπων, γ) η σημερινή σύγκρουση επιστήμης και θρησκείας οφείλεται στη θρησκευτική εμμονή περί ύπαρξης προσωπικού Θεού.
Σήμερα θα περάσουμε στον άλλο λαμπρό επιστήμονα, τον Stephen Hawking. Όμως πρώτα να εξηγήσουμε τι εννοούσε ο Αϊνστάϊν με τον αφορισμό του, «επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι χωλή». Ας δούμε τη φράση αυτή στο πλαίσιό της.
ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Στο βιβλίο «Ideas and Opinions» (σελ. 46) ο Αϊνστάϊν (inter alia) λέει: «I cannot conceive of a genuine scientist without that profound faith. The situation may be expressed by an image: science without religion is lame, religion without science is blind». Δηλ. «Δεν μπορώ να φανταστώ έναν γνήσιο επιστήμονα χωρίς αυτή τη βαθιά πίστη. Αυτό θα μπορούσε να εκφραστεί με μια εικόνα: η επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι χωλή, η θρησκεία χωρίς επιστήμη είναι τυφλή».
Ποια είναι αυτή η «βαθιά πίστη» του επιστήμονα; Σίγουρα όχι η πίστη στο Θεό της θεολογίας που ο Αϊνστάϊν έχει απορρίψει. Αυτό που λέει πιο αναλυτικά στη συγκεκριμένη σελίδα, είναι: Όπως ο άνθρωπος της θρησκείας είναι εμποτισμένος από πόθο να βρει τη μεταφυσική αλήθεια, έτσι και ο άνθρωπος της επιστήμης είναι εμποτισμένος από τον ίδιο πόθο να βρει την εμπειρική αλήθεια («imbued with the aspiration toward the truth»). Αυτός ο κοινός πόθος (επιστήμονα και φιλόθρησκου) για εύρεση της αλήθειας καταλήγει σε αλληλεξάρτηση θρησκείας κι επιστήμης.
Όμως η οπτική αυτή εμπεριέχει μια παρακινδυνευμένη γενίκευση: ότι δηλαδή όλοι οι «γνήσιοι επιστήμονες», για να τιναχτούν ψηλά προς την εμπειρική αλήθεια, χρειάζονται το εφαλτήριο του θρησκευτικού πόθου. Τέτοιο θρησκευτικό εφαλτήριο δεν χρειάστηκε ο καθ’ ομολογία άθεος Stephen Hawking, του οποίου τα λαμπρά επιστημονικά επιτεύγματα δεν πρόφτασε να γνωρίσει ο Αϊνστάϊν.
ΗΤΑΝ ΜΕΓΑΛΟΣ
Για τα επιστημονικά του επιτεύγματα στο χώρο της θεωρητικής φυσικής και κοσμολογίας δεν είμαι «καθ’ ύλην» αρμόδιος να εκφέρω άποψη. Αυτό που έχει σημασία είναι να δούμε: α) πώς ορίζει τη διαφορά επιστήμης και θρησκείας, και β) πώς εξηγεί τη δημιουργία του σύμπαντος και τι λέει για την ύπαρξη (ή μη) του Θεού.
Σχετικά με τη διαφορά επιστήμης και θρησκείας, ο Hawking λέει: «There is a fundamental difference between religion, which is based on authority, [and] science, which is based on observation and reason. Science will win because it works». Δηλ. «Υπάρχει μια βασική διαφορά ανάμεσα στη θρησκεία, που βασίζεται σε αυθεντία, και στην επιστήμη που βασίζεται σε παρατήρηση και λογική. Η επιστήμη θα νικήσει γιατί δουλεύει».
Εδώ ο Hawking διαφωνεί με τον Αϊνστάϊν στο ότι δεν θεωρεί την επιστήμη «χωλή» χωρίς τη θρησκεία. Αντίθετα: θεωρεί πως στην παλαίστρα της γνώσης, τελικά, η επιστήμη θα νικήσει.
Αναφορικά με το ζήτημα της δημιουργίας του σύμπαντος και της ύπαρξης (ή μη) του Θεού της Βίβλου, ο Hawking λέει:
«We are each free to believe what we want and it is my view that the simplest explanation is, there is no God. No one created the universe and no one directs our fate. This leads me to a profound realisation. There is probably no heaven, and no afterlife either. We have this one life to appreciate the grand design of the universe, and for that, I am extremely grateful».
Δηλ. «Ο καθένας μας είναι ελεύθερος να πιστεύει ό, τι θέλει και η δική μου αντίληψη είναι ότι, εξηγώντας το απλά: δεν υπάρχει Θεός. Κανένας δεν δημιούργησε το σύμπαν και κανένας δεν κατευθύνει την τύχη μας. Αυτό με οδηγεί σε μια βαθιά αντίληψη ότι: πιθανώς δεν υπάρχει παράδεισος ούτε μεταθανάτια ζωή. Έχουμε αυτή εδώ τη ζωή για να εκτιμήσουμε το μεγάλο σχέδιο του σύμπαντος και, προς αυτό, είμαι ευγνώμων».
Προσωπικά, βρίσκω την κατηγορική κρίση του Hawking, «δεν υπάρχει Θεός», προβληματική. Διότι, ενώ μπορώ να αποδείξω ότι δεν υπάρχει γάλα στο ψυγείο, δεν μπορώ να αποδείξω ότι δεν υπάρχει Θεός. Απόδειξη ψάχνουμε για την ύπαρξη ενός πράγματος, όχι για την ανυπαρξία του. Και το βέβαιο είναι ότι δεν υπάρχει απόδειξη για την ύπαρξη προσωπικού Θεού.
Υπογραμμίζω τις λέξεις «προσωπικός Θεός», γιατί ο δικός μου Θεός «ουχ ορά τα ανθρώπινα». Δεν είναι πρόσωπο που παρακολουθεί κάθε μου σκέψη και πράξη. Ο δικός μου Θεός είναι ο «Νους» του Αναξαγόρα, το «Αγαθό» του Πλάτωνα, το «Πρώτο Ακίνητο Κινούν» του Αριστοτέλη, η «Υπέρτερη Λογική Δύναμη» του Αϊνστάϊν, ο «Αγώνας» του Καζαντζάκη. Συνεπώς, όσοι μιλούν για «Θεό», πρέπει πρώτα να τον ορίσουν. Και όσοι μιλούν για προσωπικό Θεό αναγκάζουν τον Αϊνστάϊν και την επιστήμη να κοιτάζουν αλλού.