Ένα από τα εκατομμύρια των Ελληνοπαίδων που γαλουχήθηκαν με εθνικούς «ωφέλιμους» θρύλους ήμουν κ’ εγώ. Εκτός από τον θρύλο (μύθο) του «κρυφού σκολειού», γαλουχήθηκα και με τον θρύλο της Αγίας Λαύρας. Σύμφωνα με αυτόν, στις 25 Μαρτίου του 1821, ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει μια χρυσοκέντητη εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και σε αυτή ορκίζει τα παλικάρια. Μετά τα οδηγεί στην επίθεση εναντίον των Τούρκων των Καλαβρύτων.

Όμως η ιστορική αλήθεια είναι άλλη. Αλλ’ επειδή δεν είμαι κατεξοχήν ιστορικός της περιόδου, παραθέτω σχετικό κείμενο που φιλοξενείται στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» (τόμ. ΙΒ’, «Εκδοτική Αθηνών», 1975, σελ. 83-4).

Ο ΘΡΥΛΟΣ
«Ούτε στις 25 Μαρτίου αλλά ούτε και στις 21 που έγινε η πρώτη πολεμική επιχείρηση βρισκόταν κανείς στην Αγία Λαύρα. Λίγες ημέρες μετά την άφιξή τους εκεί, στις 10 ή 13 Μαρτίου, όλοι οι αρχιερείς και οι πρόκριτοι διασκορπίσθηκαν στα ορεινά χωριά της Αχαΐας. [. . .]

»Σ’ εκείνον όμως που κατεξοχήν οφείλεται ο θρύλος της Αγίας Λαύρας είναι ο Γάλλος ιστορικός Πουκεβίλ, που έγραψε το 1824 την Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως. Εκεί περιγράφει με φανταστικές τελείως λεπτομέρειες τη δοξολογία που έγινε στην Αγία Λαύρα, τον λόγο που εκφώνησε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, την ορκωμοσία των παλικαριών κλπ.

»Ο θρύλος της Αγίας Λαύρας διαδόθηκε ευρύτατα σε όλη την Ελλάδα και έγινε ιδιαίτερα αγαπητός στους Έλληνες. Με συγκίνηση δέχθηκαν τη σύνδεση των δύο μεγαλυτέρων και αλληλένδετων στη συνείδησή τους ιδανικών, της ελευθερίας του έθνους και της ορθοδοξίας. Η αρχή της εθνεγερσίας, συνδεδεμένη με την ημέρα του Ευαγγελισμού και με πρωτοστάτη εκκλησιαστικό άνδρα που όρκιζε τους αγωνιστές στο λάβαρο με την εικόνα της Παναγίας, ήταν φυσικό να συγκινήση κάθε ελληνική ψυχή.

»Εκτός όμως από τον θρύλο της Αγίας Λαύρας, η 25η Μαρτίου είναι και για ιστορικούς λόγους στενά συνδεδεμένη με την ιστορία της ενάρξεως της Επαναστάσεως. Ήταν η ημέρα που είχε παραγγελθή ως ημέρα της εξεγέρσεως στους Πελοποννησίους στη Βοστίτσα και στη Μάνη, αλλά και στους Ρουμελιώτες στη Λευκάδα, από τους Φιλικούς απεσταλμένους του Υψηλάντη. Και ακόμη ήταν η ημέρα που γενικεύθηκε η Επανάσταση σε όλη την Πελοπόννησο.

»Όπως όμως γράφει ο Ιωάν. Φιλήμων στα προλεγόμενα των απομνημονευμάτων του Παλαιών Πατρών Γερμανού: “Αληθές είναι ότι η Επανάσταση έλαβε χαρακτήρα γενικώτερο απ’ τις 25, αλλά η πρώτη αρχή της υπάρχει κυρίως απ’ τις 21, διότι αι σημαίαι ανυψώθηκαν, τα εθνόσημα διανεμήθησαν και οι Τούρκοι στα φρούρια κλείσθηκαν…”».

Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ
Ο εορτασμός της Επανάστασης του 1821 καθιερώθηκε το 1838 με Βασιλικό Διάταγμα, που λέει τα εξής:
«Επί τη προτάσει της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείας, θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα, διά την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, διά την κατ’ αυτήν έναρξιν του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν Εθνικής Εορτής και διατάττομεν την διαληφθεισαν Γραμματείαν να δημοσίευση και ενεργήση το παρόν Διάταγμα».

Ακολουθεί η δημοσίευση σχετικής εγκυκλίου από τη Γραμματεία της Επικράτειας, με ημερομηνία 17 Μαρτίου 1838. Η εγκύκλιος λέει:
«Βασίλειον της Ελλάδος.
Η επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματεία της Επικρατείας. Προς τας Διοικητικός αρχάς του Κράτους.

Η Α. Μ. ο Σ. ημών Βασιλεύς, λαβών υπ’ όψιν, ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα δια την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, δια την κατ’ αυτήν ταύτην την ημέραν έναρξιν του υπέρ της Ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, ηυδόκησεν δια Β. Διατάγματος εκδοθέντος την 15ην του παρόντος μηνός υπ. αρ. 980, να καθιέρωση την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ.
»Τούτο γνωοτοποιούντες εις υμάς δια της παρούσης, σας προσκαλούμε, κύριε Διοικητά, συνεννοούμενοι με την Επιτόπιον Εκκλησιαστικήν Αρχήν, να κάμετε γνωστήν εις τους υπό την ημετέραν Διοίκησιν διατελούντες λαούς την Υ. (=Υψηλοτάτην) ταύτην της Α. Μ. απόφασιν, πανηγυρίζοντες λαμπρώς την Εορτήν ταύτην, προσεγγίζουσαν ήδη κατά το ενεστώς έτος και μέλλουσαν να τελήται ενιαυσίως εις το διηνεκές».

ΣΧΟΛΙΟ
Αδυνατώ να κατανοήσω την ωφελιμότητα των θρύλων. Δεν κατανοώ σε τι ωφελεί ο μύθος του «κρυφού σκολειού», του «μαρμαρωμένου βασιλιά» ή της 25ης Μαρτίου ως ημέρα έναρξης της Επανάστασης του 1821. Ο εθνικός μας ποιητής, Διονύσιος Σολωμός, το έθεσε πολύ σωστά: «Το Έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό».

Η ιστορική αλήθεια δεν είναι βλαβερή, ούτε ωφέλιμος ο εθνικός θρύλος. Η αλήθεια δεν θάβεται στη λήθη, όσο χώμα και αν ρίξουμε πάνω της. Αυτή πάντα βρίσκει τρόπο να ξεπροβάλει πάλι στου ήλιου το φως.

Σημείωση: Ο λογοδαίδαλος «αποχαιρετισμός» τού Βρασίδα Καραλή στον εκλιπόντα Αρχιεπίσκοπο Στυλιανό (Ν.Κ. 28/3/19) ήταν απαράδεκτος. Κύριε καθηγητά, δεν επιτίθεσαι σ’ έναν άθαφτο νεκρό «φίλο σου» που, όντας αρτιθανής, στερείται τον αντίλογο. Επέλεξες να έχεις εσύ τον τελευταίο λόγο, κ’ εκείνος την εντάφια σιγή! Ου θέμις νεκρόν ατιμήσαι.