Μετά τον μαρτυρικό θάνατο του Ρήγα Φεραίου και των εφτά συντρόφων του τον Ιούνιο του 1798 το πνεύμα της εξέγερσης κατά των τυράννων Τούρκων για την απόκτηση της ελευθερίας των Ελλήνων συνεχίστηκε με διάφορους τρόπους.

Το πνεύμα αυτό αποτυπώνεται στο «Θούριο» του Ρήγα «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή…».

Αρχικά, η προδοσία κατά του Ρήγα και η Ευρωπαϊκή αντίδραση κατά των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης κατέστρεψαν το απελευθερωτικό κίνημα του Εθνομάρτυρα εν τη γενέσει του.

Σχετικά με την επιδιωκόμενη απελευθέρωση των Ελλήνων από τον Οθωμανικό ζυγό υπήρξαν διάφορες και συχνά εντελώς αντίθετες ιδέες και προσεγγίσεις.

Όπως διαφαίνεται από τις απόψεις που διατυπώθηκαν από τα κείμενα του 1798: της «Πατρικής Διδασκαλίας» των κύκλων του Πατριαρχείου και της «Αδελφικής Διδασκαλίας» του Αδαμάντιου Κοραή, για κάποιους η οθωμανική κυριαρχία ήταν επιθυμητή και δεν αποτελούσε ζήτημα, και για άλλους, αν αποτελούσε ζήτημα, διαφωνούσαν για τους τρόπους και το χρόνο που θα μπορούσε αυτό να γίνει.

Στα επόμενα είκοσι χρόνια, μετά το 1798, ακολούθησε μια σειρά άλλων κειμένων και γεγονότων.

Την περίοδο 1790-1803 σημειώθηκαν οι ηρωικοί αγώνες των Σουλιωτών που υπερασπίζονταν τα απάτητα βουνά τους και την ελευθερία τους εναντίον των πολλαπλάσιων στρατευμάτων του Αλή Πασά.

Τελικά, οι Σουλιώτες έχασαν τα βουνά τους αλλά όχι το αγωνιστικό τους πνεύμα που το μετέφεραν, όσοι επέζησαν, στους τόπους της εξορίας τους και στην επόμενη γενιά. Το 1806 είναι ο χρόνος της εξολόθρευσης των κλεφτών της Πελοποννήσου και της καταφυγής του Κολοκοτρώνη στη Ζάκυνθο.

Το 1806 είναι επίσης ο χρόνος της δημοσίευσης του βιβλίου «Ελληνική Νομαρχία» του Ανωνύμου του Έλληνος, το βιβλίο του ανώνυμου συγγραφέα που αποσκοπούσε στην αφύπνιση της εθνικής συνείδησης και την προετοιμασία των Ελλήνων για μια επαναστατική εξέγερση κατά της οθωμανικής τυραννίας.

Το 1807 έλαβε χώρα η συγκέντρωση των κλεφτών και, του Ιωάννη Καποδίστρια εκ μέρους της Επτανησιακής Διοίκησης, στη Λευκάδα, για την υπεράσπιση του νησιού από τη σχεδιαζόμενη επίθεση των στρατευμάτων του Αλή Πασά.

Η συγκέντρωση αυτή ενέπνευσε στους κλέφτες την ιδέα ότι πέρα από τη μικρή τους περιφέρεια υπάρχει η ευρύτερη κοινή πατρίδα και ότι θα μπορούσαν να συμβάλουν στο όραμα της απελευθέρωσής της.

Μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα, όπως γράφει και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, δεν υπήρχε μεγάλη επαφή μεταξύ των διαφόρων διαμερισμάτων του Ελληνισμού:

…Η κοινωνία των ανθρώπων ήτον μικρή, δεν είναι παρά η επανάστασίς μας οπού εσχέτισε τους Έλληνας.

Ευρίσκοντο άνθρωποι οπού δεν εγνώριζον άλλο χωριό μακριά μιαν ώρα από το εδικό τους. Την Ζάκυνθο την ενόμιζαν ως νομίζομεν τώρα το μακρύτερο μέρος του Κόσμου. Η Αμερική μας εφαίνεται ως πως τους εφαίνετο αυτών η Ζάκυνθος· έλεγαν εις την Φραγκιά. (Απομνημονεύματα, σ. 49)

Μεταξύ των μεγάλων παροικιών του εξωτερικού διακρίθηκε η παροικία της Βιέννης στην οποία εκδίδονται ελληνικές εφημερίδες και περιοδικά. Η Βιέννη είναι η παροικία όπου ο Ρήγας τύπωσε τις επαναστατικές του προκηρύξεις και τον «Θούριο».

Aλλά, η Αυστρία είναι επίσης η χώρα που τον παρέδωσε μαζί με τους συντρόφους του στις τουρκικές αρχές για να συναντήσουν το μαρτυρικό τους θάνατο.

Στη Βιέννη εκδόθηκε επίσης, ύστερα από υπόδειξη του Αδαμαντίου Κοραή το περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» που διάρκησε για μια δεκαετία μεταξύ 1811 και 1821 με εκδότες κατά καιρούς τον Άνθιμο Γαζή, τον Θεόκλητο Φαρμακίδη και τον Κ. Κοκκινάκη. Τα περιοδικά και οι εφημερίδες συγκέντρωσαν έναν αριθμό λογίων που με τα γραπτά τους συνέβαλλαν στην αφύπνιση του Ελληνισμού.

Ο Λόγιος Ερμής ασχολήθηκε με θέματα παιδείας, γλώσσας και ζητήματα που απασχολούσαν τον Ελληνισμό:

«Σ’ όλο το διάστημα παρακολουθεί τα πνευματικά πράγματα της Δύσης, είναι πολύτιμος αγωγός των πνευματικών πραγμάτων της Ευρώπης προς την Ελλάδα, και στάθηκε το υπόδειγμα για τα άλλα παρόμοια προεπαναστατικά δημοσιεύματα.» (Κ. Θ. Δημαράς, 1972, σ.202)

Ο Ερμής ο Λόγιος έκλεισε τον Μάϊο του 1821 όταν αναγκάστηκε από τις Αυστριακές αρχές να δημοσιεύσει τον αφορισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ κατά του Αλέξανδρου Υψηλάντη και των επαναστατών.

Διάφορες διαφωτιστικές και πολιτιστικές οργανώσεις ιδρύθηκαν και έδρασαν μεταξύ 1809 και 1814, οι οποίες αποσκοπούσαν στην εθνική και πνευματική αφύπνιση και καλλιέργεια του Ελληνισμού.

Μια τέτοια μυστική εταιρεία ήταν το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» ή η «Εταιρία των Φίλων» που ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1809 από τον Θεσσαλονικιό Γρηγόριο Ζαλίκη, υπό την προεδρία του Γάλλου αρχαιολόγου Σουαλέζ Γκουφφιέ, ο οποίος είχε διατελέσει πρέσβης της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη.

Στην οργάνωση συμμετείχαν Έλληνες και Γάλλοι μεταξύ των οποίων η Κύπρια Ελληνογαλλίδα Ελισάβετ Σάνη Λουμάκη Σενιέ, μητέρα του Γάλλου ποιητή Αντρέ Σενιέ (1762-1794), που καρατομήθηκε στη διάρκεια της τρομοκρατίας του Ροβεσπιέρου. Στην οργάνωση συμμετείχε επίσης και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ που το 1814 ήταν ένας από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας.

Το 1813 ιδρύθηκε η «Φιλόμουσος Εταιρία» των Αθηνών που αποσκοπούσε στην ανύψωση του πνευματικού επιπέδου των Ελλήνων και στην προστασία και μελέτη των αρχαιολογικών μνημείων.

Μερικά από τα εξέχοντα μέλη της υπήρξε ο κληρικός Άνθιμος Γαζής και ο Άγγλος φιλέλληνας Λόρδος Γκίλφορντ. Το Φθινόπωρο του 1814 ο Άνθιμος Γαζής συναντήθηκε στη Βιέννη με τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον πληροφόρησε για τη «Φιλόμουσο Εταιρία» των Αθηνών.

Ο Καποδίστριας είχε την ιδέα ιδρύσεως της «Φιλόμουσης Εταιρίας» της Βιέννης, λόγω του ότι η Εταιρία της Αθήνας επηρεαζόταν από αγγλικούς παράγοντες.

Η «Φιλόμουσος Εταιρία» της Βιέννης ήταν προστατευόμενη από ρωσικούς παράγοντες. Αποσκοπούσε στην ανύψωση του πνευματικού επιπέδου των Ελλήνων, στη μετάφραση αρχαίων κειμένων και να προσφέρει βοήθεια σε νεαρούς Έλληνες να σπουδάσουν σε πανεπιστήμια της Ευρώπης.

Μέλη της Εταιρίας της Βιέννης ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Τσάρος της Ρωσίας Αλέξανδρος Α» και ο Άνθιμος Γαζής ο οποίος συμμετείχε και στις δυο εταιρίες.

Οι δυο παραπάνω εταιρίες ήταν γνωστές και λειτουργούσαν ανοιχτά. Το 1814, στην Οδησσό της Ρωσίας έγινε η συνάντηση τριών μικροεμπόρων, του Παναγιώτη Σκουφά, του Αθανασίου Τσακάλωφ και του Εμμανουήλ Ξάνθου που συζήτησαν και ίδρυσαν στις 14 Σεπτεμβρίου 1814, μια μυστική οργάνωση τη «Φιλική Εταιρία», με σκοπό τη μύηση μελών σε μυστική οργάνωση που θα προετοίμαζε την Ελληνική Επανάσταση για την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό.

Η Φιλική Εταιρία ήταν οργανωμένη στα πρότυπα μυστικότητας των Ιταλών καρμπονάρων, τα μέλη της διαιρούνταν σε κατηγορίες, γνώριζαν ελάχιστα για την οργάνωση, μόνο τα άτομα που τα είχαν μυήσει, αλληλογραφούσαν μεταξύ τους με κωδικά σημεία, και πίστευαν ότι η οργάνωση καθοδηγούνταν από μια Υπέρτατη Αρχή σημαντικών προσώπων. Τα υπόλοιπα αφήνονταν στους υπαινιγμούς και τη φαντασία.

#Στο επόμενο σημείωμα θα δούμε το μέστωμα της Φιλικής Εταιρίας και τα βήματα που ακολούθησε για να περάσει από τις συζητήσεις στην επαναστατική πράξη.

*Ο Δρ Χρήστος Ν. Φίφης είναι επίτιμος ερευνητής στη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου La Trobe.

Βιβλιογραφία

-Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 2η έκδοση, Λονδίνο, 1860
-Φωτάκου, Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Π. Δ Σακελαρίου, Αθήνησι, 1858.
-Campbell John and Philip Sherrard, Modern Greece, Preager, London printing, England, 1968.
-Clogg Richard, A Concise History of Greece (2nd edition), Cambridge University Press, UK, 1992.
-Brewer David, The Flame of Freedom, The Greek War of Independence, 1821 – 1833, John Murray Ltd, London, 2001
-Dakin Douglas, The Greek Struggle for Independence 1821-1933, B. T. Batsford, London, 1973.