Οι πιο παλιοί θα θυμούνται το τεφτέρι, ένα σημειωματάριο όπου οι καταστηματάρχες του χωριού ή της γειτονιάς, κατέγραφαν τι κόστιζε κάθε τι που αγόραζε ένας πελάτης τους, ώστε να πληρώσει το χρέος του όταν θα είχε τα χρήματα.

Αντί του «τι οφείλω;», στο ταμείο ακουγόταν συχνά το «γράψ’ τα».

Μία αγοραπωλησία που στηριζόταν στη σχέση εμπιστοσύνης του ιδιοκτήτη της επιχείρησης με τον γνωστό, τακτικό συνήθως, αγοραστή που ενίοτε αντιμετώπιζε δυσκολίες πληρωμής. Όχι μόνο στο μακρινό παρελθόν, αλλά και πιο πρόσφατα, για παράδειγμα, στην Ελλάδα της κρίσης, προ μίας δεκαετίας περίπου.

Οι καιροί έχουν αλλάξει και το τεφτέρι έχει κι αυτό εκσυγχρονιστεί, όντας πλέον ψηφιακό, με έναν «τρίτο» ως ενδιάμεσο στη σχέση καταστηματάρχη-πελάτη.

Εδώ και χρόνια γνωρίζουμε τις πιστωτικές κάρτες των τραπεζών, αλλά πιο πρόσφατα έχουν εμφανιστεί και άλλες υπηρεσίες με λιγότερους όρους -προς το παρόν- για τη χρήση τους.

Θα έχετε ίσως παρατηρήσει σε πολλά καταστήματα ένα αυτοκόλλητο στη βιτρίνα ή κάπου κοντά στο ταμείο -αλλά και διαδικτυακά στις ιστοσελίδες επιχειρήσεων- ότι προσφέρεται η υπηρεσία να αγοράσετε τώρα και να πληρώσετε έπειτα, όπως η Afterpay ή η Zip.

Η σχέση των υπηρεσιών αυτών με «άγνωστους» Αυστραλούς καταναλωτές άνθισε, ειδικά κατά την περίοδο των lockdowns.

Αλλά και σήμερα, με το κόστος ζωής να ξεφεύγει, ουκ ολίγοι αναζήτησαν ευκαιρίες να αγοράσουν κάτι άμεσα και να πληρώσουν αργότερα, ακόμη και τα βασικά είδη, πρώτης ανάγκης, σε ποσοστό που προκαλεί ανησυχία, καθώς τώρα δίνουν μάχη να τα βγάλουν πέρα.

Σύμφωνα με στοιχεία έρευνας της RFI Global for the Australian Finance Industry Association που παρουσιάστηκε αποκλειστικά στην εκπομπή 7.30 του ABC οι δαπάνες των καταναλωτών διπλασιάστηκαν από 5,6 δισ. δολ. πριν τρία χρόνια στα 11,9 δισ. δολ.

Το 38% των 1.746 ερωτηθέντων έχουν κάνει χρήση μίας υπηρεσίας αγόρασε τώρα, πλήρωσε αργότερα (buy now, pay later – BNPL service) και οι πλατφόρμες που τις υποστηρίζουν ανάφεραν 5,9 εκατ. ενεργούς λογαριασμούς.

Οι υπηρεσίες είναι ουσιαστικά μια «ψηφιακή αναμονή» (digital lay-by) της διαδικασίας πώλησης, αλλά μπορείτε να πάρετε το αντικείμενο που αγοράζετε αμέσως στο σπίτι σας και να εξοφλήσετε το χρέος σε σταθερές δόσεις.

Τo ABC αναφέρθηκε στην περίπτωση μίας μητέρας με 3 παιδιά από τη Νέα Νότια Ουαλία η οποία χρησιμοποιεί την Zip και την Afterpay για να κρατήσει σε ισορροπία τον οικογενειακό προϋπολογισμό.

«Έχω χρησιμοποιήσει την Zip στο παρελθόν για να αγοράσω ένα πλυντήριο. Χρησιμοποιώ την Afterpay για ψώνια, αγορές δώρων, μικρά πράγματα σαν κι αυτά», είπε.

Δεν είχε δουλειά όταν έκανε λογαριασμό στην Afterpay που της «έδωσε» 500 δολ. χωρίς έλεγχο των οικονομικών της και η Zip της «προσέφερε» άλλα 500 δολ.

Γρήγορα της αύξησαν τα όρια σε 3.000 δολ. και 2.000 δολ. αντίστοιχα, με αποτέλεσμα να διαθέτει συνολικά 5.000 δολ. για δαπάνες κάθε μήνα.

«Κάτι που δεν έβγαζε νόημα για εμένα, επειδή δεν ξέρω πως μπορώ να αποπληρώσω τόσα πολλά», δήλωσε η ίδια.

Διατηρώντας τον έλεγχο δεν είχε πρόβλημα με τα χρέη της, αλλά πολλοί άλλοι αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις.

Η έρευνα της Australian Finance Industry Association κατέδειξε ότι το 18% των χρηστών υπηρεσιών BNPL έχουν «χάσει» μία πληρωμή, σε σχέση με το 17% των κατόχων πιστωτικής κάρτας. Επίσης, 1 στους 14 απάντησε ότι έπρεπε να «κόψει» από τα απαραίτητα για να μπορέσει να πληρώσει τις εν λόγω υπηρεσίες.

Η μέθοδος της αγοράς τώρα και της πληρωμής αργότερα είναι δημοφιλής, αλλά ο κλάδος, έγραψε το ABC, αντιμετωπίζει μία τέλεια καταιγίδα: επιτόκια που αυξάνονται, χρέη που δεν εξοφλούνται, μία αγορά με πολλούς ανταγωνιστές και ρυθμιστικούς κανόνες που «έρχονται».

«Δε θέλω να συζητήσουμε αν πρόκειται για μία υπηρεσία πίστωσης ή όχι, σαφώς είναι», δήλωσε ο ομοσπονδιακός υπουργός Οικονομίας, Stephen Jones.

«Και δε θέλω να συζητήσουμε αν πρέπει να υπάρχουν έστω ελάχιστοι κανόνες για την προστασία των καταναλωτών … (όπως) έλεγχοι πιστοληπτικής ικανότητας (background credit-worthiness checks)».

Οι υπηρεσίες BNPL δεν έχουν κανόνες ίδιους με τις πιστωτικές κάρτες, αλλά σύμφωνα με τον υπουργό θα «έρθει» ένα νομοσχέδιο σχετικά, αργότερα φέτος, μετά από διαβουλεύσεις με τον κλάδο.

Ο συνιδρυτής της Zip και επικεφαλής λειτουργίας, Peter Gray, είναι υπέρ μίας νομοθέτησης, αλλά όχι «βαριάς».

«Απλές ρυθμίσεις που ταιριάζουν στα προϊόντα μας … αλλά είναι πολύ σημαντικό να μην καταπνίγει τον ανταγωνισμό (όπως μία) πολύ αυστηρά συμμορφούμενη ρύθμιση που θα ήταν παρόμοια με έναν ολοκληρωμένο εθνικό πιστωτικό κώδικα», είπε.

«Είμαστε πολύ συνειδητοποιημένοι στο να παρέχουμε τις υπηρεσίες μας με υπεύθυνο τρόπο και να παρέχουμε μόνο ποσά ή όρια που οι πελάτες μπορούν λογικά να αντέξουν».