Η σκηνοθέτις, σεναριογράφος και επιμελήτρια Μαρία Ηλιού και ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ, μετά το ντοκιμαντέρ «Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896» που είχε παρουσιαστεί στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, το 2020, και έπειτα από πολλά χρόνια έρευνας στην Αμερική, την Ευρώπη και την Αυστραλία, φέρνουν πίσω στο κοινό, εικόνες της Αθήνας (φωτογραφίες και φιλμάκια), ξεχασμένες σε «κλειστά» αρχεία.

Η σημαντικότητα του ιστορικού αυτού ντοκιμαντέρ και της έκθεσης έγκειται τόσο στο ότι παρουσιάζουν άγνωστες εικόνες της Αθήνας, όσο και στο ότι οι δύο συνεργάτες προσφέρουν μία νέα αφήγηση στο πώς η Αθήνα και οι Αθηναίοι βίωσαν πέντε πολέμους μέσα σε ένα διάστημα εικοσιπέντε ετών αλλά και πώς βίωσαν τον Εθνικό Διχασμό.

Παράλληλα όμως με το «σκοτάδι, τους νεκρούς και τον δραματικό απολογισμό», η ταινία, λέει η Μαρία Ηλιού, «συνυφαίνει το νήμα της χαράς της ζωής, της πολιτιστικής έκρηξης, του μουσικού θεάτρου και της οπερέτας, της εμφάνισης των πρώτων δημόσιων συγκοινωνιών, των πρώτων αυτοκινήτων, βόλτες στο Φάληρο. Ένα νήμα σχεδόν μεταφυσικό συνυφαίνεται σ΄ όλη την ταινία».

Αποχωρισμός στο Ζάππειο, 1912. © Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία

Τον δικό του τόνο δίνει ο νεοελληνιστής Roderick Beaton, ο οποίος ερωτώμενος σχολίασε για τη δουλειά της Μαρίας Ηλίου: «Από τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες που διεξήχθηκαν το 1896 στην Αθήνα έως το 1922 δεν είναι εύκολο να δώσεις σε 90′ -τόσο διαρκεί η ταινία- μια σφαιρική εικόνα της Αθήνας, γεμάτη θριάμβους και τραγωδίες. Όμως, η Μαρία Ηλιού έκανε μια ταινία απολαυστική και διαφωτιστική που προκαλεί μεγάλη συγκίνηση. Η θέα εκείνων των μικρών παιδιών σε αθλητικές επιδείξεις στους στύλους Ολυμπίου Διός, είναι συγκινητική αφού ακόμα και τα μικρότερα παιδιά αυτής της ταινίας δε ζουν πια».

Ειδικοί επιστήμονες από την Ελλάδα, την Ευρώπη και την Αμερική μιλούν για την ιστορία της πόλης των Αθηνών, ενώ μαρτυρίες, όπως της Δέσποινας Γερουλάνου και του Φίλιππου Μαζαράκη Αινιάν, ξεδιπλώνουν προσωπικές ιστορίες.

Στο ντοκιμαντέρ συμμετέχουν επίσης οι: Roderick Beaton, Αλέξανδρος Κιτροέφ, Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, Jim Wright, Νίκος Βατόπουλος, Χριστίνα Κουλούρη, Sir Michael Llewellyn Smith, Kathleen Fleming, Λάμπρος Λιάβας, Άρτεμις Σκουμπουρδή.

Οι Αθηναίοι περιμένουν τα νέα από το μέτωπο, 1897. Ευγενική παραχώρηση / Courtesy © Library of Congress

Οι φωτογραφίες και τα φιλμάκια προέρχονται από τα αρχεία της Library of Congress, National Αrchives and Records Administration – Washington DC, Harvard University, Princeton University, Getty, Boston Public Library , Sydney University, Stockholm Public Library, Pathe, Gaumont, Établissement de Communication et de Production Audiovisuelle de la Défense (ECPAD), Médiathèque du patrimoine et de la photographie, Paris, τα Ιστορικά Αρχεία και τα Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, τα αρχεία του Εθνικού και Ιστορικού Μουσείου, τα αρχεία του ΕΛΙΑ, τη συλλογή Νίκου Πολίτη και πολλές άλλες ιδιωτικές συλλογές.

Για την ηχητική μπάντα της ταινίας η μοντέρ Αλίκη Παναγή χρησιμοποίησε ήχους εποχής προκειμένου να ζωντανέψει η ιστορία της πόλης, ενώ ο μουσικός Νίκος Πλατύραχος, βασίστηκε σε μουσική και τραγούδια από την Αθήνα και επιτυχίες της εποχής για να συνθέσει την πρωτότυπη μουσική του ντοκιμαντέρ.

Φωτογραφία: Buddy Squires, ήχος: John Zecca, Marc Mandler, μιξάζ: Θύμιος Κολιοκούσης. Παραγωγή Πρωτέας & Proteus NY Inc.

Το ντοκιμαντέρ και η έκθεση «Η Αθήνα και η Μεγάλη Ιδέα, 1896-1922» είναι το δεύτερο έργο από συνολικά πέντε έργα για την ιστορία της σύγχρονης Αθήνας που θα ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια.

Κάτω από την Ακρόπολη, 1905. Ευγενική παραχώρηση/ Courtesy © Library of Congress

Η πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ έγινε τη Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2023 στο Αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη / Πειραιώς 138 και τα εγκαίνια της ομώνυμης έκθεσης -με παράλληλη προβολή του ντοκιμαντέρ- την Τρίτη 24, στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, Κουμπάρη 1.

Η διάρκεια της έκθεσης και των προβολών θα είναι έως τις 23 Απριλίου 2023, στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, Κουμπάρη 1.

Επιμέλεια, σενάριο, σκηνοθεσία: Μαρία Ηλιού. Ιστορικός σύμβουλος: Αλέξανδρος Κιτροέφ. Χορηγοί του ντοκιμαντέρ: Jaharis Family Foundation, Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ), Pindaros Foundation, Daphne and George Hatsopoulos, George Coumantaros Foundation, Moscahlaidis Foundation, Ανώνυμος Χορηγός.

Διοργάνωση: Μουσείο Μπενάκη. Συνεργαζόμενοι φοερείς: Παραγωγή Πρωτέας & Proteus NY Inc, πρεσβεία της Γαλλίας στην Ελλάδα, Γαλλικό Ινστιτούτο στην Ελλάδα.

Εθελοντές στον πόλεμο του 1895, μπροστά στο ναό του Ηφαίστου. Ευγενική παραχώρηση / Courtesy © Library of Congress. Φώτος: Μουσείο Μπενάκη / Supplied