Ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας Ιωάννης Καποδίστριας (διπλωμάτης, πολιτικός), υπήρξε αναμφίβολα η σημαντικότερη πολιτική και ηγετική φυσιογνωμία από την Εθνική Ανεξαρτησία του 1821 έως σήμερα.
Για πολλούς δε ειδήμονες (ιστορικούς και μελετητές) θεωρείται ως ο «πιο σημαντικός Έλληνας των νεότερων χρόνων», αφού ήταν ουσιαστικά ο εκ του μηδενός δημιουργός του νεοσύστατιου Ελληνικού Κράτους.
(Ο Νικόλαος Δραγούμης, μάλιστα, γράφει πολύ χαρακτηριστικά: «Ομιλών [ο Καποδίστριας] περί της καταστάσεως εις ην εύρε την Ελλάδα, έδειξε πινάκιον επί της τραπέζης και είπε μετά καταφρονήσεως: – Ουδέ σαλάταν να κατασκευάσωσιν εγίνωσκον προ εμού οι Έλληνες», βλ. «Ιστορικαί Αναμνήσεις, Α΄», 1879, σελ. 100).
Ήταν λοιπόν μοναδικός, ανεπανάληπτος, αμίμητος και αναντικατάστατος. Ένα άτομο με τεράστιο ηθικό ανάστημα, αξίες, ιδανικά, προσόντα και αρετές σπάνιες σε άνθρωπο, πολύ δε περισσότερο σε πολιτικό.
Την εντιμότητα, ακεραιότητα και φιλοπατρία του επιβεβαιώνει ο Νικόλαος Σπηλιάδης γράφοντας: «Η βουλή περί τα μέσα Ιανουαρίου [1828] προσκαλεί τον Κυβερνήτην να ορκισθή τον όρκον του συντάγματος της Τροιζήνος. […] Και ιδού ο λόγος του προς αυτούς:
“Δεν είναι δυνατόν, αδελφοί, να ορκισθώ τον όρκον του συντάγματος, διότι δεν εμπορώ να σας υποσχεθώ να φυλάξω ό,τι δεν έχετε και ό,τι δεν με παραδίδετε. Αλλά σας υπόσχομαι να προσπαθήσω δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, όσον δύναμαι”» (Νικόλαος Σπηλιάδης, «Απομνημονεύματα Δ΄», Αθήναι, 1970, σελ. 80).
Τα χαρακτηριστικά εκείνα τα οποία διαμόρφωσαν την απαράμιλλη προσωπικότητά του επιφανούς Κερκυραίου πολιτικού τα συνόψισε αξιοθαύμαστα ο μακαριστός λόγιος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος σε διάλεξή του με τίτλο «Ο Καποδίστριας και η Ευρωπαϊκή Ιδέα», που έδωσε επ’ ευκαιρία των 50 χρόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 27-2-2007. Ιδού ένα αντιπροσωπευτικό απόσπασμα:
«Επιτρέψτε μου […] να στραφώ σε μιαν άλλη πτυχή του Καποδίστρια, στο ρόλο της Εκκλησίας στη συνείδησή του. Το πορτρέτο, ούτως ειπείν, της συνείδησης του Καποδίστρια, το δίνει ο ίδιος: “Ο Θεός είναι προστάτης μου”, γράφει, “και άνευ ταύτης της πίστεως ούτε εμαυτόν θα ηδυνάμην να κατανοήσω, ούτε να ελπίσω τι”.
Ας μη θεωρηθεί ότι αυτή η δήλωση εκφράζει κάποιον αόριστο θεϊσμό, και όχι πίστη στην Εκκλησία.
Στον διδάσκαλο Αλέξανδρο Ραδινό, που δίδασκε ελληνόπουλα στη Γενεύη, έστειλε ένα αντίτυπο από τις περίφημες “Διδαχές” στην Ορθόδοξη πίστη του Μητροπολίτη Ηλία Μηνιάτη, και τον παρακαλεί: “να γνωστοποιήσετε στους από σας διδασκομένους τον πάτριον Έλληνα λόγον, ότι τους καθυποχρεώνω να συνέρχονται κατά την από σας ταχθησομένην ώραν εις το κατάλυμά σας τας Κυριακάς και όλας τας υπό της αγίας ημών Εκκλησίας πανηγυριζομένας ημέρας, δια να σε ακροάζωνται αναγιγνώσκοντα την κατ’ εκλογήν σου Διδαχήν της εορταζομένης ημέρας”.
Ο Καποδίστριας ως κύριο σκοπό της εκπαίδευσης των Ελλήνων έθετε την μύηση των μαθητών στην Ορθόδοξη πίστη και τη λατρεία της Εκκλησίας.
Αλλά εφρόντιζε επίσης να γίνεται σεβαστός και ο ρόλος της Εκκλησίας στην ιστορική πορεία του γένους. Ο Καποδίστριας ήταν μεν τέκνο του Διαφωτισμού, ήταν όμως πιστό τέκνο της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Προχώρησε στην οργάνωση της Εκκλησιαστικής παιδείας με σκοπό να μορφώνει τα στελέχη της Εκκλησίας, σε συνεργασία βέβαια με τους ποιμένες της.
Είναι μια στάση που πολλοί σήμερα θα τη θεωρούσαν ξεπερασμένη. Επιτρέψτε μου να σας παρακαλέσω να σκεφθείτε μαζί μου, μήπως προηγείται πολύ της ιστορίας, όπως συνέβη και με τον ευρωπαϊσμό του;… Ας μη θεωρηθεί η εκκλησιαστική πολιτική του Καποδίστρια μια πολιτική παραχώρηση προς την Εκκλησία.
Ήταν βαθύτατη η πίστη του, καθώς έγραφε κάποτε, ότι “το μεγαλήτερον από όλα τα συμφέροντα της πατρίδος μας, εκείνο δηλαδή το οποίον εναγκαλίζεται και περιλαβάνει ολόκληρον την μέλλουσαν ευδαιμονίαν της, είναι η χριστιανική και εθνική εκπαίδευσις των Ελληνοπαίδων”…
Καταλαβαίνω ότι σήμερα είναι πολλοί αυτοί που ακούγοντας τούτα τα λόγια του Κυβερνήτη θα τον πυροβολούσαν κι αυτοί αμέσως! Εκείνος όμως μένει με το στεφάνι ότι πυροβολήθηκε στην πόρτα της εκκλησιάς, κι ότι μια από τις δολοφονικές σφαίρες εναντίον του καρφώθηκε στο κορμί της!
Πολλοί σημερινοί Έλληνες θα είχαν – χωρίς άλλο – το θράσος να τον κατηγορήσουν ως ξεπερασμένον και αντιδραστικόν, εμείς όμως τον τιμούμε επαναλαμβάνοντας προς αυτόν ό,τι εκείνος είχε γράψει σε εξέχοντα Έλληνα: “Σεις, κύριε, εν μοίρα τιμής έχετε το ότι εμείνατε μέλος και της Εκκλησίας σας και του έθνους σας”.
Δεν υπάρχει δάφνη τόσον αμάραντη, τόσον φωτεινή όσον αυτή!».
Η πεμπτουσία της όλης πνευματικής (spiritual) υπόστασης του Καποδίστρια αντικατοπτρίζεται ανάγλυφα σε μια μόνο φράση της Προκήρυξής του προς όλους τους Έλληνες, που συνέταξε στις 20 Ιανουαρίου του 1828, στην οποία διατυπώνει επιγραμματικά πού οφείλουν οι Έλληνες να αναζητήσουν τη σωτηρία του Έθνους.
Η μνημειώδης αυτή φράση του συνοψίζεται ως εξής: «Ει ο Θεός μεθ’ ημών ουδείς καθ’ ημών». Όπως επεξήγησε σε χαιρετιστήριο λόγο του ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος επισκεπτόμενος την Κέρκυρα (10-12-2014), πρόκειται για «…το μήνυμα ότι η μόνη βεβιωμένη και επιβεβαιωμένη αλήθεια είναι αυτή η πραγματικότης, ότι “εάν ο Θεός είναι μαζί μας, ουδείς μπορεί να είναι αντίθετος”».
Ο Ιωάννης Καποδίστριας διά του βίου και των έργων του ενσάρκωσε τα προστάγματα του Ευαγγελίου, πράγμα που επιβεβαιώνεται και στην επιστολογραφία του (καταχωνιασμένη και άγνωστη επί 180 ολόκληρα χρόνια), τα κείμενα της οποίας η αείμνηστη καθηγήτρια του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ιστορικός, μελετήτρια και βιογράφος του Καποδίστρια κ. Ελένη Κούκκου, είχε παρομοιάσει με «Αποστολικά κείμενα». Εξού και ταύτισε τον Ιωάννη Καποδίστρια με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο.
Δέκα χρόνια μετά τον Εθνοαπελευθερωτικό Αγώνα του 1821, ο πρώτος Κυβερνήτης και αναμορφωτής του ελεύθερου Ελληνικού Κράτους θα έπεφτε νεκρός, όχι από τα βόλια Τούρκων ή άλλων εχθρών, αλλά από τις αδελφοκτόνες σφαίρες ομοεθνών και ομοθρήσκων του έξω, από την πόρτα του Ιερού Ναού του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο (πρώτης πρωτεύουσας της Ελλάδας) τον οποίο τόσο αγαπούσε κι ευλαβείτο (καθ’ ότι προστάτης της γενέτειράς του Κέρκυρας), στις 27 Σεπτεμβρίου 1831.
Σημειωτέον ότι το 1827 στην Εθνική Συνέλευση της Τροιζήνας επιλέγη ως ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας, αλλά συγκρούστηκε με τους τοπικούς αξιωματούχους, με συνέπεια τη δολοφονία του, δράστες της οποίας ήταν ο αδελφός και γιος του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη που εκδικήθηκαν τη φυλάκιση του τελευταίου.
Δεν ήταν όμως μόνο αυτός ο λόγος. Σε συνομιλία του με τον Γεωργάκη Μαυρομιχάλη, λίγο μετά τον ερχομό του στην Ελλάδα, ο Καποδίστριας του είχε πει: «Η νίκη θα είναι δική μας, αν βασιλεύση εις την καρδίαν μας μόνο το αίσθημα το ελληνικό. Ο φιλήκοος των ξένων είναι προδότης».
Δεδομένης της ανεξάρτητης και πατριωτικής πολιτικής του, από πολλούς ιστορικούς θεωρείται ότι πίσω απ’ τη δολοφονία του κρύβονταν οι Προστάτιδες δυνάμεις Αγγλίας και Γαλλίας οι οποίες ήταν εχθρικές προς την πολιτική του.
Ο Νικόλαος Δραγούμης μαρτυρεί τα εξής: «Δεν ηγάπα τους Άγγλους ο Κυβερνήτης, ους εθεώρει ασπόνδους εχθρούς της Ελλάδος. “Βλέπεις τούτους με τες κόκκινες βελάδες;” είπε μοί ποτε, “είναι Τούρκοι”» (Ν. Δραγούμης, ό.π., σ. 136).
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που τα απόρρητα έγγραφα του Foreign Office (200 χρόνια αργότερα!) δεν έχουν έρθει ακόμη στη δημοσιότητα.
Σχετικά με το πώς διεξάγονται οι ραδιουργίες και προδοσίες κρατών κι εθνών, το διατυπώνει εύγλωττα η καθηγήτρια Ελένη Κούκκου στον πρόλογο ενός απ’ τα βιβλία της για τον Καποδίστρια:
Πάντα θα υπάρχει κάποιος που όταν του δοθούν τα κίνητρα απλώνει το χέρι του και ανοίγει μια κερκόπορτα… προς την καταστροφή. Προς το ολοκαύτωμα. Εκείνον που πέφτει σε κάποια πύλη του Αγίου Ρωμανού ή σε κάποια πύλη ενός ναού, η ιστορία τον γράφει στο Βιβλίο της αθανασίας.
Της αιωνιότητας. Αλίμονο όμως στον λαό και στο Έθνος που χάνει για πάντα Εκείνον που έπεσε στην πύλη του Αγίου Ρωμανού στην Κωνσταντινούπολη ή Εκείνον που έπεσε στην πύλη του Ναού του Αγίου Σπυρίδωνος στο Ναύπλιο. Τότε αρχίζει γι’ αυτόν τον λαό και γι’ αυτό το έθνος μια μακρά πορεία μέσα στη νύκτα.
Mια μακρά πορεία μοναξιάς. Σε κάποια απόμερη γωνιά του δρόμου κάποιος δειλός Metternich, ή Batrurst, ή Wellington, θα προσπαθεί να γελάσει με ένα σαρδόνιο τρόπο.
Και δίπλα του, εκείνος που άπλωσε το χέρι του και άνοιξε την κερκόπορτα της Εθνικής συμφοράς, θα στέκει διαχασμένος. Το σαρδόνιο γέλιο των εχθρών της πατρίδας του, θα αδυνατεί να κατασιγάσει τις σπαρακτικές κραυγές του πόνου ενός λαού, που έχασε για πάντα το φως της ελπίδας.
Στην επί χιλιετίες πορεία της Ελλάδος προς το πεπρωμένο της, όλοι οι δρόμοι που οδηγούν σ’ αυτήν, και από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντος, συχνά της φέρνουν κάποιους εξωγενείς παράγοντες που καιροφυλακτούν στις πύλες των συνόρων της, με την ελπίδα ότι κάποιο χέρι από τη μέσα μεριά θα απλωθεί και θα ανοίξει μια κερκόπορτα. Και σήμερα είναι τόσοι πολλοί αυτοί που περιμένουν απ’ έξω.
Ας μη βρεθεί το Ελληνικό χέρι που θα απλωθεί… Όπως τότε το 1453 και το 1831».
Δεν είναι τυχαίο, ούτε υπερβολικό που ο πρώτος Κυβερνήτης της ελεύθερης Ελλάδας χαρακτηρίσθηκε ως «Άγιος της πολιτικής» (βλ. το βιβλίο του Ιωάννη Κορνιλάκη: «Ιωάννης Καποδίστριας, ο Άγιος της πολιτικής», εκδ. Ελαία, 2011), καθώς δεν υπήρξε τύποις Έλληνας Ορθόδοξος Χριστιανός, αλλά και κατ’ ουσίαν, μετουσιώνοντας το πνεύμα της Ορθοδοξίας σε ορθοπραξία.
Απόδειξη αυτού είναι ότι αποποιήθηκε τον μισθό του Κυβερνήτη λέγοντας: «Εφ’ όσον τα ιδιαίτερα εισοδήματά μου αρκούν δια να ζήσω, αρνούμαι να εγγίσω μέχρι και του οβολού τα δημόσια χρήματα, ενώ ευρισκόμεθα εις το μέσον ερειπίων και ανθρώπων βυθισμένων εις εσχάτην πενίαν».
Αναφορικά με τον δύσκολο ρόλο που είχε επωμισθεί είχε δηλώσει προφητικά: «Είμαι αποφασισμένος να άρω τον ουρανόθεν επικαταβαίνοντά μου σταυρόν». Το ίδιο και για την αποφασιστικότητά του στον αγώνα και τη θυσία που διέβλεπε: «Απέκαμα! Αλλ’ όμως θα παραμείνω στη χαλάστρα, μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής μου και ας κινδυνεύσω να χαθώ…».
Διακόσια χρόνια αργότερα, η τάλαινα Ελλάς αναζητά απεγνωσμένα – πλην ματαίως – έναν ανύπαρκτο Καποδίστρια…
*Ο Δρ Γιάννης Βασιλακάκος είναι πανεπιστημιακός (νεοελληνιστής), συγγραφέας, δοκιμιογράφος-κριτικός και μεταφραστής λογοτεχνίας. Έχει δημοσιεύσει 24 αυτοτελή βιβλία και 5 μεταφρασμένα στην Ελλάδα και το εξωτερικό.