Είναι εκδήλωση του ανθρώπινου πολιτισμού να τιμάται η γέννηση ενός νέου μέλους της οικογένειας. Η χαρά των γονέων συνδέεται πάντα με την ονοματοδοσία του νεογέννητου που συχνά γίνεται από τους γονείς του γαμπρού πριν από τη γέννηση του νεογνού για την διαιώνιση του γένους.
Στην Αρχαία Ελλάδα αυτή η γιορτή της ονοματοδοσίας εκαλείτο Αμφιδρόμια. Η Ορθόδοξη Εκκλησία το ονομάζει βάπτιση, με την οποία δίδεται από τον ανάδοχο (νονό) το όνομα. Ο νονός είχε καθιερωθεί στους χρόνους που οι Έλληνες είχαν στερηθεί την ελευθερία τους και η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία θέλησε να αλλάξει την πατρώα θρησκεία του Διός και να τους κάνει Χριστιανούς. Τότε ο ανάδοχος (νονός) έπαιζε το ρόλο του μάρτυρα για να ομολογήσει ότι, πράγματι, το παιδί βαπτίστηκε Χριστιανός, αλλά και για να τον παρακολουθήσει στα επόμενα χρόνια να μην ξεφύγει από την χριστιανική του πίστη.
Η Ελληνική θρησκεία και τα μυστήριά της απαγορεύτηκαν αυστηρώς επί ποινή θανάτου τον 4ον αιώνα ως «ειδωλολατρικά». Έκτοτε κατόπιν Διατάγματος του Ρωμαϊκού Κράτους άλλαξαν τα ήθη και τα έθιμα που συνδέονταν με τη λατρεία και φυσικά και η ονοματοδοσία.
Μετά την επιβολή του Χριστιανισμού ενοχοποιήθηκαν οι πολλές χιλιάδες των Ελληνικών ονομάτων, που αντικαταστάθησαν από χριστιανικά και εβραϊκά ονόματα. Έτσι στερηθήκαμε θαυμάσια και εύηχα ονόματα, τα οποία έδιναν την σημασία και αξία στον φέροντα διότι ήταν ονόματα αρχαίων θεών, μυθικών ηρώων, φιλοσόφων, στρατηγών, πολιτικών, εξερευνητών, εκπολιτιστών, Ολυμπιονικών κ.ά. Με την πλύση εγκεφάλου που έχει υποστεί ο Έλληνας εδώ και 17 αιώνες, που ελάχιστοι τα δίνουν στα παιδιά τους. Αντίθετα, μερικοί ξένοι τα προτιμούν και τα φέρουν τιμητικά.
Στα Αμφιδρόμια, έπρεπε πρώτα να καθαριστούν οι γυναίκες που συμμετείχαν στη γέννα καθώς και η μητέρα του νεογνού διότι εθεωρείτο ότι κατά τον τοκετό εκλύεται ενέργεια ιδιάζιυσας φύσης. Αυτός είναι ο λόγος που στα Ασκληπιεία απαγορεύονταν οι τοκετοί, όπως άλλωστε και οι θάνατοι ασθενών. Τούτο ίσχυε και για την ιερά νήσο Δήλο όπου οι επίτοκοι διέμεναν στην παρακείμενη νησίδα Ρήνεια. Η ρύπανση ίσχυε και για τα ποτάμια τα «μολυσμένα», όπως μαρτυρεί ο μύθος για τον ποταμό «Λήμακα» της Φυγαλείας. Ο ποταμός έλαβε το όνομα του από τον καθαρμόν της θεάς Ρέας μετά την γέννηση του Δία. Κατά την παράδοσιν εκεί έριξαν τα λήματα που χρησιμοποίησαν κατά τον τοκετό, εξ ου και το όνομα του ποταμού Λήμαξ.
Τα ήθη και τα έθιμα παρέμειναν σχεδόν αναλλοίωτα στο χρόνο, σε πείσμα αυτών που λένε ότι αλλοιωθήκαμε. Τα παλαιότερα χρόνια θυμάμαι ότι οι επίτοκοι στην επαρχία γεννούσαν στο σπίτι με την βοήθεια της μαίας. Οι «λεχώνες» έπρεπε να μείνουν 45 ημέρες στο σπίτι πριν κυκλοφορήσουν στο δρόμο. Ασφαλώς είχαν καθιερώσει το όριο τούτο για να αποφύγουν τυχόν μόλυνση μητέρας και βρέφους.
Ο πατέρας κρατών το βρέφος τρέχει τρεις φορές γύρω στην εστία. Τον ακολουθούν οι συγγενείς και φίλοι τρέχοντες περί την εστίαν του οίκου και μάλιστα κατά μιαν αναφοράν γυμνοί, ενώ κατ’ άλλους το νεογέννητο το περιέφεραν οι γυναίκες. Οι φίλοι προσκόμιζαν ως δώρα εδέσματα τα οποία θα προσφέρονταν στο πολυτελές γεύμα των γενεθλίων το οποίον θα εδίδετο την 10ην ημέρα από τη γέννησή του. Ιδιαίτερα μνημονεύονταν οι Σηπίες (σουπιές) και Πολύποδες (χταπόδια).
Την δέκατη ημέρα οπότε δίδεται επισήμως το όνομα στο βρέφος ενώπιον συγγενών και φίλων, άρχιζαν οι τελετές με θυσία και το απόγευμα παρατίθετο δείπνον με ολονύκτια διασκέδαση. Σχετικές μαρτυρίες δίνουν ο κωμικός ποιητής Έφιππος και ο Εύβουλος: «Είεν, γυναίκες νυν όπως την νύχθ’ όλην εν τη δεκάτη του παιδιού χορεύσετε, θήσω δε νικητήριον τρεις ταινίες και μήλα πέντε και φιλήματα εννέα».
Παρατηρούμε ότι το έθιμο και τότε και τώρα περιλαμβάνει: α) τον καθαρμόν, β) την περιφοράν του παιδιού (δηλαδή την καθιέρωση του στην οικογένεια και ευρύτερα στους οικείους), γ) την θυσίαν η οποία ήταν η θρησκευτική πλευρά των Αμφιδρομίων και δ) το δείπνον και τη διασκέδαση, τη δημοσία πλευρά της τελετής.
Περίπου αυτά εκτελούμε και σήμερα διότι υπάρχει διαρκής η συνέχεια του λαϊκού πολιτισμού της φυλής μας παρά τα όσα αβάσιμα έχουν κατά καιρούς γραφτεί ότι δήθεν λόγω επιμειξίας είμαστε λιγότερο Έλληνες.
Παρά τις απαγορεύσεις της χριστιανικής Εκκλησίας ο λαός μας εμμένει στα πανάρχαια έθιμά του: α) τον εορτασμό της Αποκριάς καθαρά Ελληνικού εθίμου, β) το κρέμασμα στεφανιών στα σπίτια την Πρωτομαγιά, γ) Ορισμένες λαϊκές δοξασίες όπως λ.χ τα φυλακτά, η κατάκλιση της νεόνυμφης μετά άρρενος αμφιθαλούς (που ζούσαν και οι δύο του γονείς) παιδιού, το κύλισμα ή προστριβή ή η κάθιση της ατέκνου επί λίθων π.χ επί μυλόπετρας για να τεκνοποιήσει (τούτο ανάγεται σε πολύ παλιά εποχή όταν ο Δευκαλίων και η Πείρα πέταγαν λίθους και γεννιούνταν άνθρωποι μετά τον ομώνυμο Κατακλυσμό) η συνήθεια και σήμερον των κοριτσιών να πίνουν αγιασμό για λόγους γονιμότητας, έθιμο που ανάγεται στην αρχαία Αθήνα όπου οι Ατθίδες ελάμβανον ύδωρ εκ της πηγής «Κυλού πήρα» πλησίον του ιερού της Αφροδίτης, η λύση της κώμης των γυμαικών, η οποία δηλώνει την απελευθέρωση από δεσμεύσεις, και δ) τα χτυπήματα με πράσινους κλάδους επί ανδρών, γυναικών και ζώων, γεγονός που συνδέεται με το αρχαίο έθιμο της Σπάρτης όπου μαστιγώνονταν οι έφηβοι προ του βωμού της Ορθίας Αρτέμιδος, ή της Αλέας της Αρκαδίας, και μαστιγώνονταν οι γυναίκες κατάτην διονυσιακή εορτή των Σκιερείων. Κατά τα Δημήτρια οι γυναίκες αλληλο-χτυπιούνταν (έτιπτον αλλήλας), αλλά και οι ιερείς του θεού Φαύνου των Ρωμαίων οι οποίοι κατά τα «Λουπερτάλεια» (15 Φεβρουαρίου) περιέτρεχον την πόλιν γυμνοί και χτυπούσαν τους ανθρώπους με λουρίδες δερμάτινες (februa). Από τους Έλληνες πήραν το έθιμο του μαστιγώματος και ορισμένοι λαοί της Ανατολής.
Κατά τους πρώτους αιώνες το βάπτισμα ελάμβανε χώραν σε ηλικία ώριμη, μετά από κατήχηση τουλάχιστον επτά ημερών. Όταν όμως ο Χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (4ος αιώνας) η βάπτιση ετελείτο στο έβδομο έτος της ηλικίας από τη γέννηση του παιδιού. Από της εποχής του Λέοντος του Σοφού η βάπτιση καθιερώθηκε δια της 17ης Νεαράς την τεσσαρακοστήν από της γεννήσεως ή και την ογδόην όπως συνηθιζόταν στην Ανατολική Θράκη. Επειδή η Χριστιανική θρησκεία πρεσβεύη ότι το αβάπτιστο φέρει το «προπατορικό αμάρτημα» και άρα χρειάζεται ο καθαρμός του. Το έργο αναλαμβάνει ο ανάδοχος (νονός) ο οποίος δίδει την ομολογίαν πίστεως αντί του βρέφους και την «αποταγήν» του σατανά.(εκφωνεί τρις το αποτάσσω).
Τα αβάπτιστα εθεωρούντο μολυσμένα. Να σημειωθεί ότι σε άλλες εποχές όταν το παιδί πέθαινε αβάπτιστο το ενταφίαζαν χωρίς παπά και κωδωνοκρουσίες σιωπηλά έξω από το νεκροταφείο.
Το έθιμο των λαμπάδων μας παραπέμπει στις λαμπαδηφορίες των Αρχαίων Ελλήνων.
Στα όρια της ηθικής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων βρίσκεται ο νηπιοβαπτισμός διότι το βρέφος δεν είναι σε θέση να εκφράσει τη βούλησή του αν επιθυμεί να γίνει χριστιανός ή όχι.Η παραδοσιακή λατρεία της Ειλειθύιας, προστάτιδας των νεογνών και των τοκετών, τέθηκε εκτός νόμου και αντικαταστάθηκε από τον Άγιο Ελευθέριον, που το όνομά του συνδέθηκε με την «ελευθέρωση» κατά τον τοκετό, και από τον Άγιο Στυλιανό να «στηλώνει» την γέννα.
Οι αρχαίοι πρόγονοί μας το σπίτι το θεωρούσαν ιερό. Είχαν βάλει προστάτιδα της οικιακής ζωής και της οικογένειας την θεά Εστία. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη κόρη της Ρέας και του Κρόνου και αδελφή του Δία. Η Εστία έπαιρνε την πρώτη προσφορά σε κάθε θυσία που λάμβανε χώρα στην οικία. Έμεινε παρθένα για να αλληγορεί την οικία που πρέπει να παραμένει αμόλυντη και ενάρετη. Αυτή φρόντιζε ώστε ο οίκος να είναι φιλόξενος, ευχάριστος, φιλικός, τα μέλη της οικογένειας ενωμένα, μονιασμένα και αδελφωμένα. Η Εστία, αν και ήταν θεά, δεν είχε δημόσια λατρεία, διότι ναός της ήταν το κάθε σπίτι που υποχρεωτικά διέθετε την εστία του (το παλαιό παραγώνι ήταν ο βωμός της).
Τώρα, φυσικά, όλα άλλαξαν. Το ρόλο της Εστίας παίζουν οι ληστρικές Τράπεζες και τα τοκογλυφικά funds. Οι ανθελληνικοί κλεπτονόμοι με την μέθοδο του ληστρικού δανεισμού, κατόρθωσαν να βάλουν στο χέρι 500.000 διαμερίσματα και οικίες λόγω ανεξόφλητων δανείων, μετά την επιβολή των ξενόφερτων Μνημονιακών μέτρων. Οι Τράπεζες για να τα ξεφορτωθούν, προτίμησαν να τα παραδώσουν με εξευτελιστικές τιμές στα ξένα αρπακτικά funds, παρά να τα δώσουν με τους ίδιους ή και ευνοϊκότερους για τις τράπεζες στους ιδιόκτητες τους. Και ο διακανονισμός που είχε γίνει τινάζεται στον αέρα μετά την αύξηση των επιτοκίων των τραπεζών προς συγκράτηση του πληθωρισμού. Λένε ότι οι ίδιοι τα καρπώθηκαν… Αυτός είναι ο σύγχρονος πολιτισμός μας…
*Αμφικτύων είναι ο υποστράτηγος ε. α. Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, συγγραφέας και μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.