Ο Bertrand Russell θεωρείται ένας από τους ευρετές τής αναλυτικής φιλοσοφίας (μαζί με τους Gottlob Frege, G.E. Moore και Ludwig Wittgenstein). Το βιβλίο του «Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας» βραβεύτηκε με Νόμπελ λογοτεχνίας, το 1950.
Ο λόγος που με ελκύει ο φιλόσοφος αυτός δεν είναι μόνο το ότι στάθηκε απέναντι στον Ιδεαλισμό τού Πλάτωνα, αλλά κ’ επειδή τόλμησε να σκεφτεί φωναχτά για θέματα που άλλοι τ’ αποφεύγουν. Είπε τα σύκα «σύκα» και τη σκάφη «σκάφη», όπως και ο ήρωας του Αριστοφάνη, ο Στρεψιάδης: «σκαιός καγροίκός ειμί, την σκάφην σκάφην λέγων» («The Fragments of Attic Comedy», vol. 1, σπάραγμα 901b).
Ο περιορισμένος χώρος δεν μας επιτρέπει να μπούμε στα βαθιά νερά της φιλοσοφίας τού Bertrand Russell. Μόνο κάποια ερανίσματα μπορούμε να παρουσιάσουμε εδώ – και αυτά όχι από το κυρίως φιλοσοφικό του έργο, αλλά από κάποια ολιγοσέλιδα βιβλία γενικού ενδιαφέροντος, όπως αυτό που φέρει τον τίτλο: «Unpopular Essays» («Αντιδημοφιλή Δοκίμια»).
ΕΞΥΠΝΑΔΑ – ΛΟΓΙΚΗ
Ο Αριστοτέλης λέει ότι ο άνθρωπος από τη φύση του είναι ζώο πολιτικό: «φύσει μεν έστιν άνθρωπος ζώον πολιτικόν» («Πολιτικά», 1278b, 19). Στον Russell έχουν πει ότι ο άνθρωπος είναι ζώο λογικό (rational animal).
Όμως σε όλη τη μακρά διάρκεια της ζωής ο φιλόσοφος αυτός έψαξε μ’ επιμέλεια (diligently) να βρει κάποια μαρτυρία που να επιβεβαιώνει την άποψη ότι ο άνθρωπος είναι ζώο λογικό, αλλά δεν βρήκε. Αντίθετα: βρήκε ότι οι άνθρωποι βυθίζονται συνεχώς, όλο και πιο βαθιά, στην τρέλα (plunging into madness).
Πραγματικά, δεν έχει ακόμη αποδειχθεί ότι ο άνθρωπος είναι ζώο λογικό. Το ότι μπορεί να κάνει πολλαπλασιασμούς, διαιρέσεις και αφαιρέσεις, να προσεδαφίζει διαστημόπλοια στον πλανήτη Άρη, να κατασκευάζει τεχνητή νοημοσύνη και άλλα θαυμαστά επιστημονικά επιτεύγματα – όλ’ αυτά, κατά την άποψη του Russell, δεν κάνουν τον άνθρωπο ζώο λογικό.
Κ’ εγώ έχω την αίσθηση ότι ο άνθρωπος είναι ζώο έξυπνο, αλλά, δυστυχώς, όχι λογικό. Θεωρώ άλλο πράγμα την εξυπνάδα, άλλο τη λογική. Η υπερβολική εξυπνάδα έχει σκοτώσει τη λογική. Ενώ ο άνθρωπος με την εξυπνάδα του ανελίσσεται πολιτισμικά, η έλλειψη λογικής δεν του επιτρέπει να συμβιώσει με τον συνάνθρωπό του ειρηνικά.
ΤΡΕΙΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ
Ο Russell βλέπει τρεις πιθανότητες να εκδιπλώνονται μπροστά μας: α) το τέλος της ανθρώπινης ζωής, ίσως και όλων των ειδών ζωής στον πλανήτη, β) την επιστροφή στη βαρβαρότητα, μετά από έναν καταστροφικό αποδεκατισμό των ανθρώπων λόγω πυρηνικού πολέμου, και γ) την ενοποίηση του κόσμου κάτω από μία παγκόσμια κυβέρνηση, που θα έχει το μονοπώλιο όλων των όπλων.
Αλήθεια, πώς θα ήταν ο υποσελήνιος κόσμος, αν το κάθε κράτος διατηρούσε την ιδιαίτερη κουλτούρα του και παρέδιδε τα όπλα του σε μια υπερεθνική παγκόσμια κυβέρνηση, αποτελούμενη από εκπροσώπους όλων των κρατών; Ιδού μια εύχυμη τροφή για σκέψη!
Σε σχετική συζήτηση με δημοσιογράφο, ο Russell λέει ότι, αν πρόκειται να ζήσουμε ειρηνικά κ’ ευτυχισμένα, τρία πράγματα είναι απαραίτητα. Το πρώτο είναι μία παγκόσμια κυβέρνηση (world government). Το δεύτερο είναι μία (κατά προσέγγιση) οικονομική ισότητα ανάμεσα στους διάφορους λαούς. Και το τρίτο είναι η σταθεροποίηση του παγκόσμιου πληθυσμού.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
Αναφορικά με την παγκόσμια κυβέρνηση, αυτή – σύμφωνα με τον Russell – πρέπει να είναι ομοσπονδιακή κυβέρνηση, που θα εξασφαλίζει απόλυτη ελευθερία στις επιμέρους εθνικές κυβερνήσεις. Το μόνο πράγμα που θα ελέγχει απόλυτα η παγκόσμια κυβέρνηση είναι αυτό που θεωρείται ως απαραίτητη προϋπόθεση για την αποφυγή ενός πολέμου, δηλαδή τις στρατιωτικές δυνάμεις και όλα τα ισχυρά πολεμικά όπλα. Με άλλα λόγια, ολόκληρη η παγκόσμια πολεμική μηχανή θανάτου θα πρέπει να περάσει στα χέρια της παγκόσμιας κυβέρνησης, και μόνο σε αυτή.
Όταν λοιπόν συμβεί αυτό, οι πόλεμοι μεταξύ κρατών (ή μεταξύ συμμαχιών κρατών) πρακτικά καταργούνται. Διότι δεν είναι δυνατόν να διεξαχθεί πολεμική επιχείρηση χωρίς όπλα. Έτσι, με την παγκόσμια κυβέρνηση να μονοπωλεί τα όπλα, ο πόλεμος καθίσταται αδύνατος και η ανθρωπότητα αποκτά προοπτική επιβίωσης.
Αν όμως δεν συμβεί αυτό, δηλαδή δεν δημιουργηθεί παγκόσμια κυβέρνηση, τότε η απειλή πόλεμου θα εξακολουθεί να υπάρχει μπροστά μας και κάθε τεχνολογική πρόοδος της επιστήμης θα είναι πρόοδος στα όπλα μαζικής καταστροφής του ανθρώπινου είδους, πράγμα ανεπιθύμητο και αντίθετο προς κάθε λογική.
ΕΥΣΕΒΗΣ ΠΟΘΟΣ;
Παρότι ο Russell είναι ένας από τους αγαπημένους μου φιλόσοφους, ωστόσο στο δοκίμιό του «The Future of Mankind» μ’ εκπλήσσει η μελλοντολογία του. Προέβλεπε ότι από τις τρεις (πιο πάνω) πιθανότητες, η μία θα πραγματοποιούνταν προτού εκπνεύσει ο 20ος αιώνας. Προφανώς του διέφυγε ότι οι θνητοί μόνο τα γεγονότα μπορούν να κρίνουν, όχι τα μέλλοντα – αυτά τα κρίνουν οι θεοί.
Από τότε που έκανε αυτή την άστοχη (και «αφιλόσοφη», θα έλεγα) πρόβλεψη, πέρασαν 70 χρόνια και ο κόσμος δεν άλλαξε ούτε κατά μία κεραία. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι έξυπνοι και παράλογοι. Φοβάμαι πως η ίδρυση παγκόσμιας κυβέρνησης, με μονοπώλιο των όπλων μαζικής καταστροφής, είναι ένας ευσεβής πόθος όχι μόνο του Bertrand Russell, αλλά και κάθε φιλειρηνικού ανθρώπου.
Ωστόσο, δεν βλέπω κάτι άλλο εκτός από τις τρεις πιθανότητες που έβαλε στο τραπέζι ο Russell. Μόνο που δεν τολμώ να προβλέψω τον χρόνο υλοποίησης της μιας εξ αυτών.