Το Μεγαλοβδόμαδο στη Ζάκυνθο του πολιτισμού και των γραμμάτων, έχει το δικό του χρώμα, τελετές και έθιμα.
Πολλά από αυτά οφείλονται στη μακρόχρονη παρουσία των Ενετών στο νησί. Επίσης, και στον μακαριστό Μητροπολίτη Διονύσιο Λάτα, ο οποίος έζησε για πολλά χρόνια στην Ιερουσαλήμ και μετέφερε ήθη κι έθιμα από την ιερή πόλη, στο μυρωμένο Νησί.
Στη Ζάκυνθο, το Μεγαλοβδόμαδο, ξεκινάει το Σάββατο του Λαζάρου. Στις 11.00 το πρωί, οι καμπάνες όλων των Εκκλησιών χτυπούν χαρμόσυνα και κρεμάνε το «Βαγί», σε όλα τα Καμπαναριά πόλης και χωριών. Στον Μητροπολιτικό Ναό, κατ΄εξαίρεση, το βαγί κρεμιέται στις 12.00. Το Βαγί, είναι τα φρέσκα κιτρινωπά φύλλα από Φοίνικα. Με αυτά πλέκουν τις Βαγιοφόρες, σταυρούς ήλιους κ.ά. και στολίζουν τις εκκλησίες και όχι με Δάφνες, όπως στα άλλα μέρη της Ελλάδας. Φτιάχνουν, επίσης, και δαχτυλίδια, σε διάφορα σχέδια που τα φορούν «για το καλό».
Παλιά, μετά το πέρας της Λειτουργίας των Βαΐων, οι Νόντσολοι, (Νεωκόροι), μοίραζαν σε όλα τα σπίτια Βαγί, ως ευλογία και οι νοικοκυρές, τους φίλευαν αβγά, που τα βάφανε κόκκινα για τη Λαμπρή! Μετά το πέρας της Λειτουργίας των Βαΐων, όλοι οι Ναοί, ντύνονται πένθιμα. Από το βράδυ των Βαΐων, αρχίζουν οι ακολουθίες των Νυμφίων.
Τη Μ. Τρίτη το βράδυ, ψάλλεται το κατανυκτικό τροπάριο της Κασσιανής, από τις μελωδικές χορωδίες όλων των Ναών, ιδιαίτερα της Μονής Α. Διονυσίου, των Ι.Ν. Α. Νικολάου του Μώλου και της Φανερωμένης, στην πόλη, στο Ζακυνθινό μέλος. Οι εκκλησίες, κατακλύζονται από κόσμο, ακόμα κι από αυτούς που δεν εκκλησιάζονται συχνά, για να μη χάσουν «Το Τροπάριο της Κασσιανής».
Η Μ. Πέμπτη, είναι η μέρα όπου μεταλαμβάνουν των Αχράντων Μυστηρίων, οι περισσότεροι Ζακυνθινοί. Μετά τη θεία Λειτουργία σε όλους τους Ναούς, όλοι πενθούν για τον γλυκύτατο Ναζωραίο και οι Καμπάνες δεν ξαναχτυπούν μέχρι τις 12.00 τα μεσάνυχτα που γίνεται η τελετή της Ανάστασης. Στη Ζάκυνθο, ο Εσταυρωμένος, δεν λιτανεύεται τη Μ. Πέμπτη το βράδυ, μετά το 5ο Ευαγγέλιο, αλλά μετά το 11ο, όπου μπροστά στον Εσταυρωμένο, καλλίφωνος ιεροψάλτης, ψέλνει με κατάνυξη το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου», σε ατμόσφαιρα συγκίνησης και δέους! Οι νοικοκυρές φροντίζουν να βάψουν τα κόκκινα αυγά ή να φτιάξουν τις Λαμπροκουλούρες, κουλουράκια και άλλα, τη Μ. Πέμπτη. Παραδοσιακά τη Μ. Πέμπτη, τρώνε αγκινάρες γεμιστές με ρύζι και μπόλια μυρωδικά!
Η Μ. Παρασκευή, είναι Ημέρα Πένθους. Όλοι οι ιερείς και ο Μητροπολίτης με μαύρα άμφια. Δεν επιτρέπεται «ούτε το τραπέζι να στρώσει η νοικοκυρά». Το πρωί, παλιά, έπρεπε όλοι μικροί μεγάλοι να πιούν μια κουταλιά ξύδι, που συμβόλιζε το όξος, που προσέφεραν στον Ιησού επί του Σταυρού, όταν αναφώνησε «διψώ». Το παραδοσιακό φαγητό ήταν βραστά ξηρά κουκιά, βραστές αγκινάρες και ξερό ψωμί! Όλα, άλαδα.
Τη Μ. Παρασκευή, ολόκληρο το νησί, συμμετέχει στο θείο δράμα. Δεν ανταλλάσσουν ασπασμούς, ούτε η μάνα δεν φιλάει το παιδί, γιατί θεωρείται το φιλί του Ιούδα. Δεν γελούν, δεν τραγουδούν, ψέλνουν μόνο πένθιμα τροπάρια. Οι περισσότεροι, ιδιαίτερα γυναίκες και παιδιά, έλεγαν το παραδοσιακό της ημέρας:
Σήμερα μαύρος ουρανός/σήμερα μαύρη μέρα./Σήμερα όλοι θλίβονται και τα Βουνά λυπούνται/ Όπου σταυρώσαν το Χριστό των πάντων βασιλέα κ.λπ.
Το πρωί, μετά τις «Ώρες» ακολουθεί η Αποκαθήλωση που γίνεται ενόσω ψάλλεται το « Ότε εκ του Ξύλου Σε νεκρόν», ο ιερέας λιτανεύει, τυλιγμένη σε σεντόνι, την αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του Χριστού, που ονομάζεται «Αμνός του Θεού», εντός της εκκλησίας και την εναποθέτει στον Επιτάφιο. Ο Ζακυνθινός Επιτάφιος, δεν στολίζεται με λουλούδια. Είναι απλός και απέριττος, γιατί είναι πραγματικό έργο τέχνης, με επένδυση από φύλλο χρυσού και βελούδο!
Εκείνο που ξεχωρίζει τη Ζάκυνθο, είναι επίσης, ότι τη Μ. Παρασκευή το μεσημέρι, γίνεται Μεγαλοπρεπής λιτανεία του Εσταυρωμένου, κάτι που δε γίνεται πουθενά αλλού! Η Λιτανεία ξεκινάει από το Ναό του Α. Νικολάου του Μώλου και με μεγάλη κατάνυξη διασχίζει την καρδιά της πόλης, με πένθιμη μουσική από τη Φιλαρμονική του Δήμου και άλλες τοπικές Μπάντες. Ακούγονται, επίσης, από τις μελωδικές χορωδίες πένθιμοι Ύμνοι της Μ. Παρασκευής. Συμμετέχουν όλος ο Κλήρος του Νησιού, μαθητιώσα Νεολαία, σώματα Προσκόπων και Στρατού και πλήθος πιστών.
Η πομπή καταλήγει στην Πλατεία Σολωμού. Σε όλες τις θρησκευτικές εκδηλώσεις της Μ. Εβδομάδας, οι μεν άνδρες φορούσαν μαύρο κοστούμι με μαύρη γραβάτα οι δε παντρεμένες ανεξαρτήτως ηλικίας, μαύρο ταγιέρ.
Εκεί, μεσολαβούν οι πιο συγκινητικές και ιερές στιγμές όπου μέσα σε θεία κατάνυξη, με απόλυτη σιγή από το πλήθος, και υπό την κρούση από τη Φιλαρμονική του μοναδικού, αποκλειστικά Ζακυνθινού Ύμνου, « Ίνα τι εφρύαξαν Έθνη και Λαοί», που σκορπά ρίγη συγκίνησης σε όλους, ο Μητροπολίτης, ανεβασμένος σε ειδικό βάθρο και κρατώντας ψηλά τον Εσταυρωμένο, ευλογεί ιερείς και πιστούς. Ονομάζεται και « Η Ευλογία του Σύμπαντος», γιατί με το Σταυρό, ευλογεί τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα!
Στην πόλη, βγαίνει μόνο ένας Επιτάφιος, αυτός του Ναού του Α. Νικολάου του Μώλου και όχι αποβραδίς, όπως στα χωριά. Η Ακολουθία και τα υπέροχα Εγκώμια του Επιταφίου, αρχίζουν γύρω στη 1.30 π.μ. και ο Επιτάφιος, βγαίνει γύρω στις 4.00 το πρωί και επιστρέφει στις 5.30 περίπου.
Η Παράδοση, λέει, ότι οι πιστοί έτρεμαν τον εχθρό και για αυτό, γινόταν τη νύχτα που ο εχθρός κοιμόταν. Επιστρέφοντας ο Επιτάφιος, ακούγεται ο ωραιότατος Ύμνος «Τον Κύριον Υμνείτε», στο Ζακυνθινό εκκλησιαστικό μέλος, όπου ψάλλεται από όλο το πλήθος! Ακολουθεί η Γκλόρια, ή το Κομμάτι, (η πρώτη Ανάσταση), όπου όλες οι νοικοκυρές σπάνε βίκες* πήλινες στάμνες.
Παραδοσιακά, οι νεολαίοι, κατέβαζαν και άλλαζαν τις ταμπέλες καταστημάτων και γραφείων και τις συσσώρευαν μπροστά στο άγαλμα του Δ. Σολωμού. Το πρωί, ακολουθούσαν κωμικές σκηνές όπου όλοι έψαχναν να βρουν τις ταμπέλες τους!
Μ. Σαββάτο, χαρές γιομάτο, όπως λέει ο λαός! Γιορταστική ατμόσφαιρα παντού. Οι Ναοί ντυμένοι σε γιορτινά χρώματα κι όλοι χαρούμενοι ετοιμάζονται για την Ανάσταση και την ημέρα της Λαμπρής! Η Ακολουθία της Ανάστασης, γίνεται στην Μητρόπολη από όπου ξεκινάει η πομπή γύρω στις 11.45 για τη Πλατεία Α. Μάρκου!
Κατά την ανάγνωση του Ευαγγελίου, το «αντέτι»* έθιμο, είναι να χτυπούν χαρμόσυνα οι Καμπάνες όλων των εκκλησιών και στις 12 τα μεσάνυχτα , να σφυρίζουν όλα τα καΐκια, κρουαζιερόπλοια και τα πλεούμενα που βρίσκονται στο λιμάνι! Εκεί ακούγεται και το Χριστός Ανέστη από τον Μητροπολίτη. Μετά το πέρας της ακολουθίας της Ανάστασης, ακολουθεί το παραδοσιακό «Άρατε Πύλας», όπου δεν συμβαίνει αλλού, παρά μόνο στη Ζάκυνθο.
Ο ιερέας, ακολουθούμενος από τους ιεροψάλτες και τους πιστούς, προχωρεί προς την κλειστή Πύλη, (Θύρα), της εκκλησίας κρούοντας και διατάσσοντας επιτακτικώς, το άνοιγμα, με το «Άρατε πύλας, οι άρχοντες υμών, και επάρθητε πύλαι αιώνιοι και εισελεύσεται ο βασιλεύς της δόξης.
Ο ευρισκόμενος πίσω από τη θύρα, (συνήθως ο Νεωκόρος), υποκρινόμενος τον Άδη, ρωτά με αυθάδεια: Τις εστίν ούτος ο βασιλεύς της δόξης; Αυτή η επιτακτική ερώτηση από τον ιερέα και η αυθάδης απάντηση από τον «Άδη», επαναλαμβάνονται τρεις φορές.
Την τρίτη φορά, ο ιερέας σπρώχνοντας απότομα τη Θύρα με πόδια και με χέρια αναφωνεί θριαμβευτικά: Κύριος των Δυνάμεων, αυτός εστίν ο βασσιλεύς της δόξης. Και ανοίγει με μεγαλοπρέπεια και πάταγο τις Θύρες και εισέρχεται αυτός και οι πιστοί μέσα στο Ναό!
Αναπαράσταση, θα λέγαμε, του θριάμβου του Κυρίου όπου πάταξε τον Άδη με την Ανάσταση Του!
Ακολουθεί ο γνωστός…πανζουρλισμός για το «Νιο Φως», που θα μεταφέρουν όλοι στο σπίτι τους κι αφού σβήσει τη Λαμπάδα ο νοικοκύρης στην επάνω κορνίζα της πόρτας της εισόδου σχηματίζοντας πρώτα το σχήμα του σταυρού, θα μπουν μέσα να ανάψουν πρώτα το καντήλι με το Αναστάσιμο Φως και…θα στρωθούν στο τραπέζι για τη μαγειρίτσα!
Ανήμερα τη Λαμπρή το πρωί, γίνεται η Λειτουργία της Αναστάσεως. Το απόγευμά μια ωραία τελετή, «Το φιλί της Αγάπης» σε όλες τις εκκλησίες, κι από το βραδάκι, αρχίζουν τα Πανηγύρια, σε διάφορους Ναούς που γιορτάζουν.
Χρόνια Πολλά σε Όλους με Υγεία!
