Ο Παντελής Πρεβελάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο της Κρήτης στις 18 Φεβρουαρίου 1909, δεύτερος γιος του Γεωργίου Πρεβελάκη και της Ειρήνης, το γένος Φραγκιαδάκη. Οι πρόγονοί του υπήρξαν προσωπικότητες της Κρήτης, όπως οπλαρχηγοί στις εξεγέρσεις των Κρητικών κατά των Βενετών, και στην συνέχεια κατά των Τούρκων.

Στο Ρέθυμνο πέρασε τα σχολικά του χρόνια, και σε ηλικία δεκαπέντε χρόνων εξέδωσε μαζί με τον Γ. Ανδρουλιδάκη το λογοτεχνικό περιοδικό «Αθηνά», που κυκλοφόρησε για ένα χρόνο.

Μετά την ολοκλήρωση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο Ρέθυμνο, το 1925 γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1926 γνωρίστηκε με τους λογοτέχνες Νίκο Καζαντζάκη και Άγγελο Σικελιανό. Τον ίδιο χρόνο προσλήφθηκε ως μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του «Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού του Ελευθερουδάκη».

Δύο χρόνια μετά την έναρξη των σπουδών του πήρε μετεγγραφή στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου, και το 1930 έφυγε για περαιτέρω σπουδές στο Παρίσι. Εκεί έμεινε για δύο χρόνια και παρακολούθησε μαθήματα στη Σχολή Γραμμάτων της Σορβόννης, και στο Ινστιτούτο Τέχνης και Αρχαιολογίας, από όπου αποφοίτησε το 1933.

Το 1933 επέστρεψε στην Ελλάδα, και το 1935 υπέβαλε τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Ο Γκρέκο στην Κρήτη και στην Ιταλία» στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και το 1935 αναγορεύθηκε Διδάκτωρ της Φιλοσοφίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και διορίστηκε έκτακτος Καθηγητής στην έδρα της Ιστορίας της Τέχνης.

Το 1937 διορίσθηκε Διευθυντής Β’ Τάξης στη Διεύθυνση Καλών Τεχνών του Υπουργείου Παιδείας. Από τη θέση εκείνη διοργάνωσε «Έκθεση Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης» στο πλαίσιο της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης.

Με δική του εισήγηση πραγματοποιήθηκε η ίδρυση της Στέγης Γραμμάτων και Καλών Τεχνών της Αθήνας. Ασχολήθηκε εντατικά με την οργάνωση εκθέσεων σύγχρονης τέχνης σε διάφορους χώρους της Αθήνας, αναδιοργάνωσε τα καλλιτεχνικά βραβεία, συμμετέχοντας και στην κριτική επιτροπή τους, και συνέταξε τον Κανονισμό για την οργάνωση Πανελλήνιων Καλλιτεχνικών Εκθέσεων. Τον Μάρτιο του 1938 διοργάνωσε την Πρώτη Πανελλήνια Καλλιτεχνική Έκθεση.

Τον Οκτώβριο του 1938 διορίσθηκε Καθηγητής Γενικής Ιστορίας της Τέχνης στην Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Τον Οκτώβριο του 1939 διορίσθηκε Καθηγητής της Ιστορίας και Επιστήμης της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, στην οποία δίδαξε τα μαθήματα «Θεμελιώδεις έννοιες της Ιστορίας της Τέχνης» και «Ζωγραφική της Ιταλικής Αναγέννησης», ενώ παράλληλα μερίμνησε για τη συγκρότηση της ειδικής καλλιτεχνικής βιβλιοθήκης του Ιδρύματος.

Ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Με την έναρξη του Δευτέρου Παγκόσμιου Πολέμου το 1939 ο Π. Πρεβελάκης διορίσθηκε από το Υπουργείο Παιδείας πρόεδρος επιτροπών που μέλημά τους είχαν τη διαφύλαξη των έργων τέχνης της Ελλάδας, όπως των θησαυρών της Εθνικής Πινακοθήκης και του Μουσείου Κοσμητικών Τεχνών.

Όταν άρχισε η Κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς, απολύθηκε από την Κατοχική Κυβέρνηση από όλες τις θέσεις στις οποίες υπηρετούσε, εκτός από την θέση του Καθηγητή στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Κατά το διάστημα εκείνο δεν εξέδωσε κανένα έργο του, παρά ασχολήθηκε απομονωμένος με την συγγραφή των μυθιστορημάτων του.

Το 1946 εξέδωσε μαζί με τον Γιάννη Κεφαλληνό, την οριστική μορφή της «Ασκητικής» του φίλου του Νίκου Καζαντζάκη, έργο που ο Καζαντζάκης του το αφιέρωσε.

Στα χρόνια που ακολούθησαν δίδαξε διάφορα μαθήματα στη Σχολή Καλών Τεχνών, όπως «Αγγλική Ζωγραφική», «Γαλλική Ζωγραφική», «Αιγυπτιακή Τέχνη», «Ευρωπαϊκή Γλυπτική», και «Αρχαία Ελληνική Τέχνη».

Το 1949 διορίσθηκε μέλος της ελληνικής επιτροπής της UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) και το 1952 έγινε μέλος της «Επιτροπής Εθνικών Δημοσιευμάτων».

Το 1955 γνωρίσθηκε με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος το 1957 τον έκανε μέλος της Επιτροπής Γραμμάτων και Τεχνών, για να δημιουργήσει ένα πρόγραμμα πολιτιστικής δράσης του Κράτους. Στην δεκαετία του 1960 είχε ασχοληθεί επισταμένως με την συγγραφή και μετάφραση θεατρικών έργων, και με την επίβλεψη των παραστάσεών τους.

Το Εθνικό Θέατρο ανέβασε τις «Βάκχες» του Ευριπίδη σε μεταγλώττιση δική του το 1962, και το 1964 το «Ατλαζένιο γοβάκι» του Πωλ Κλοντέλ σε δική του μετάφραση, καθώς και το δικό του θεατρικό έργο «Το Ιερό σφάγιο» το 1966.

Την ίδια χρονιά είχε εκλεχθεί μέλος του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας, και διορίσθηκε από το Υπουργείο Παιδείας μέλος της επιτροπής κρίσεων για τα βιβλία της Ιστορίας στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Κατά την διάρκεια της δικτατορίας των Συνταγματαρχών (1967-1974) αρνήθηκε να διοριστεί στην Μέση Εκπαίδευση και να τιμηθεί από την Χούντα, κυκλοφόρησε δε μυστικά το βιβλίο του «Αντίστροφη Μέτρηση», και εκτός εμπορίου τον «Νέο Ερωτόκριτο», και συμμετείχε στην ίδρυση της Εταιρείας Σπουδών της Σχολής Μωραΐτη.

Μετά την μεταπολίτευση το 1977 τιμήθηκε με το «Αριστείο Γραμμάτων» της Ακαδημίας Αθηνών, και αναγορεύτηκε επίτιμος Διδάκτωρ των Φιλοσοφικών Σχολών των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης.

Καλλιέργησε όλα σχεδόν τα είδη της λογοτεχνίας, συγγράφοντας πεζά, ποιητικά και θεατρικά έργα. Επίσης μετέφρασε πλήθος κειμένων από τις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.

Διακρίθηκε στην δοκιμιογραφία και την συγγραφή επιστημονικών συγγραμμάτων για την ιστορία της τέχνης, και ειδικά την τέχνη της Ιταλικής Αναγέννησης, και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της πεζογραφίας της γενιάς του 1930.

Το 1977 το ελληνικό Κράτος τίμησε την προσφορά του Πρεβελάκη στον ελληνικό πολιτισμό, και του έδωσε μια θέση σαν τακτικό μέλος της ίδιας της Ακαδημίας στην «Τάξη των Γραμμάτων και των Τεχνών».

Τον Μάιο του 1985 ο Πρεβελάκης ανακηρύχθηκε σε «Άρχοντα – Διδάσκαλο του Γένους»

από τον Αρχιεπίσκοπο Αυστραλίας Στυλιανό, εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Πέθανε στο σπίτι του στην Εκάλη από καρδιακό επεισόδιο τον Μάρτιο του 1986, σε ηλικία 77 ετών.

Ο Πέτρος Χάρης, στο βιβλίο του «Σαράντα χρόνια κριτικής του ελληνικού πεζού λόγου», Αθήνα 1981, για τον Π. Πρεβελάκη μεταξύ άλλων αναφέρει και τα ακόλουθα:

{…} «Το «Χρονικό μιας Πολιτείας» είναι αποτέλεσμα οξύτατης παρατηρητικότητας, υποδειγματικής χρησιμοποίησης όλων εκείνων των δεξιοτεχνιών που αποτελούν τον τεχνικό οπλισμό κάθε καλού πεζογράφου, αλλά προπάντων αποτέλεσμα αγάπης.

{…} Είναι το «Χρονικό μιας Πολιτείας» ένα βιβλίο που μπορώ να το παρουσιάσω στον πιο δύσκολο και στον πιο κουρασμένο αναγνώστη. Αλλά και ένα κείμενο υποδειγματικό, που μπορώ να το συστήσω χωρίς καμιά ανησυχία, στους νέους πεζογράφους μας. Από την προσεκτική μελέτη του έχουν πολλά να ωφεληθούν και πολλά να μάθουν για την τέχνη τους.

ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗ

Ποίηση

*«Στρατιώτες», μακροσκελές επικό ποίημα, 1928.

*«Η γυμνή ποίηση», ποιητική συλλογή, 1933.

*«Η πιο γυμνή ποίηση», ποιητική συλλογή, 1941.

*«Τα Ποιήματα του Παντελή Πρεβελάκη 1933-1945», 1969.

*«Ο Νέος Ερωτόκριτος», 1973.

Μυθιστορήματα

*«Το χρονικό μιας πολιτείας», 1938. *«Ο θάνατος του Μέδικου», 1939.

*«Παντέρμη Κρήτη», 1945. *«Ο Κρητικός, Το δέντρο», 1948.

*«Ο Κρητικός, Πρώτη Λευτεριά», 1949. *«Ο Κρητικός, Η Πολιτεία», 1950.

*«Ο ήλιος του θανάτου», 1959. *Η κεφαλή της Μέδουσας, 1960.

*»Ο άρτος των αγγέλων», 1965. *«Η αντίστροφη μέτρηση», 1969.

*«Ο άγγελος στο πηγάδι», 1970.

Θέατρο

*«Ο μίμος», μονόπρακτο θεατρικό δράμα, 1928.

*«Τα χέρια του ζωντανού Θεού», δράμα σε 3 πράξεις, 1952.

«Ο Λάζαρος», τραγωδία, 1952.

*«Το ηφαίστειο». ιστορικό δράμα, 1959.

*«Το χέρι του σκοτωμένου», 1970.

*«Η δεύτερη εντολή», «Το τρελό αίμα», δύο μονόπρακτα δράματα, 1974.

*«Μοναξιά», 1981.