Ο παππούς μου κατάγεται από την παραλιακή πόλη της Μικράς Ασίας Αϊβαλί, που σήμερα ανήκει στην Τουρκία.
Κάθε φορά που την επισκέπτομαι, μέσω μιας σύντομης διαδρομής με πλοίο από τη Λέσβο, με υποδέχονται άνθρωποι που μιλούν ελληνικά. Είναι Τούρκοι. Κοιτάζω τα κτίρια που έχουν παραμείνει εκεί για πάνω από έναν αιώνα.
Ελληνικά νεοκλασικά κτίρια που -κατά τραγικό τρόπο- δεν ανήκουν πλέον στους Έλληνες ιδιοκτήτες τους.
Μόλις λίγο παραπάνω από δύο ώρες πιο μακριά, στην ίδια ακτογραμμή, βρίσκεται η Σμύρνη. Η γιαγιά μου κατάγεται από εδώ και είναι από τη Σμύρνη που γλίτωσε ο παππούς μου τη φρίκη της καταστροφής του 1922.
Αντί να σας δώσω ένα μάθημα ιστορίας, για το πώς η Μοναρχία απογοήτευσε τον ελληνικό αγώνα, ή πώς οι Μπολσεβίκοι παρείχαν σημαντικά χρήματα, όπλα και άνδρες στους Κεμαλιστές, ή πόσο κακή ήταν η στρατηγική μετά την απομάκρυνση των Βενιζελικών από την ηγεσία το 1921- θα σας πω την ιστορία ενός ανθρώπου, ενός ήρωα. Μπορεί να μην ήταν ένας χαρισματικός Ζελένσκι, αλλά πρόκειται για έναν ήρωα στον οποίο εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, αν όχι εκατομμύρια, οφείλουν τη ζωή τους.
Θέλω να σας παρουσιάσω έναν από τους μεγαλύτερους ήρωες στον κόσμο. Έναν ήρωα που έσωσε τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων ελληνόφωνων, ο οποίος όμως δεν ήταν Έλληνας. Ήταν ένας διακριτικός Αμερικανός, κάποιος που με την πρώτη ματιά ίσως να μην τον πρόσεχε κανείς. Ο Asa Jennings, ένας ιεραπόστολος της YMCA (Χριστιανική Ένωση Νέων Ανδρών), ήταν ένας μικρόσωμος άντρας, γύρω στο 1,60μ., με καμπούρα. Έτυχε να βρίσκεται στη Σμύρνη πριν από έναν αιώνα, όταν η Μικρασιατική Καταστροφή ρήμαξε τις ζωές τόσων ανθρώπων για πάντα.
Η ΣΜΥΡΝΗ ΗΤΑΝ ΚAΠΟΤΕ ΕΛΛΗΝΙΚH
Το 1918, ο ελληνικός στρατός, με έναν αέρα θριάμβου, έφτασε στις ακτές της Σμύρνης, μιας πόλης της Μικράς Ασίας όπου οι περισσότεροι ήταν Έλληνες και Χριστιανοί. Από τότε που η πόλη της Φιλαδέλφειας έπεσε στους Οθωμανούς το 1390, οι Έλληνες δεν είχαν αποκτήσει ξανά τον έλεγχο πουθενά στην περιοχή.
Οι σχέσεις των Ελλήνων, των Αρμενίων, των Ασσυρίων και των Εβραίων με τους Οθωμανούς ήταν τεταμένες. Δολοφονίες, πορείες θανάτου και ένα τραγικό τέλος στη συγχωνευμένη ιστορία μεταξύ αυτών των λαών και της Ανατολίας εκτυλίχθηκαν μέσα από αιματηρά επεισόδια. Και, όμως, η καταστροφή που επακολούθησε θα μπορούσε να είχε αποτραπεί από τους Συμμάχους της Ευρώπης. Ο 20ός αιώνας έφερε μαζί του φρικτές καταστροφές που γεννήθηκαν από τον εθνικισμό.
Όλος ο σκοπός της ζωής του Jennings ήταν να βοηθάει, και δεν είχε σημασία γι’ αυτόν η εθνικότητα ενός ανθρώπου. Στη Σμύρνη, μουσουλμάνοι και χριστιανοί, γενικά τα πήγαιναν καλά μέχρι τότε.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ
Το Σεπτέμβριο του 1922, ο ηττημένος ελληνικός στρατός αποχώρησε με βαριά καρδιά και όπως-όπως από την Σμύρνη και οι δυνάμεις του Κεμάλ Ατατούρκ εισήλθαν σε μια πόλη όπου οι Τούρκοι είχαν ήδη ξεκινήσει ένα κύμα αιματηρής εκδίκησης για την ελληνική κατοχή. Μια πόλη που είχε γνωρίσει την ειρήνη ακόμη και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισε να πυρπολείται. Ολόκληρα προάστια καταστράφηκαν και οι οθωμανικές δυνάμεις έδιωχναν τους κατοίκους. Πολλοί εκτελέστηκαν εν ψυχρώ, άλλοι οδηγήθηκαν στο λιμάνι όπου παρέμειναν για δύο εβδομάδες- πεινασμένοι και λουσμένοι στο φόβο.
Όλο αυτό το διάστημα τα συμμαχικά πολεμικά πλοία, αγγλικά, γαλλικά και άλλα, παρέμεναν “ουδέτερα” στο λιμάνι της Σμύρνης.
Οι Ευρωπαίοι απώθησαν όσους προσπάθησαν να διαφύγουν από την αιματοχυσία και πολλοί πνίγηκαν. Ο καπετάνιος ενός ιαπωνικού εμπορικού πλοίου που πέρασε από εκεί αηδίασε τόσο πολύ με την αναλγησία των Ευρωπαίων, που πέταξε όλο το φορτίο του στη στεριά για να πάρει Έλληνες πρόσφυγες. Οι ατρόμητοι Ιάπωνες σωτήρες των Ελλήνων…
Η Αμερικανική Πρεσβεία προστάτευσε όσους περισσότερους μπορούσε, εκατοντάδες… Αλλά εκατοντάδες χιλιάδες ακόμα, χρειάζονταν βοήθεια. Και εκεί ήταν που έβαλε το χέρι του ο Asa.
Οι χριστιανικές περιοχές της πόλης ήταν ερειπωμένες, οι άνθρωποι ικέτευαν για τη ζωή τους, και έτσι ο Asa έσπευσε να δει τον Ατατούρκ. Τον πατέρα των Τούρκων και αποδέκτη της υποστήριξης των μπολσεβίκων Ρώσων.
Ο ΑSA Ο ΜΕΓΑΣ
Ο Asa δεν δέχθηκε την άρνηση των τουρκικών στρατευμάτων και όρμησε στο κατάλυμα του Ατατούρκ. Ο Κεμάλ, από την πλευρά του, γοητεύτηκε από τον Αμερικανό που προσπαθούσε να προστατεύσει τους Έλληνες και τις άλλες μειονότητες. Αμφέβαλλε ότι ο Asa θα μπορούσε να σώσει τους Έλληνες, αλλά δέχθηκε να κάνει μαζί του μια συμφωνία.
Η συμφωνία ήταν απλή. Του έδωσε λίγες ημέρες για να μεταφέρει όσους περισσότερους πρόσφυγες ήθελε στην Ελλάδα. Ο Asa δεν είχε πόρους και ο τουρκικός στρατός τον θεωρούσε ανόητο. Αλλά ο Asa, απτόητος, ξεκίνησε τις προσπάθειες διάσωσης. Εγκατέστησε μια μονάδα πρώτων βοηθειών για έγκυες γυναίκες στις αποβάθρες. Στη συνέχεια κατευθύνθηκε προς ένα πλοίο του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού.
Εκεί ο Asa άρχισε να διαπραγματεύεται με τη διοίκηση του “ουδέτερου” αμερικανικού πλοίου. Όταν νύχτωσε, αυτός και το πλήρωμα εντόπισαν μία γυναίκα που κολυμπούσε ανοιχτά και βρισκόταν σε κίνδυνο – μια γυμνή γυναίκα. Μερικοί από το πλήρωμα δεν ήθελαν να τη σώσουν. Ο Asa καταδίκασε αυτή τη δειλή πράξη και τους ανάγκασε να διασώσουν την γυναίκα για ηθικούς λόγους, παρά τις διαταγές που είχαν. Στη συνέχεια, ο Asa φρόντισε η γυναίκα να συνενωθεί με τον αδελφό της που είχαν διασώσει κρυφά νωρίτερα κάποιοι άλλοι Αμερικανοί ναύτες.
Ακολούθως, ο Asa διαπραγματεύτηκε με τους υπεύθυνους ενός ιταλικού πλοίου ζητώντας τους να πάρουν εκείνους τους πρόσφυγες που μπορούσαν να πληρώσουν ένα αντίτιμο. Αηδιασμένος από το γεγονός ότι άνθρωποι μπορούσαν να επωφεληθούν από τον ανθρώπινο πόνο, κατάφερε να διασώσει άλλες 2.000 Ελλήνων τους οποίους συνόδευσε στο πλοίο για τη Μυτιλήνη.
Ένα αμερικανικό αντιτορπιλικό ακολούθησε το πλοίο με το οποίο ο Asa επέστρεψε στη Σμύρνη.
Το ηττημένο Ελληνικό Ναυτικό με περίπου 25 πλοία βρισκόταν αγκυροβολημένο και άπραγο στην περιοχή. Με αυτοπεποίθηση που πήγαζε από τη συμφωνία που είχε κάνει με τον Ατατούρκ, ο Asa συγκάλεσε έκτακτη συνάντηση με τον Βρετανό πρόξενο και μέλη της διοίκησης του ελληνικού Στρατού και Ναυτικού. Πολλοί από τους Έλληνες στρατιωτικούς δεν ήταν πρόθυμοι να βοηθήσουν τους Έλληνες συμπατριώτες τους. Ο Asa επιβιβάστηκε σε ένα ελληνικό πλοίο, το “Κιλκίς”, όπου βρήκε σύμμαχο τον καπετάνιο Ιωάννη Θεοφανίδη.
Στη συνέχεια έστειλε μήνυμα μέσω του πλοίου στην ελληνική κυβέρνηση στην Αθήνα, καλώτας την να στηρίξει τις προσπάθειές του για τη διάσωση των προσφύγων. Η κυβέρνηση δεν ήταν διατεθειμένη να δέχεται διαταγές από έναν Αμερικανό, καθώς ακόμα δεν είχε χωνέψει τον εξευτελισμό που υπέστη στη Μικρά Ασία.
Οι χειρισμός του Asa, όμως, ήταν αριστοτεχνικοί. Είπε στην ελληνική κυβέρνηση ότι αν δεν συμφωνούσαν να αποπλεύσει ο στόλος μαζί του μέχρι τις 6 το απόγευμα, θα μετέδιδε σε όλο τον κόσμο τη “δειλή” απόρριψη των αιτημάτων του.
Έτσι, αμήχανη η τότε ελληνική κυβέρνηση ανέθεσε στον Asa τη διοίκηση ολόκληρου του στόλου στο Αιγαίο. Ήταν μια από τις πιο εξαιρετικές αποφάσεις στη ναυτική ιστορία. Ένας Αμερικανός είχε τον έλεγχο ενός ελληνικού στόλου και ο Asa, χωρίς καμία ναυτική ή στρατιωτική εμπειρία, έγινε πλοίαρχος.
Ο έκπληκτος Ατατούρκ συμφώνησε να μπουν τα πλοία υπό τη διεύθυνση του Asa στο λιμάνι της Σμύρνης για να διασώσουν όλους τους πρόσφυγες, εκτός από τους άνδρες ηλικίας 18-45 ετών, οι οποίοι παραμερίστηκαν για να ακολουθήσουν τις πορείες θανάτου. Η Αθήνα διέθεσε άλλα 25 πλοία υπό τον όρο ότι κάθε πλοίο που θα έμπαινε στο λιμάνι της Σμύρνης θα έπρεπε να συνοδεύεται από ένα αμερικανικό πολεμικό πλοίο.
Το επόμενο εμπόδιό του ήταν η στάση των καπετάνιων των πλοίων. Κανείς δεν ήθελε να επιστρέψει σε μια πόλη που είχε καταστραφεί. Ο Asa υπενθύμισε στον καθένα ότι αν επιχειρούσαν να έρθουν με πλοία που δεν ήταν αξιόπλοα, θα τους έστελνε στο δικαστήριο. Η απειλή έπιασε τόπο.
Μέχρι τα μεσάνυχτα ο στόλος είχε αποπλεύσει και οι ΗΠΑ είχαν εκεί μια φρεγάτα για να υποστηρίξει την επιχείρηση. Οι αποβάθρες ήταν η επιτομή της μιζέριας. Μια από τις πλουσιότερες πόλεις του κόσμου, μια πόλη που ήταν ανεκτική σε όλους, αποτελούσε τώρα ένα σκηνικό φρίκης.
Κάθε πιθανό εμπόδιο ξεπεράστηκε από τον Asa, ο οποίος κατάφερε να επιτύχει μια ιστορική εκκένωση. Οι Αμερικανοί ήρθαν να προσφέρουν με κάθε τρόπο τη βοήθειά τους στον Asa, ενώ οι Γάλλοι, οι Ιταλοί, οι Βρετανοί και οι Τούρκοι δεν έκαναν τίποτα.
Μίλησα με τον εγγονό του Asa, Roger Jennings, ο οποίος είπε ότι έχει στην κατοχή του τα ημερολόγια του παππού του.
“Στην 90ή επέτειο της διάσωσης, η Ενωμένη Εκκλησία των Μεθοδιστών στο Κλίβελαντ, όπου είναι θαμμένοι οι πρόγονοί μου, με κάλεσε να μιλήσω στο εκκλησίασμα για τον παππού μου που είναι θαμμένος στο νεκροταφείο τους”.
“Η MGM παρήγε μια ταινία μικρού μήκους, με τον τίτλο ‘Strange Destiny’, τεχνικός σύμβουλος της οποίας ήταν ο πατέρας μου”, είπε ο Roger Jennings.
Ο Jennings διηγήθηκε ότι οι Έλληνες γονάτιζαν όταν ο παππούς του περπατούσε στο δρόμο “λες και κρατούσε το Άγιο Δισκοπότηρο”.
“Ο Asa ντρεπόταν πολύ όλη αυτή την προσοχή, δεν επιδίωκε κάτι τέτοιο για τον εαυτό του”.
Μέσα σε λίγες ημέρες, ο Asa κατάφερε και έβγαλε από την Σμύρνη τους πρόσφυγες και με τις ενέργειές του σώθηκαν πάνω από 350.000 άνθρωποι.
Οι περισσότεροι πρόσφυγες κατέληξαν στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τη Λέσβο και τα κοντινά νησιά.
Ο Asa έγινε ο εκπρόσωπος της Ελλάδας και της Τουρκίας στην ανταλλαγή αιχμαλώτων πολέμου. Οι ελληνικές Αρχές, αλλά και ο Ατατούρκ, τον διόρισαν ταυτόχρονα. Συνέχισε τις επιχειρήσεις εκκένωσης προσφύγων από τη Μικρά Ασία για πάνω από ένα χρόνο. Οι Έλληνες και ο Ατατούρκ τον αντιμετώπιζαν με σεβασμό, θαύμαζαν το θάρρος του και η κάθε χώρα τον βράβευσε.
Ο ROGER JENNINGS
Ωστόσο, στο Βόλο, υπήρξε μια συντονισμένη προσπάθεια αναγνώρισης του Asa με τον Roger να απευθύνεται στους ανθρώπους εκεί το Φεβρουάριο του 2016.
Ο Asa πέθανε το 1933, και ήταν μακράν ο πιο γνωστός Αμερικανός στη Μικρά Ασία. Μπορεί να έχει ξεχαστεί από μια Ελλάδα που πέρασε χρόνια ασχολούμενη με τον πόλεμο και τα πολιτικά ζητήματα, αν και οι πράξεις του είχαν ως αποτέλεσμα να γεννηθούν εκατομμύρια ακόμη άνθρωποι.
Κανείς στον ελληνισμό δεν πρέπει να ξεχάσει τι έκανε ο Asa, ένας άνθρωπος που έσωσε πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους μέσα σε ένα χρόνο.
Προς έναν άνθρωπο που θεωρώ ήρωα, εγώ, μαζί με όλους τους απογόνους της Μικρασιατικής Καταστροφής τον χαιρετίζω, “Χαίρε Καπετάνιε”.
Το βιβλίο του Roger Jennings, “Waking the Lion” είναι διαθέσιμο μέσω της Amazon, και είναι ένα βιβλίο που πρέπει να διαβάσετε, καθώς βασίστηκε σε 2.500 έγγραφα που ο Asa άφησε κληρονομιά στην οικογένειά του.
Επίσης, ο Roger Jennings αναφέρεται στην επιχείρηση διάσωσης στο ακόλουθο βίντεο:
*Ο Billy Cotsis κατάγεται από την Λέσβο και τη Μικρά Ασία και είναι ο συγγραφέας του βιβλίου “The Aegean Seven Take Back The Marbles”.