Το Πολυτεχνείο μέσα από ιστορικές φωτογραφίες του Αριστοτέλη Σαρρηκώστα

Συνέντευξη με τον διεθνώς καταξιωμένο Έλληνα φωτορεπόρτερ που απαθανάτισε τα ιστορικά γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου 1973

Στα 47 χρόνια που έχουν πέρασει από την 17η Νοεμβρίου του 1973, έχουν γραφεί πλείστα άρθρα και αναλύσεις για τα γεγονότα της βραδιάς της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, αλλά και τη σημασία τους για την αποκατάσταση της δημοκρατίας και την μετέπειτα πορεία της Ελλάδας.

Ανά τα χρόνια, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν βρεθεί στον προαύλιο χώρο του επιβλητικού ακαδημαϊκού κτιρίου επί της Πατησίων, στην Αθήνα, για να αποθέσουν λίγα λουλούδια επί της κεφαλής -του μνημείου του γλύπτη Μέμου Μακρή που έχει συνδεθεί με τους αδικοχαμένους φοιτητές- αλλά και στα κάγκελα της παλιάς σιδερένιας κεντρικής πύλης.

Αυτής που έριξε το τανκ στις 3 π.μ. της 17ης Νοεμβρίου του 1973. Μία ιστορική στιγμή, η οποία απαθανατίστηκε από έναν μόνο φωτορεπόρτερ, τον Αριστοτέλη Σαρρηκώστα.

Οι φωτογραφίες του κ. Σαρρηκώστα, μαζί με σύντομο φιλμ των 35 δευτερολέπτων του Ολλανδού οπερατέρ Άλμπερτ Κουράντ, αποτέλεσαν μοναδικά ντοκουμέντα, που διέψευσαν τις αρχικές δηλώσεις της Χούντας ότι στο Πολυτεχνείο «δε συνέβη το παραμικρό».

Η βραδιά που σημάδεψε την εξέγερση του Πολυτεχνείου με το τανκ έξω από την πύλη. 

Τις εικόνες αυτές, τις γνωρίζουμε, αν όχι όλοι οι περισσότεροι από εμάς. Έκαναν τον γύρο του Κόσμου τότε, ενώ προβάλλονται ανελλιπώς κάθε χρόνο, σε μέσα μαζικής ενημέρωσης, στο διαδίκτυο, σε σχολικές εκδηλώσεις για το Πολυτεχνείο…

«Ήμουν ο μοναδικός φωτορεπόρτερ εκείνη την βραδιά στο Πολυτεχνείο και νιώθω αρκετά υπερήφανος που κατάφερα να φέρω εις πέρας αυτό το γεγονός που έμελλε να μείνει στην νεότερη ιστορία της Ελλάδος και το πιο σημαντικό να μάθουν οι Έλληνες αλλά και οι ξένοι ‘Ότι η Ελευθερία, δεν Χαρίζεται’ αλλά ότι η ‘Ελευθερία κατακτάται», ανέφερε σχετικά στον «Νέο Κόσμο» ο κ. Σαρρηκώστας.

Για το φως που έριξε στα πραγματικά γεγονότα εκείνο το βράδυ, με κίνδυνο της ζωής του, τιμήθηκε το 2008 από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κάρολο Παπούλια με τον Σταυρό του Τάγματος της Τιμής.

Ο κ. Αριστοτέλης Σαρρηκώστας (αριστερά), με τον εγγονό του Αριστοτέλη και τον κ. Κάρολο Παπούλια, το 2008. Φωτογραφία: Πάρης Σαρρηκώστας.

Η αποστολή του, δεν ήταν εύκολη. «Στις 5 ώρες που βρέθηκα μπροστά στο Πολυτεχνείο εκείνη την βραδιά, 16η προς 17η Νοεμβρίου 1973, παρ΄όλο ότι ήμουν μέσα σε ένα ‘κλοιό’ από αστυνομικούς και φασίστες προβοκάτορες, παρά τον κίνδυνο να με συλλάβουν και να στείλουν στην ασφάλεια, φρόντισα να κάνω το καθήκον μου και να εκτελέσω την μοναδική αποστολή που έχει κάθε επαγγελματίας φωτορεπόρτερ: να φωτογραφίσω το γεγονός, για να το δουν αυτοί (οι χιλιάδες) που δεν μπορούσαν να παρευρίσκονται εκεί», επεσήμανε ο κ. Σαρρηκώστας.

Δυσκολίες υπήρχαν και ως προς το τεχνικό κόμματι. Οι φωτογραφικές μηχανές στις αρχές του ’70 δεν είχαν τις δυνατότητες που έχουν σήμερα, ειδικά τη νύχτα. «Μιλούσε» ακόμη περισσότερο η ικανότητα και η εμπειρία του κάθε φωτογράφου, αλλά και ο επαγγελματισμός και η ψυχραιμία.

Το τανκ μέσα στο Πολυτεχνείο.

«Με το φως των λαμπτήρων της οδού Πατησίων και Στουρνάρη και την βοήθεια των προβολέων των τανκς που είχαν σταθεί μπροστά στην κεντρική είσοδο του Πολυτεχνείου, φρόντισα να φωτογραφίσω ‘χωρίς φλάς’, πολλές συγκινητικές και αξέχαστες στιγμές των εγκλωβισμένων φοιτητων. Σκαρφαλωμένοι στα κολωνάκια της εισόδου και πίσω από τα κάγκελα. Στα παράθυρα και τους τοίχους του Πολυτεχνείου είχαν πανό με συνθήματα και φώναζαν στους στρατιώτες που ήταν πάνω στα τανκς στα απέναντι πεζοδρόμια: ‘Είμαστε Έλληνες’, ‘Είμαστε άοπλοι’, ‘Ελάτε μαζί μας’ και πολλά άλλα. Την ίδια στιγμή από τον ραδιοφωνικό σταθμό των ‘Ελεύθερων Αγωνιζομένων’» ακούγονταν τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη», είπε ο κ. Σαρρηκώστας.

«Η συγκίνηση πολύ μεγάλη και γινόταν μεγαλύτερη γιατί δεν μπορούσα να εκδηλώσω τα αισθηματά μου…. και αυτό κράτησε μέχρι τις τρεις παρά πέντε το πρωί….», πρόσθεσε. Ήταν η στιγμή που δόθηκε η εντολή για την εισβολή του τανκ στο Πολυτεχνείο.

Λίγο πριν την εισβολή.

«Τον λοχία επικεφαλής του τανκ που βρισκόταν μπροστά στην πύλη του Πολυτεχνείου τον άκουγα να λέει στον ασύρματο: ‘Μάλιστα.. Μάλιστα..Διατάξτε’. Προφανώς μιλούσε με τους ανωτέρους του, όταν στις 3 παρά 5 λεπτά το πρωί της 17ης Νοεμβρίου με φουλ τις μηχανές έπεσε στην κεντρική πόρτα, την έσπασε και την πήγε 15 μέτρα μέσα στο προαύλιο του Πολυτεχνείου παρασύροντας στο πέρασμά του ότι βρήκε μπροστά του», θυμάται ο κ. Σαρρηκώστας.

«Μετά από αυτό το σοκ -δεν το περίμενα- πήγα στο κέντρο της οδού Πατησίων για να έχω μια καλύτερη οπτική γωνία. Τράβηξα 3 καρέ και αμέσως έπεσαν πάνω μου δύο αστυνομικοί. Προσπάθησαν να με χτυπήσουν στο κεφάλι. Ξέφυγα κάνοντας ζικ-ζακ και έφτασα στο γραφείο μου,  για να στείλω τις φωτογραφίες μου στο Associated Press, στη Νέα Υόρκη. Από εκεί τις διένειμαν σε όλο τον κόσμο, για να δει τι ακριβώς έγινε εκείνο το βράδυ στο Πολυτεχνείο και να διαψευστεί ο Στυλιανός Παττακός, υπουργός Εσωτερικών της Χούντας, ο οποίος έλεγε την άλλη μέρα ότι «δεν συνέβη»το παραμικρό στο Πολυτεχνείο εκείνο το βράδυ..Οι φωτογραφίες μου ήταν αδιάψευστος μαρτυρας».

Φοιτητές στα παράθυρα του Πολυτεχνείου στις 16 Νοεμβρίου 1973.

Ο κ. Σαρρηκώστας μας μίλησε και για τα γεγονότα που οδήγησαν στη δικτακτορία. Όπως μας είπε θυμάται «τη νίκη της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου τον Φεβρουάριο του 1964 με ένα 52.72% και 171 βουλευτές. Τα ανάκτορα δεν την είδαν με ‘καλό ματι’. Ετσι άρχισε να καλλιεργείται ένα κλίμα με στόχο την ανατροπή του ‘Γέρου της Δημοκρατίας’ όπως τον αποκαλούσαν. Στην πρώτη φάση το 1965, εκδηλώθηκε η αποστασία των υπουργών της Ένωσης Κέντρου. Ο Γ. Παπανδρέου εξαναγκάζεται σε παραίτηση, από τον Βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος την ίδια μέρα ορκίζει πρωθυπουργό έναν από τους αποστάτες, τον Αθανασιάδη Νόβα. Την ίδια στιγμή αρχίζει ο ‘Ανένδοτος Αγώνας’ του Γ. Παπανδρέου με αποτέλεσμα καθημερινές διαδηλώσεις, ξυλοδαρμούς. Μετά το θανατο του Σωτήρη Πέτρουλα, έγινα ακόμη χειρότερα τα πράγματα…

Συγκρούσεις διαδηλωτών με την Αστυνομία.

»Η πρώτη κυβέρνηση των ανακτόρων δεν μπόρεσε να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης. Ακολουθεί δεύτερη με τον Ηλία Τσιριμώκο, η οποία είχε την ίδια τύχη και έπειτα η τρίτη του Στέφανου Στεφανόπουλου, ο οποίος επίσης δεν μπόρεσε να σχηματίσει κυβέρνηση. Αποφασίστηκε να γίνει μια μεταβατική κυβέρνηση και να διεξαχθούν εκλογές στις 28 Μαΐου του 1967… Στα στέκια των δημοσιογράφων, εφημερίδες και ξένα πρακτορεία, υπήρχε διάχυτη η αίσθηση και η πληροφορία ότι ο Κωνσταντίνος ετοιμάζει «τη Χούντα των Στρατηγών». Σε αυτό το κομβικό σημείο επενέβησαν οι «Συνταγματάρχες» και έβαλαν την Ελλάδα για 7 χρόνια στο «γύψο».

Λίγο μετά την ορκωμοσία της κυβέρνησης της Χούντας στα ανάκτορα των Αθηνών από τον τ. βασιλιά Κωνσταντίνο.

Ο κ. Σαρρηκώστας, εκείνη την εποχή είχε ήδη πολλούς συναδέλφους σε όλα τα μήκη και πλάτη του Κόσμου. Τι του έλεγαν για την Ελλάδα; «Ο κάθε ένας όπως ήταν φυσικό είχε την δική του γνώμη και άποψη σχετικά με τη πολιτική κατάσταση στην πατρίδα μου. Οι περισσότεροι απέφευγαν να συζητάμε αυτό το θέμα. Εκείνος που προσπάθησε να μου τη ‘βγει’ και πήρε ‘πληρωμένη’ απάντηση ήταν ο Ισπανός συνάδελφος και φίλος μου Santiago Lion. Σε μια κουβέντα που είχαμε γύρω στα 1972, ανέφερε όχι η Χούντα μπορεί να μείνει για πάντα στην Ελλάδα, για να πάρει την απάντηση ότι ‘η Ελλάδα δίδαξε Δημοκρατία’, δεν είναι Ισπανία του Franco και ότι γρήγορα θα απαλλαγούμε από τους συνταγματάρχες. Όπως και έγινε μετά από δύο χρόνια. Μετά από αυτή την συζήτηση που είχαμε, τώρα κάθε φορά που συναντιόμαστε μου δίνει το χέρι του και με αγκαλιάζει».

Ως φωτογράφος του Associated Press είχε ιδιαίτερο κύρος στην Ελλάδα, αλλά πάνω απ’ όλα μετρούσε η προσωπικότητά του. «Λόγω του AP, είχα κάποια καλύτερη μεταχείριση από άλλους συναδέλφους, οι οποίοι εργάζονταν σε εφημερίδες και περιοδικά των Αθηνών. Αλλά εκείνο που με βοήθησε να είμαι αποδεκτός από τα ανάκτορα του Βασιλιά, μέχρι και όλες τις κυβερνήσεις, όλους τους πολιτικούς όλων των κομμάτων, νομίζω ήταν η συμπεριφορά μου, φρόντιζα να είναι άψογη μέχρι την τελευταία ημέρα της καριέρας μου».

Η πρώτη φωτογραφία που τράβηξε ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας το πρωί της 21ης Απριλίου 1967, το πολυβόλο στο κεντρικό μπαλκόνι της Βουλής, στην πλατεία Συντάγματος.

«Το ίδιο και κατά την περίοδο της Χούντας. Δεν σας κρύβω ότι είχα καταφέρει να έχω πρόσβαση στο γραφείο του δικτάτορα Γεωργίου Παπαδοπούλου και αυτό αφού τους απέδειξα ότι είμαι επαγγελματίας φωτορεπόρτερ και οι πολιτικές μου πεποιθήσεις δεν εμπλέκονταν στην δουλειά μου», υπογράμμισε.

Είχε καταφέρει, μεταξύ άλλων, να αποκτήσει και την εμπιστοσύνη του διευθυντή του γραφείου Τύπου του Γ. Παπαδόπουλου του Ηλία Μαλάτου.

«Στους πρώτους μήνες της Χούντας, είχε έρθει στην Ελλάδα ένας Αμερικανός ναύαρχος και επισκέφθηκε και τον Γ.Παπαδόπουλο, τότε υπουργό Τύπου και ΜΜΕ. Επρεπε λοιπόν να στείλουν μια φωτογραφία του Παπαδόπουλου με τον Αμερικανό στην Αμερική. Ο Έλληνας φωτορεπόρτερ που ήταν ‘κολλητός’ με το γραφείο του Παπαδόπουλου δεν μπορούσε να ανταποκριθεί σε αυτό το θέμα, έτσι σκέφτηκε εμένα μιας και με γνώριζε και με κάλεσαν να πάω στο γραφείο του Γ.Π. για να φωτογραφίσω και να στείλω την φωτογραφία στην Αμερική. Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπα από κοντά τον Γ.Π. Λίγο πριν έρθει ο ξένος μπήκαμε εγώ και ο συνάδελφος στο γραφείο του. Ευγενικός και με πολύ ενδιαφέρον ρωτούσε: ‘Πώς πάνε οι δουλειές;’.

Στυλιανός Παττακός, Γεώργιος Παπαδόπουλος και Νικόλαος Μακαρέζος.

»Αφού τελείωσε η φωτογράφηση, ευχαρίστησα τον Ηλία Μαλάτο και έκανα να φύγω. Εκείνος μου λέει, ‘κ. Σαρρηκώστα να πάτε στο γραφείο σας να εμφανίσετε το φιλμ -τότε δεν υπήρχαν οι digital- και να έρθετε εδώ να διαλέξω εγώ ποια φωτογραφία να στείλετε στην Αμερική’. Του είπα ‘συγγνώμη δεν κατάλαβα τι είπατε;’. Αυτός το επαναλαμβάνει και τότε βγάζω το φιλμ από την φωτογραφική μηχανή μου και το το δίνω στα χέρια του λέγοντας: ‘Αν δεν μου έχετε εμπιστοσύνη πάρτε και στείλτε εσείς ότι θέλετε και άλλη φορά μη με ξανακαλεσετε για φωτογράφιση’. Επίσης πρόσθεσα ότι εγώ δεν κάνω πολιτικές διακρίσεις, είμαι επαγγελματίας και θα έστελνα την καλύτερη φωτογραφία. Αυτό ήταν, μου έδωσε το φιλμ και αφού μου ζήτησε συγγνώμη, έγινα ο δεύτερος φωτορεπόρτερ που έμπαινε ελεύθερα στο γραφείο του δικτάτορα μέχρι το τέλος».

Σημείωσε ότι είχε την ευκαιρία λόγω του επαγγέλματός του να έχει αρκετές συνομιλίες όχι μόνο με αξιωματικούς της Χούντας, αλλά και με υπουργούς και τον ίδιο τον δικτάτορα Γιώργο Παπαδόπουλο, στο γραφείο του αλλά και αλλού, στο σημείο πολλοί συνάδελφοι του να τον αποκαλούν «Χουντικό».

Οι επαφές που είχε ο κ. Σαρρηκώστας ήταν ωστόσο με όλο το φάσμα της πολιτικής -και όχι μόνο, καθώς μπροστά από το φακό του «πέρασαν» χιλιάδες προσωπικότητες, καλλιτέχνες, αθλητές, βασιλείς.

Από την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου. Διακρίνεται να σηκώνει το φέρετρο ο εγγονός του, Γιώργος Παπανδρέου.

Όπως είπε τον αποκαλούσαν εκτός από «Χουντικό», «Βασιλικό», «Παπανδρεϊκό», «Καραμανλικό», και «ότι άλλο κόμμα υπήρξε στην Ελλάδα, κατά την διάρκεια της σταδιοδρομίας μου και αυτό επειδή ήξερα και ήθελα να κάνω καλά την δουλειά μου».

Ο κ. Σαρρηκώστας δεν θα μπορούσε να μην είναι «παρών» και στα πρώτα γεγονότα μετά την πτώση της Χούντας. «Μετά τα γεγονότα της Κύπρου, τον ΑΤΤΙΛΑ 1 και 2, την επιστράτευση στην Ελλάδα και τις μεσολαβητικές προσπάθειες των ΗΠΑ, ήρθε η κατάρρευση της Χούντας. Εκείνες τις μέρες όλο το γραφείο του AP δούλευε επί 24ου βάσεως. Εγώ φωτογράφιζα τα πάντα. Είχα να πάω στο σπίτι μου δυο μέρες. Κανείς δεν περίμενε να γίνει αυτή η αλλαγή: Να φύγει μια 7ετή στρατιωτική Χούντα, χωρίς να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός», επεσήμανε.

Το έμβλημα της Χούντας στην πυρά.

«Από την μια στιγμή στην άλλη, μετά το διάγγελμα του στρατηγου Φαίδωνα Γκιζίκη, οι στρατιωτικοί παραδίδουν την εξουσία στους πολιτικούς. Χιλιάδες λαός βγήκε στους δρόμους φωνάζοντας συνθήματα υπέρ της δημοκρατίας και άλλα πολλα. Πήγα στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, για την άφιξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ο δρόμος από το Σύνταγμα μέχρι το αεροδρόμιο και στις δυο πλευρές του ήταν γεμάτος κόσμο με φωτογραφίες του. Φώναζαν ‘Εεεεεέρχεται’.

Εκεί είδα να σπάνε και να κατεβάζουν το έμβλημα της Χούντας το ‘πουλί με τον στρατιώτη’ της Χούντας. Γύρω στις 11 το βράδυ της 23η Ιουλίου προσγειώθηκε το αεροπλάνο με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Τον μετέφεραν με δυσκολία στο αυτοκίνητο για την Αθήνα λόγω του πλήθους κόσμου που είχε συρρεύσει στην υποδοχή.

Τις πρωινές ώρες της 24η Ιουλίου ο Κ.Κ. ορκιζόταν πρωθυπουργός μιας οικουμενικής κυβέρνησης… Εγώ τελειώνοντας την δουλειά μου προσπάθησα να βάλω τα παπούτσια μου τα οποία είχα βγάλει νωρίτερα. Αλλά από την κούραση και το πρήξιμο στα πόδια μου, δεν μου χωρούσαν και αναγκάστηκα να πάω στο σπίτι μου με τις παντόφλες».

24 Ιουλίου 1974, ορκωμοσία του πρωθυπουργού, Κωνσταντίνου Καραμανλή μετά την πτώση της Χούντας.

Ο κ. Σαρρηκώστας, όπως είπε στον «Νέο Κόσμο», κάθε χρόνο την παραμονή της επετείου της εξέγερσης επιστρέφει στον χώρο του Πολυτεχνείου. Στέκει σιωπηλός για τουλάχιστον μισή ώρα και σκέφτεται τι συνέβη εκεί, 47 χρόνια πριν.

Φέτος, λόγω των αυστηρών περιοριστικών μέτρων στην Αθήνα για την αντιμετώπιση του κορονοϊού, ίσως δεν είναι εφικτό να τελέσει το προσωπικό του αυτό… μνημόσυνο. Παραμένει όμως αισιόδοξος ότι και η πανδημία θα περάσει.

«Θα το γονατίσουμε και αυτό», είπε, θέλοντας να στείλει το δικό του μήνυμα αισιοδοξίας, προς όσους δοκιμάστηκαν και συνεχίζουν να δοκιμάζονται από αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση.

Φωτογραφίες: Αριστοτέλης Σαρρηκώστας/ Αρχειο ΕΡΤ Α.Ε.