Ο Ηρόδοτος ήταν αρχαίος Έλληνας ιστορικός, περιηγητής, και γεωγράφος του 5ου αιώνα π.Χ., και θεωρείται ο θεμελιωτής της επιστήμης της ιστορίας.

Στη ζωή του φαίνεται να είχε ασχοληθεί και με τη γεωλογία, τη βοτανική, τη χημεία και την ιατρική. Χαρακτηρίστηκε από τον Ρωμαίο πολιτικό, ρήτορα και συγγραφέα Κικέρωνα ως Πατέρας της Ιστορίας.

Ο Ηρόδοτος γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό, στα νοτιοδυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, η οποία ήταν δωρική αποικία.

Προερχόταν από εύπορη και φιλομαθή οικογένεια, και ανατράφηκε σε ένα περιβάλλον που ήταν εξοικειωμένο με τα έπη του Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια, στα οποία αναφέρθηκα σε προηγούμενο άρθρο μου.

Ο Ηρόδοτος σε νεαρή ηλικία είχε πάρει μέρος σε μια αποτυχημένη συνομωσία για την ανατροπή του τυράννου Λύγδαμη, με αποτέλεσμα να εξοριστεί το 468 π.Χ. μαζί με την οικογένειά του στη Σάμο. Από τη Σάμο γύρισε στην Αλικαρνασσό μετά την ανατροπή του Λύγδαμη το 455 π.Χ., αλλά μετά από λίγο υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του πάλι.

Από τότε είχε αρχίσει να επισκέπτεται ως περιηγητής και εξερευνητής διάφορες περιοχές της Ελλάδας, και πολλές άλλες χώρες.

Σε ηλικία 40 ετών βρέθηκε στην Αθήνα, πνευματικό κέντρο της Ελλάδας, όπου έμεινε για αρκετά χρόνια, και συνδέθηκε με προσωπικότητες της εποχής εκείνης, όπως ο Περικλής, ο Σοφοκλής, ο Πρωταγόρας, και άλλοι. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αθήνα έγραψε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του.

Το 444 π.Χ., στο πλαίσιο της πανελλήνιας πολιτικής του Περικλή, ιδρύθηκε η πόλη Θούριοι στη Νότια Ιταλία.

Ο Ηρόδοτος, με άλλες προσωπικότητες της εποχής του, όπως ο σοφιστής Πρωταγόρας και ο αρχιτέκτονας Ιππόδαμος, είχε λάβει μέρος στην αποίκιση, και έγινε πολίτης της νέας πόλης, όπου πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του, πιθανόν έως το θάνατό του το 425 π.Χ.

Στο έργο του ο Ηρόδοτος δίνει πολλές πληροφορίες για τις κλιματολογικές συνθήκες, και τις μορφές διοίκησης των χωρών που είχε επισκεφθεί. Ιδιαίτερη εντύπωση φαίνεται να του είχε κάνει το κλίμα της Αιγύπτου και ο πολιτισμός των Αιγυπτίων.

Ο Ηρόδοτος θεωρείται ο πρώτος που διαχώρισε την Ευρώπη από την Ασία, όμως θεωρούσε πως ο Πόντος και η Σκυθία, που γεωγραφικά ανήκουν στην Ασία, ότι ήταν αναπόσπαστα μέρη της Ευρώπης.

Στο έργο του δεν είχε δώσει τίτλο, και στο προοίμιό του χρησιμοποίησε τον χαρακτηρισμό «Ιστορίης Απόδεξις». Οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι το ονόμασαν «Ηροδότου Μούσαι», το χώρισαν σε εννέα βιβλία, και έδωσαν σε καθένα το όνομα μιας μούσας.

Θέμα και κύριος άξονας του έργου του ήταν οι πόλεμοι Ελλήνων και Περσών που είχαν αρχίσει το 494 π.Χ. και τελείωσαν το 479 π.Χ.

Το έργο του Ηροδότου αποτελεί σύνοψη της ιστορίας του αρχαίου κόσμου, και συγχρόνως επισκόπηση γεωγραφική, εθνογραφική, πολιτική και πολιτιστική της αρχαιότητας.

Κύριο θέμα είναι η σύγκρουση που έφερε αντιμέτωπους τους Έλληνες και τους βαρβάρους. Κεντρική γραμμή αποτελεί η αντίθεση Ευρώπης και Ασίας, του ελληνικού και του ασιατικού κόσμου.

ΚΑΠΟΙΑ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ

Για τον Ηρόδοτο ο όρος «ἔργα» είχε διπλή σημασία: μνημειώδη ανθρώπινα δημιουργήματα, αλλά και κατορθώματα στο πεδίο των μαχών.

Ο όρος «βάρβαρος» για τον Ηρόδοτο δήλωνε όχι τον απολίτιστο, αλλά εκείνον που δε μιλούσε την ελληνική γλώσσα, τον αλλόγλωσσο.

Ο κλασικός φιλόλογος Ηλίας Σπυρόπουλος, σε μελέτη του για τον Ηρόδοτο, μεταξύ άλλων αναφέρει και τα ακόλουθα για τον πρόλογο του βιβλίου του Ηροδότου «Κλειώ»:

«Στον πρόλογο του πρώτου βιβλίου ‘Κλειώ’, ο Ηρόδοτος τονίζει τα ακόλουθα:

“Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδεξις ἥδε, ὡς μήτε τα γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται, μήτε ἔργα μεγάλα τε και θωμαστά, τα μεν Ἕλλησι, τὰ δε βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλέα γένηται, τά τε ἄλλα καὶ δι᾽ ἣν αἰτίην ἐπολέμησαν ἀλλήλοισι”».

Στη νεοελληνική ο πρόλογος του βιβλίου είναι ο ακόλουθος:

«Ο Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό εκθέτει εδώ τις έρευνές του, για να μην ξεθωριάσει με τα χρόνια ό,τι έγινε από τους ανθρώπους, μήτε έργα μεγάλα και θαυμαστά, πραγματοποιημένα άλλα από τους Έλληνες και άλλα από βαρβάρους, να σβήσουν άδοξα· ιδιαίτερα γίνεται λόγος για την αιτία που αυτοί πολέμησαν μεταξύ τους».

Μελετητές του έργου του Ηροδότου έχουν εκφράσει την άποψη ότι για τη σύνταξή του του χρησιμοποίησε πηγές γραπτές, όπως έργα λογογράφων, επική, λυρική και δραματική ποίηση, λαϊκή λογοτεχνία, και αρχεία διαφόρων πόλεων, και ότι αξιοποίησε και πηγές προφορικές, καθώς και πληροφορίες από ντόπιους, συμπληρωμένες όμως από τις δικές του παρατηρήσεις.

Πιστεύεται ότι κυρίως βασίσθηκε στην προσωπική έρευνα, με άλλα λόγια σε ό,τι είδε και άκουσε, και ότι κατέβαλε αξιόλογη προσπάθεια για αμερόληπτη και αντικειμενική έκθεση των γεγονότων που αφηγήθηκε.

Επιπλέον, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, στην Ιστορία του Ηροδότου η αφηγηματική ικανότητα συνδυάζεται με τη θεματική ποικιλία, και η λεπτή χάρη των μυθικών αφηγήσεων με τη σοβαρότητα της τραγωδίας.

Η σύνθεση ομηρικού και ιωνικού πνεύματος, έπους και λογογραφίας, χαρακτηρίζει ιδιαίτερα το έργο του.

Η πολιτική σκέψη εκφράζεται με ιδέες απλές και δυνατές, όπως η έννοια της ελληνικής ενότητας, η πίστη στο ιδεώδες της ελευθερίας, η αίσθηση της αντίθεσης ανάμεσα στον κόσμο της απόλυτης εξουσίας και στον κόσμο της ελευθερίας, η πειθαρχία, με εκούσια συναίνεση, και η υπακοή στους νόμους, που πηγάζει από την ελεύθερη βούληση των Ελλήνων.

Το συμπέρασμα που βγαίνει από τις απόψεις πολλών μελετητών του έργου του είναι ότι ο Ηρόδοτος προσπαθούσε να ξεχωρίσει τα γεγονότα από τους μύθους, και δεν πίστευε όλα όσα του έλεγαν, αλλά κατέληγε στα συμπεράσματά του αφού πρώτα εξέταζε σχολαστικά και σύγκρινε τις πηγές του.

Όπου και αν πήγαινε, παρατηρούσε και ρωτούσε, και με αυτόν τον τρόπο συνέλεγε τις πληροφορίες, οι οποίες κατά τη γνώμη του αποτελούσαν τις πιο αξιόπιστες πηγές.

Οι περιγραφές για συνήθειες που ήταν άγνωστες στην Ελλάδα, όπως εκείνες για την ταρίχευση από τους Αιγυπτίους, μελετητές του έργου του Ηροδότου αποφαίνονται ότι συμφωνούν σε κάποιον βαθμό με αυτά που έχουν ανακαλύψει οι αρχαιολόγοι.

Έχει ειπωθεί ότι ο πλούτος των πληροφοριών που διέσωσε σχετικά με την Αίγυπτο ξεπερνά σε σπουδαιότητα οτιδήποτε γράφτηκε στην αρχαιότητα για εκείνη τη χώρα.

Η Ιστορία του Ηροδότου αποτελεί πιθανότατα το έργο της ζωής του. Δεδομένων των περιορισμένων πηγών που είχε στη διάθεσή του, σύμφωνα με ειδήμονες πρόκειται για εντυπωσιακό επίτευγμα, γι’ αυτό δικαιολογημένα ο Κικέρων τον είχε χαρακτηρίσει ως ‘πατέρα της ιστορίας’.

Πάλι σύμφωνα με μελετητές του έργου του, ο Ηρόδοτος με τις Ιστορίες του άφησε ένα έργο εκπληκτικού μεγέθους και τεράστιας επίδρασης.

Κανένας άλλος συγγραφέας της αρχαιότητας δεν αφιερώθηκε σε ανάλογο βαθμό στην επιδίωξη να δώσει στις μελλοντικές γενιές μια εικόνα του αρχαίου κόσμου, των εθίμων και των πολιτισμικών επιτεύξεών του, προκειμένου να αποκτήσουν ένα μέτρο για τη γνώση της δικής τους ιστορίας, και ταυτόχρονα να αναγνωρίσουν τους συσχετισμούς της με το παγκόσμιο γίγνεσθαι.

Ο Ηρόδοτος στην εισαγωγή του έργου του γράφει τα ακόλουθα: «Θα σας αφηγηθώ έργα μεγάλα και θαυμαστά Ελλήνων και βαρβάρων για να μη λησμονηθούν».

Πρώτα εξακρίβωνε τα γεγονότα και μετά έγραφε. Ήταν ικανός να κάνει ολόκληρο ταξίδι προκειμένου να εξακριβώσει ένα γεγονός. Πήγαινε από τη μια πόλη στην άλλη, από μια χώρα σε άλλη, για να ελέγξει τις πληροφορίες που είχε από διάφορες πηγές.

Ως ο πρώτος ιστορικός και γεωγράφος, και ο διασημότερος περιηγητής του αρχαίου κόσμου, διέσωσε με τις «Ιστορίες» του την ελληνική πολιτική ιστορία δύο και πλέον αιώνων, για να εξιστορήσει την μεγάλη σύγκρουση Δύσεως και Ανατολής του πέμπτου π.Χ. αιώνα.

Ο Ηρόδοτος χαρακτηρίσθηκε ως ο Όμηρος της ιστοριογραφίας, καθότι κατέβαλλε κάθε προσπάθεια να αιτιολογήσει, και όχι μόνο να περιγράψει, σημαντικά γεγονότα του 5ου π.Χ. αιώνα.

Το επίτευγμά του ήταν σημαντικό, και για το λόγο ότι δεν είχε τη δυνατότητα να βασίσει το έργο του σε επίσημα κρατικά αρχεία, αφού τέτοια αρχεία δεν υπήρχαν την εποχή εκείνη.