Ο ποιητής μας Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης και πέθανε στην Αθήνα στις 18 Μαρτίου 1996. Το πραγματικό ρτου όνομα ήταν Οδυσσέας Αλεπουδέλης.

Το Ελύτης ήταν το φιλολογικό του ψευδώνυμο.

Το 1979 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για όλο το ποιητικό του έργο. Είναι ο δεύτερος Έλληνας νομπελίστας ποιητής μετά τον Γιώργο Σεφέρη που ήταν ο πρώτος το 1963.

Ο Ελύτης ήταν ένας από τους τελευταίους εκπροσώπους της λαμπρής λογοτεχνικής γενιάς του ’30. Η γενιά αυτή χαρακτηρίστηκε από το ιδεολογικό δίλημμα ανάμεσα στην ελληνική παράδοση και τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό.

Ο κριτικός Ανδρέας Καραντώνης, στο έργο του «Εισαγωγή στη νεώτερη ποίηση», Εκδόσεις «Δίφρος», Αθήνα 1958, σημειώνει τα εξής: «Το Νοέμβριο του 1935, από τις σελίδες των “Νέων Γραμμάτων” θα πρωτοεμφανιστεί ο Οδυσσέας Ελύτης, ένας από τους πιο δυνατούς μοχλούς της νέας ποίησης, η σημαντικότερη ποιητική μορφή έπειτα και μαζί με τον Σεφέρη.

Ό,τι αργότερα θ’ αποτελέσει το σώμα της νέας ποίησης, πρωτοδηλώνεται μέσα στα χρονικά όρια του 1935. Ο χρόνος αυτός είναι ένας από τους πιο ιστορικούς της νεοελληνικής ποίησης, γιατί από κει και πέρα, κυρίως, άλλαξε τελειωτικά η μορφή του ποιητικού μας λόγου.

Από κει και πέρα, διαχωρίζεται το μοντέρνο ρεύμα από την παράδοση, όχι πια με έργα προδρομικά και αβέβαια, αλλά με γνήσιους ποιητικούς καρπούς…»

ΣΥΝΤΟΜΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ»

Κορυφαία δημιουργία του Ελύτη –ανάμεσα σε πολλές άλλες- υπήρξε το ποίημα «Άξιον Εστί» που εκδόθηκε το 1959. Με το έργο αυτό, ο Ελύτης διεκδίκησε θέση στην εθνική μας λογοτεχνία, προσφέροντας ταυτόχρονα μία «συλλογική μυθολογία» για την ποίησή του.

Οι κριτικοί της λογοτεχνίας μας υπογράμμισαν την αισθητική αξία του έργου καθώς και την τεχνική του αρτιότητα. Η γλώσσα του επαινέθηκε για την κλασική ακρίβεια της φράσης ενώ η αυστηρή δόμησή του χαρακτηρίστηκε ως ένας λογοτεχνικός άθλος.

Τον «εθνικό» χαρακτήρα του «Άξιον Εστί» υπογράμμισαν, μεταξύ άλλων, ο Δ.Ν. Μαρωνίτης και ο Γ.Π. Σαββίδης, ο οποίος τόνισε πως ο Ελύτης δικαιούταν το επίθετο «εθνικός», συγκρίνοντας το έργο του με αυτό του Σολωμού, του Παλαμά και του Σικελιανού.

Η ΜΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ

Το εξαίρετο και υπέροχο «Άξιον Εστι» επικυρώνεται και από την απονομή του Βραβείου Νόμπελ στον Οδυσσέα Ελύτη. Η σπουδαιότητα του ιδίου ποιήματος επιβεβαιώνεται και από την ευχάριστη, αρμονικά και συγκινητική μελοποίησή του από τον Μίκη Θεοδωράκη και την θαυμαστή εκτέλεσή της μπροστά σε ελληνικό και διεθνές κοινό.

Ακούγοντας κανείς το έργο αυτό όπως το μελοποίησε ο ανεπανάληπτος Μίκης Θεοδωράκης, και την απίστευτη ερμηνεία από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τότε μόνο αντιλαμβάνεται το μεγαλείο του. Να αναφέρουμε εδώ αντιπροσωπευτικά όπως τα: «Ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή», «Με το λύχνο του άστρου στους ουρανούς γυρίζω», «Της Δικαιοσύνης Ηλιε Νοητέ»… Είναι μερικά μόνο από τα τραγούδια του «Άξιον Εστί». Ο Ελύτης στο ποίημα αυτό μιλά γι’ «αυτόν τον κόσμο τον μικρό, τον Μέγα».
Ο ίδιος ο Ελύτης εξηγεί πως έγραψε το «Άξιον Εστί»:

«Όσο κι αν μπορεί να φανεί παράξενο, την αρχική αφορμή να γράψω το ποίημα μου την έδωσε η διαμονή μου στην Ευρώπη τα χρόνια του ’48 με ’51. Ηταν τα φοβερά χρόνια όπου όλα τα δεινά μαζί –πόλεμος, κατοχή, κίνημα, εμφύλιος– δεν είχανε αφήσει πέτρα πάνω στη πέτρα.»

Και καταλήγει ο ποιητής: Αυτό ήταν ο πρώτος σπινθήρας, ήταν το πρώτο εύρημα. Και η ανάγκη που ένιωθα για μια δέηση, μου ‘δωσε ένα δεύτερο εύρημα. Να δώσω, δηλαδή, σ’ αυτή τη διαμαρτυρία μου για το άδικο τη μορφή μιας εκκλησιαστικής λειτουργίας. Κι έτσι γεννήθηκε το «Άξιον Εστί».

Τα μέρη από τα οποία αποτελείται το Άξιον Εστί είναι τα ακόλουθα: Η Γένεσις, Εισαγωγή – Τότε είπε – Ιδού εγώ λοιπόν – Η πορεία προς το μέτωπο – Ένα το χελιδόνι – Τα θεμέλια μου στα βουνά – Με το λύχνο του άστρου – Η Μεγάλη Έξοδος – Της Δικαιοσύνης Ήλιε Νοητέ – Ναοί στο σχήμα του ουρανού – Της αγάπης αίματα – Προφητικόν – Ανοίγω το στόμα μου – Σε χώρα μακρινή και τέλος το Δοξαστικόν.

Η έμπνευση του τίτλου αυτού του ποιήματος είναι προφανές ότι προέρχεται από τον ύμνο της Θεοτόκου «Άξιόν Εστί», αλλά δεν έχει σχέση με αυτόν. Όλα τα τμήματα έχουν μία πατριωτική διάσταση.

Το Πάθος αναφέρεται στα δεινά του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, τα οποία και ο ίδιος ο ποιητής υπέφερε. Ο Ελύτης εμπνέεται από την Ορθοδοξία, η οποία αποτελεί το πολιτιστικό του υπόβαθρο, αλλά ακολουθεί τον δικό του εκκοσμικευμένο δρόμο.

ΤΟ «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ» ΣΤΗ ΜΕΛΒΟΥΡΝΗ

Το αξιόλογο αυτό ποίημα του Ελύτη διδάχθηκε με κάθε λεπτομέρεια και επισημότητα στο Πανεπιστήμιο Μελβούρνης από το 1974, όταν τα Ελληνικά μπήκαν και επίσημα μετά τον παμπαροικιακό μας έρανο για την ίδρυση Έδρας Ελληνικών, ως κανονικό μάθημα διδακτέας ύλης και συμπεριελήφθηκαν στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών.

ΤΙΜΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΦΙΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ

Της Δικαιοσύνης Ήλιε Νοητέ

Καλλιτέχνης: Γρηγόρης
Άλμπουμ: «Άξιον Εστί»
Συνθέτης: Μίκης Θεοδωράκης
Στιχουργός: Οδυσσέας Ελύτης
Θεματολογία: Νόημα της Ζωής
Έτος Κυκλοφορίας: 1964

Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ
και μυρσίνη εσύ δοξαστική
Μη παρακαλώ σας μη
μη τη λησμονάτε τη χώρα μου

Αετόμορφα τα έχει τα ψηλά βουνά
στα ηφαίστεια κλήματα σειρά
Και τα σπίτια πιο λευκά
στου γλαυκού το γειτόνεμα!

Τα πικρά μου χέρια με τον κεραυνό
τα γυρίζω πίσω απ’ τον καιρό
Τους παλιούς μου φίλους καλώ
με φοβέρες και μ’ αίματα

Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ
και μυρσίνη εσύ δοξαστική
Μη παρακαλώ σας μη
μη τη λησμονάτε τη χώρα μου.