Οι πόλεμοι των θρησκειών «εν καιρώ ειρήνης»

Στον Τρωϊκό Πόλεμο ο Εκτορας μόλις έχει σκοτωθεί από τον σκληρότατο Αχιλλέα και ο Ομηρος δίνει τη δυνατότητα στον ενδοξότερο ήρωα των Ελλήνων να μετανιώσει έμπρακτα για την ασεβή ωμότητά του. Στην Ουκρανία ούτε καν η Μεγάλη Εβδομάδα δεν έπεισε τον εισβολέα Βλαντιμίρ Πούτιν να «προσφέρει» μερικούς «ανθρωπιστικούς διαδρόμους» στους μελλοθάνατους της Μαριούπολης ή του Χάρκοβου

Οδησσός. Φώτο: AAP via Viacheslav Onyshchenko / SOPA Images/Sipa USA)

 

Παντελής Μπουκάλας

 

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι ο πρώτος στην Ιστορία που φέρνει αντιμέτωπους χριστιανούς. Και μάλιστα ομόδοξους χριστιανούς: Ορθόδοξοι εναντίον Ορθοδόξων. Ούτε καν η Μεγάλη Εβδομάδα δεν έπεισε τον εισβολέα Βλαντιμίρ Πούτιν να «προσφέρει» μερικούς «ανθρωπιστικούς διαδρόμους» στους μελλοθάνατους της Μαριούπολης ή του Χάρκοβου, ώστε να σωθούν έστω λίγοι άμαχοι, ή να αποφασίσει μια προσωρινή ανακωχή. Για να κηδέψουν οι ζωντανοί τους νεκρούς τους, παιδιά, συζύγους, αδέρφια, εγγόνια, χωρίς τον φόβο ότι θα τους τσακίσει κι αυτούς κάποιος πύραυλος με το Ζ πάνω του, αδέσποτος ή, το πιο πιθανό, οδηγημένος από νου θηρίων. Και για να πάνε στην εκκλησία της γκρεμισμένης γειτονιάς τους, να παρακολουθήσουν τα άγια πάθη. Ταυτιζόμενοι μαζί τους περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη φορά.

Πώς αποφάσιζαν οι Ελληνες και οι Τρώες, ομόθρησκοι πλην με τους θεούς του Ολύμπου μοιρασμένους επίσης σε εμπόλεμα στρατόπεδα, να ρίξουν στον ύπνο για λίγες μέρες τα όπλα τους, ώστε να τιμήσουν τους γενναίους νεκρούς τους, ίσως και για να στοχαστούν το μάταιο του πολέμου; Κάπως έτσι. Από τους χίλιους και έναν τρόπους που είχε στη διάθεσή του ο ποιητής της «Ιλιάδας» να ολοκληρώσει το έπος του, προτίμησε τον πιο παράδοξο ίσως για ένα τραγούδι του πολέμου, αλλά και τον πιο φιλάνθρωπο: την επικήδεια ειρήνη, με άδηλο ακόμα το τέλος των συγκρούσεων και το όνομα των νικητών. Ο Εκτορας μόλις έχει σκοτωθεί από τον σκληρότατο Αχιλλέα και ο Ομηρος δίνει τη δυνατότητα στον ενδοξότερο ήρωα των Ελλήνων να μετανιώσει έμπρακτα για την ασεβή ωμότητά του. Η σκηνή συγκαταλέγεται στις συγκλονιστικότερες της οικουμενικής ποίησης. Εκλιπαρεί συντετριμμένος ο Πρίαμος, ο πατέρας του Εκτορα (στη μετάφραση του Δ.Ν. Μαρωνίτη): «“Μέρες εννιά είναι απαραίτητες να τον μοιρολογήσουμε / στο σπίτι, η δέκατη να γίνει η μέρα της ταφής, της μακαριάς / για τον λαό, η ενδέκατη να του σηκώσουμε τύμβο στο μνήμα, / και η δωδέκατη στον πόλεμο ξανά να μπούμε, αν βέβαια / το φέρει η ανάγκη”. / Εδωσε αμέσως την απάντηση ο θείος Αχιλλέας: “Αυτά θα γίνουν, γέροντα, όπως εσύ τα θέλησες, / κι εγώ τον πόλεμο τον σταματώ, όσον καιρό ορίζεις”».

Η κρίσιμη στιγμή για τις θρησκείες έρχεται όταν από τις σελίδες της ιστορίας περνούν ηττημένες στις σελίδες της μυθολογίας. Οταν δηλαδή οι θεοί τους, έκπτωτοι πια, και ας λατρεύονταν σαν παντοκράτορες και αθάνατοι, χαρακτηρίζονται πλάσματα του επινοητικού ανθρώπινου νου και δεν τιμώνται ως δημιουργοί του ανθρώπινου είδους και του σύμπαντος κόσμου.

Το μέλλον δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε, σήμερα πάντως ο χριστιανισμός (και ο εβραϊσμός και ο ισλαμισμός) είναι ιστορική θρησκεία. Γεννάει όμως στους πιστούς του (και μάλιστα τους επίσημους και ισχυρούς) περισσότερο αληθινά, ειλικρινή και απτά αισθήματα απ’ ό,τι γεννάει το δωδεκάθεο στους φιλολογικούς επισκέπτες του; Τα ευαγγέλια ρυθμίζουν τη ζωή όσων τα πιστεύουν (ή λένε ότι τα πιστεύουν) αποφασιστικότερα απ’ ό,τι ρυθμίζουν τη ζωή των αναγνωστών τους τα ομηρικά έπη; Ας μη θεωρήσουμε δεδομένη την απάντηση. Ο Πούτιν πάντως, που στο ξεκίνημα της Μεγάλης Εβδομάδας των Ορθοδόξων διέταξε σαρωτική επίθεση στο Ντονμπάς, περίμενε να τελειώσουν οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες στην Κίνα πριν εισβάλει στην Ουκρανία. Μπορεί να του το είχαν ζητήσει οι σύμμαχοί του οι Κινέζοι, σύμφωνα με τις τότε υποθέσεις των διεθνών αναλυτών και των κατασκοπευτικών οργανώσεων. Μπορεί απλώς να μην είχε ολοκληρώσει την πολεμική του προετοιμασία. Οπως και να ’χει, οι προπαγανδιστές του τον δοξολόγησαν σαν σεβαστικό τηρητή της ολυμπιακής εκεχειρίας, ταυτισμένης ως γνωστόν με τον Δία.

Οι εν Χριστώ αδελφοί έχουν χρησιμοποιήσει ποικίλες προφάσεις, αφορμές και συμφέροντα για να χωριστούν και να συγκρουστούν μέχρι θανάτου.

Ξαναέχουν πολεμήσει Ορθόδοξοι με Ορθοδόξους. Αρκούν ως μαρτυρία οι δικοί μας εμφύλιοι, στα χρόνια της Επανάστασης και στη δεκαετία του 1940. Αλλά και οι Ελληνες με τους ομόδοξούς τους Βούλγαρους έχουν πολεμήσει, και οι Σέρβοι με τους Βούλγαρους, το 1885 και στον Β΄ Βαλκανικό. Και βεβαίως Καθολικοί με Ορθοδόξους (στη συλλογική μνήμη η Φραγκοκρατία, στις ποικίλες εκφάνσεις της, αποτυπώθηκε σαν εξίσου επώδυνη και βάναυση με την Τουρκοκρατία), και Καθολικοί με Προτεστάντες, όπως στους θρησκευτικούς πολέμους που συντάραξαν τη Γαλλία τον 16ο αιώνα. Οι εν Χριστώ αδελφοί έχουν χρησιμοποιήσει ποικίλες προφάσεις, αφορμές και συμφέροντα για να χωριστούν και να συγκρουστούν μέχρι θανάτου, σε έναν διαρκή θρησκευτικό εμφύλιο.

Σκέφτεται κανείς ότι από όλη την Καινή Διαθήκη, το χωρίο που, αποσπασμένο από το συγκείμενό του, συναρπάζει τους εκάστοτε ισχυρούς της χριστιανοσύνης, ανεξαρτήτως των δογματικών τους διαφορών, και γίνεται οδηγός και λάβαρό τους, βρίσκεται στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο. Εκεί ο Ιησούς προειδοποιεί τους δώδεκα μαθητές του: «Μη νομίσητε ότι ήλθον βαλείν ειρήνην επί τη γην· ουκ ήλθον βαλείν ειρήνην, αλλά μάχαιραν». Ισως να το έχει ακούσει ο Βλαντιμίρ Πούτιν, σε κάποια από τις επισκέψεις του στον Αγιον Ορος, διά των οποίων αυτοσκηνοθετείται σαν προστάτης των απανταχού Ορθοδόξων, περίπου όπως αυτοσκηνοθετείται σαν προστάτης των απανταχού μουσουλμάνων ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, πολιτικά ομόδοξος και σύμμαχός του. Πνευματικές ανησυχίες…

Εχει ιδιαίτερη σημασία η μεταφραστική επιλογή της Βιβλικής Εταιρίας στο συγκεκριμένο χωρίο. Παραθέτω: «Μη νομίσετε πως ήρθα για να επιβάλω αναγκαστική ομόνοια μεταξύ των ανθρώπων. Δεν ήρθα να φέρω τέτοια ομόνοια αλλά διαίρεση». Αυτό ως προοίμιο της εξήγησης που δίνει ο Χριστός: «Πραγματικά, ο ερχομός μου έφερε το διχασμό του ανθρώπου με τον πατέρα του, της θυγατέρας με τη μάνα της, της νύφης με την πεθερά της. Κι έτσι εχθροί του ανθρώπου είναι οι δικοί του». Σαν να φοβάται την κυριολεξία, η ομάδα της Βιβλικής Εταιρίας, που παραδίδει την Καινή Διαθήκη στην επίσημη μεταφραστική εκδοχή της, προτιμά την περιφραστική απόδοση: η λέξη «ειρήνη» αποδίδεται ως «αναγκαστική ομόνοια», με άδηλη την εξήγηση και τη σκοπιμότητα της προσθήκης του επιθέτου «αναγκαστική», η δε «μάχαιρα» μετριάζεται σε «διαίρεση».

Οι Πούτιν αυτού του κόσμου, και γενικά όσοι εκκλησιαστικοί, στρατιωτικοί και πολιτικοί χριστιανοί ηγέτες έλαμψαν στο στερέωμα του φαρισαϊσμού και του ταρτουφισμού, στο πέρασμα του χρόνου, προτιμούν την κυριολεξία. Τη μάχαιρα. Τη ρομφαία. Είτε τους πιστούς «κατώτερων θεών και θρησκειών» πολεμούν, για να τους εκχριστιανίσουν εξολοθρεύοντάς τους, όπως στην Αφρική, την Αμερική και την Αυστραλία, είτε ομόθρησκούς τους. Αλλά ρομφαίες κρατούν στα χέρια τους και οι ηγούμενοι των άλλων δύο αβρααμικών θρησκειών, του ισλαμισμού και του εβραϊσμού, όπως φάνηκε, για πολλοστή φορά, στην Ιερουσαλήμ, πριν από μία εβδομάδα, οπότε και συνέπεσε το Πέσαχ (Πάσχα) των Εβραίων με το Ραμαζάνι των μουσουλμάνων και οι επιστρατευμένοι Θεοί «συνομίλησαν» διά της φονικής βίας. Λέμε «οι πόλεμοι των θρησκειών» πλην με τον φόβο ότι, οικουμενικά και διαχρονικά, ακόμα και οι θρησκείες της ειρήνης εννοούνται και βιώνονται σαν θρησκείες του πολέμου.