Ομολογώ πως δεν είμαι «βαθύς γνώστης» του λεγόμενου «Μακεδονικού ζητήματος». Προκειμένου, λοιπόν, να πάρω μια «γεύση» του ζητήματος, κατέφυγα στον 16ο τόμο της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους» (Εκδοτική Αθηνών), όπου «συνάντησα» τον Ευάγγελο Κωφό, Διδάκτορα Ιστορίας και επισκέπτη καθηγητή στο κολέγιο Bracenose του Πανεπιστημίου Οξφόρδης.
Ο Ευάγγελος Κωφός περιορίζει τη συζήτηση στην περίοδο 1941-1950 και θίγει πολλά επιμέρους θέματα, όπως: η βουλγαρική κατοχή, η γιουγκοσλαβική παρέμβαση στο Μακεδονικό, οι Σλαβομακεδόνες και το ΚΚΕ, η ρήξη Τίτο-Στάλιν και οι επιπτώσεις στο Μακεδονικό κ.ά. Λόγω επικαιρότητας, μια επανεκτίμηση του ζητήματος αξίζει τον κόπο.

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ «ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ»

Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Ευάγγελο Κωφό, η δεκαετία 1941-1950 σηματοδότησε μια καίρια καμπή στο βαλκανικό Μακεδονικό ζήτημα. Ο βουλγαρικός εθνικισμός, πρόσκαιρα, πέτυχε ν’ αγγίξει το όραμα της «μεγάλης Βουλγαρίας», που περιλάμβανε την περιοχή από τον Δούναβη μέχρι το Αιγαίο. Αλλά η κακή επιλογή συμμάχων την οδήγησε ν’ αναδιπλωθεί.
Από την άλλη, η κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία του Τίτο υιοθέτησε μια έξυπνη λύση στο δικό της εσωτερικό μακεδονικό ζήτημα: επιβεβαίωσε την προπολεμική θέση ότι οι Σλάβοι της Μακεδονίας ανήκαν στη χωριστή σλαβική εθνότητα των Makedonci, δηλ. των «Μακεδόνων». Έτσι οι «Μακεδόνες» μπορούσαν τώρα να ενταχτούν ισότιμα με τις άλλες γιουγκοσλαβικές εθνότητες στη μεταπολεμική κομμουνιστική γιουγκοσλαβική ομοσπονδία, με το όνομα «Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας» (ΣΔΜ). Η σημαία ήταν κόκκινη, μ’ ένα μικρό κίτρινο αστέρι στην πάνω γωνία προς τον ιστό (καμία σχέση με το αρχαίο μακεδονικό σύμβολο του ήλιου, που προσπάθησε να σφετεριστεί αργότερα).

Παράλληλα, ο Τίτο διεκδικούσε την ενσωμάτωση των γειτονικών μακεδονικών εδαφών Βουλγαρίας και Ελλάδας. Στα τέλη όμως της δεκαετίας του 1940, η ρήξη Τίτο-Στάλιν και η ήττα της κομμουνιστικής επανάστασης στην Ελλάδα τερμάτισαν τις επεκτατικές φιλοδοξίες τού Τίτο προς τη βουλγαρική και ελληνική Μακεδονία.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΚΕ

Για το ΚΚΕ το Μακεδονικό ζήτημα λειτούργησε καθοριστικά. Οι κατά καιρούς πολιτικές επιλογές του Κόμματος καθορίζονταν συνήθως από εξωγενείς παράγοντες. Η υιοθέτηση της «ντιρεκτίβας» της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Κομιντέρν) για «ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία», αποδείχτηκε καταστροφική για το ΚΚΕ και τους οπαδούς του. Αρνητικές επιδράσεις είχε και η συνεργασία στα χρόνια της κατοχής και του Εμφυλίου με Σλαβομακεδόνες, οι οποίοι απεργάζονταν φανερά την απόσπαση ελληνικών εδαφών, την ώρα που συμπολεμούσαν με τον Εθνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ) και στη συνέχεια με τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ).

Στο σημείο αυτό, ο Ευάγγελος Κωφός εκτιμά ότι, στις περιπτώσεις αυτές, στο ΚΚΕ «λειτούργησαν οπορτουνιστικοί υπολογισμοί για την ευόδωση των στρατηγικών επιδιώξεων, που δεν ήταν άλλες από την κατάληψη της εξουσίας».
Η απόφαση της 5ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, υπό την καθοδήγηση του Ζαχαριάδη, τον Ιανουάριο του 1949, κατέστησε το Κόμμα υπόλογο για εσχάτη προδοσία. Η απόφαση αυτή ανέτρεπε την μέχρι τότε πολιτική του Κόμματος περί ισοτιμίας των Σλαβομακεδόνων εντός Ελλάδας και την αντικαθιστούσε με την πολιτική της ανεξάρτητης και ενιαίας Μακεδονίας, στα πλαίσια μιας Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας.

Η πρωτοβουλία αυτή του ΚΚΕ, σύμφωνα με τον Ευάγγελο Κωφό, ανέτρεπε τους οραματισμούς του Τίτο και δυναμίτιζε τα θεμέλια του ομοσπονδιακού οικοδομήματός του. Έτσι ο Τίτο, βλέποντας το «Μακεδονικό» να εξελίσσεται σε επικίνδυνο για τη χώρα του παιχνίδι, διέκοψε την υποστήριξη προς το ΚΚΕ κ’ έκλεισε τη μεθόριο στους ένοπλους του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.
Στα τέλη του Αυγούστου 1949, ο Εθνικός Στρατός εκτόπιζε και τις τελευταίες εστίες αντίστασης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στο Γράμμο και στο Βίτσι. Ο αιματηρός τρίχρονος εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα έφθανε στο τέλος του και μαζί του μία από τις πιο κρίσιμες φάσεις του Μακεδονικού ζητήματος.

Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΦΑΣΗ

Στην εκπνοή της δεκαετίας 1941-1950, εμφανίζεται μια άλλη μορφή του Μακεδονικού ζητήματος. Τούτη τη φορά το ζήτημα επικεντρώνεται στη «Σοσιαλιστική Δημοκρατία Μακεδονίας», όπου το γιουγκοσλαβικό κομμουνιστικό καθεστώς χτίζει το εθνικό δόγμα περί «μακεδονισμού». Στόχος είναι η μετάλλαξη των Σλάβων σε Makedonci («Μακεδόνες»).
Για να διαμορφωθεί όμως η ιστορική και πολιτιστική βάση του νέου «έθνους των Μακεδόνων», χρειάστηκε μια κολοσσιαία επιχείρηση υπονόμευσης της ιστορικής παρουσίας άλλων λαών στην ευρύτερη περιοχή, κυρίως Ελλήνων και Βουλγάρων. Η οικειοποίηση στοιχείων της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς των άλλων λαών προξένησε μια νέα μακεδονική διένεξη. Και ο Ευάγγελος Κωφός καταλήγει:
«Τέσσερις δεκαετίες μετά το τέλος της δεκαετίας του ’40, καθώς η Ο.Σ.Δ. της Γιουγκοσλαβίας κατέρρεε, ένα ακόμα Μακεδονικό έκανε την εμφάνισή του. Τη φορά αυτή εμφανίστηκε με τη μορφή ενός πλήρους ανεξάρτητου κράτους με το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας», στο χώρο της πρώην ΣΔΜ. Η έντονη αντίδραση της ελληνικής κοινής γνώμης στην εξέλιξη αυτή, όπως αναφέρεται σε άλλο κεφάλαιο, θα πρέπει να αναζητηθεί, αφενός, στα τραυματικά βιώματα των ετών 1941-1949, αλλά και στη φόρτιση που είχε συσσωρευτεί εξαιτίας της επιβουλής σε βάρος της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του ελληνικού λαού και της ταυτότητάς του, ιδιαίτερα των Μακεδόνων».

Μάλιστα. Έχουμε πάρει μια ιδέα των γεγονότων της δεκαετίας 1941-1949 που αφορούν στο Μακεδονικό ζήτημα. Αλλά, προσωπικά, μ’ ενδιαφέρει να μάθω εάν και πώς αντέδρασε το ελληνικό κράτος, όταν για πρώτη φορά έγινε λόγος για Makedonci («Μακεδόνες») στα βόρεια σύνορά μας.