Ήταν στο πλαίσιο μιας δημοσιογραφικής έρευνας για την πρώτη Ελληνίδα βουλευτή Ελένη Σκούρα, όταν «έπεσε» πάνω στο όνομα της Αρίστης Παγιατάκη, κι έκτοτε μια σκέψη στριφογύριζε στο μυαλό του∙ να ερευνήσει τη ζωή της γυναίκας αυτής, που αν και είχε κατακτήσει πολλές «πρωτιές», η πορεία της δεν είχε επισταμένως μελετηθεί.
Γοητευμένος από την άγνωστη εν πολλοίς ιστορία της, ο δημοσιογράφος Βαγγέλης Πλάκας «βούτηξε» στα βαθιά των αρχείων του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Θεσσαλονίκης, του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, του Ελληνικού Κοινοβουλίου, του ΑΠΘ, σε αρχεία εφημερίδων, σε νόμους και ΦΕΚ, σε βιβλιογραφικές πηγές και σε συζητήσεις με απογόνους της και, σήμερα, κρατά στα χέρια του τον «καρπό» της μεγάλης αυτής ερευνητικής προσπάθειας, το βιβλίο «Αρίστη Παγιατάκη- Η πρώτη» (εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία).
Γιατρός φυματιολόγος και πολιτικός, η Αρίστη Παγιατάκη γεννήθηκε το 1902, με γονείς τον Ευστράτιο και τη Μαριάνθη Ευνουχίδου, και εξελέγη πρώτη σε ψήφους στις δημοτικές εκλογές του 1951, αλλά τελικά δεν ανέλαβε τα δημαρχιακά καθήκοντα, ύστερα από ένα πολιτικό θρίλερ που απασχόλησε ακόμη και τον τότε πρωθυπουργό της χώρας, για το οποίο γίνεται εκτενή αναφορά στο βιβλίο.
Ωστόσο, ήταν πρώτη σε πολλά: πρώτη δημοτική σύμβουλος Θεσσαλονίκης με την πρωτιά σε εκείνες τις εκλογές, πρώτη διευθύντρια ινστιτούτου και κλινικής, πρωτοπόρα στην ιατρική επιστήμη, στην κοινωνική δράση και το γυναικείο κίνημα, αλλά και η πρώτη «γυναίκα οδηγός», όπως υπερηφανευόταν ο γιος της, ο δημοσιογράφος Σπύρος Παγιατάκης.
Η πεποίθηση του Βαγγέλη Πλάκα ότι η Αρίστη Παγιατάκη είναι ένα πρόσωπο, στο οποίο αξίζει μια θέση στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, της αυτοδιοίκησης, της ιατρικής επιστήμης και του γυναικείου κινήματος, ήταν αυτή που τον ώθησε στην έρευνα και τη συγγραφή του βιβλίου.
Όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο δημοσιογράφος και συγγραφέας, η Αρίστη Παγιατάκη, η οποία έφυγε από τη ζωή στις 12 Μαρτίου 1975, σε ηλικία 73 ετών, έχοντας κατακτήσει σημαντικούς στόχους, ήταν ιδιαίτερα δραστήρια ως δημοτική σύμβουλος, αναλαμβάνοντας δράση σε θέματα κοινωνικά και είχε ενεργό ρόλο σε όλα τα ζητήματα της καθημερινότητας και των έργων που αφορούσαν την πόλη.
Ως φυματιολόγος προχώρησε σε προτάσεις και πρωτοβουλίες για την προάσπιση της δημόσιας υγείας όχι μόνο των δημοτικών υπαλλήλων αλλά και γενικότερα του πληθυσμού της πόλης, ενώ έντονη ήταν η ευαισθησία της για τους ανασφάλιστους και τους άπορους και δεν δίσταζε να είναι επικριτική απέναντι στη διοίκηση για τις ανάγκες στα θέματα κοινωνικής πρόνοιας.
Η Αρίστη Παγιατάκη καταγράφεται ως μία από τις πρώτες γυναίκες γιατρούς της Θεσσαλονίκης και -μεταξύ άλλων- ανέλαβε διευθύντρια του Ινστιτούτου Ερευνών Ασθενειών Θώρακος, ενώ επεδίωκε συνεχώς να ενημερώνεται για τις νέες ιατρικές τάσεις με μετεκπαιδεύσεις και συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια. Υπέρμαχος της πρόληψης για τη φυματίωση, πρωτοστατούσε στην ενημέρωση των πολιτών με στόχο την ευαισθητοποίησή τους για προληπτικές εξετάσεις και εμβολιασμούς, με τη δράση της να μην περιορίζεται στη Θεσσαλονίκη αλλά να επεκτείνεται σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επέδειξε για τα εθνικά θέματα και ειδικά για τους αγώνες του κυπριακού ελληνισμού, πρωτοστατώντας -μεταξύ άλλων- στο συλλαλητήριο της 20ής Αυγούστου 1954 με αίτημα την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, από το βήμα του οποίου εκφώνησε πύρινο λόγο. Πολυσχιδής ήταν και η κοινωνική δράση που είχε αναπτύξει μέσα από συλλόγους, με κορωνίδα τον Σοροπτιμιστικό Όμιλο και τον Σύλλογο Επιστημόνων Γυναικών Θεσσαλονίκης, στους οποίες και προήδρευσε, ενώ είχε ενεργό ρόλο στον χώρο των γυναικείων σωματείων και του γυναικείου κινήματος.
Κι όλα τα παραπάνω σε ένα «δύσκολο» ιστορικό πλαίσιο καθώς, όπως επισημαίνει ο Βαγγέλης Πλάκας, «η Ελλάδα, όταν η Αρίστη Παγιατάκη μπήκε στα κοινά, ήταν καθημαγμένη από την κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε», ενώ και το σκηνικό στη Θεσσαλονίκη ήταν ανάλογο, με μια πόλη να έχει χάσει τον εβραϊκό της πληθυσμό στα στρατόπεδα εξόντωσης των ναζί και να είναι σε δεινή οικονομική κατάσταση, με την ανεργία σε δυσθεώρητα ύψη.
Το βιβλίο είναι η πρώτη ολοκληρωμένη ερευνητική προσπάθεια για τη ζωή της Αρίστης Παγιατάκη, που χάραξε τον δρόμο σε θέματα που «μπορεί σήμερα να τα θεωρούμε δεδομένα αλλά αν μπούμε στο συγκείμενο της εποχής ήταν πρωτοποριακά», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Βαγγέλης Πλάκας.
Άλλωστε, οι «πρωτιές» της και η σημασία των αγώνων της κυρίως, ακόμη και στις μέρες μας, εβδομήντα και πλέον χρόνια μετά την εκλογή της παραμένουν σημαντικά, καθώς, όπως υπενθυμίζει στον πρόλογό του ο συγγραφέας, εν έτει 2022 η Ελλάδα δεν έχει αποκτήσει ακόμη γυναίκα αιρετή πρωθυπουργό, ενώ στον Δήμο Θεσσαλονίκης συνολικά μόλις τέσσερις γυναίκες -μέχρι σήμερα- έχουν θέσει υποψηφιότητα για το δημαρχιακό αξίωμα, χωρίς ωστόσο να έχει ακόμη εκλέξει γυναίκα δήμαρχο η πόλη.
Το βιβλίο του Βαγγέλη Πλάκα για την Αρίστη Παγιατάκη, την οποία τοποθετεί με αριστοτεχνικό τρόπο στο ιστορικό κάδρο της Θεσσαλονίκης, συνοδεύεται από φωτογραφίες, πολλές ανέκδοτες, από το οικογενειακό της αρχείο.