Τον πλούσιο κόσμο των ιθαγενών της Αυστραλίας αποκαλύπτουν τα 70 έργα που από την Αυστραλία στην Κύπρο, για μια έκθεση στο Κέντρο Εικαστικών Τεχνών και Έρευνας. Ένας εκ των επιμελητών, ο Eudes Ajot, μας ξεναγεί στην «Εποχή του Ονείρου» των ιθαγενών με συνέντευξή του στην εφημερίδα “Φιλελεύθερος”.

– Ποια ήταν η αφετηρία για τη διοργάνωση της έκθεσης «Από μια ήπειρο σε ένα νησί» στη Λευκωσία;

Νομίζω ότι πολλές ιστορίες ξεκινούν με μια συνάντηση. Αυτή η ιστορία είναι το αποτέλεσμα πολλών συναντήσεων με την τέχνη των Αβορίγινων της Αυστραλίας: Κατά τη διάρκεια μιας έκθεσης στη Σαρτρ (Γαλλία). Με την ίδια την Αυστραλία κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στο Πανεπιστήμιο Macquarie στο Σίδνεϊ. Με τον καλλιτεχνικό σύλλογο «Cathrine» και την Αυστραλιανή Ύπατη Αρμοστεία της Κύπρου, όταν μετακόμισα εδώ. Είναι μεγάλη χαρά να πραγματοποιείται ένας διάλογος ανάμεσα σε δύο νησιά, και τα δύο πλούσια σε ένα ισχυρό μυθικό παρελθόν.

– Τι θα δούμε στην έκθεση;

Η έκθεση «From a Continent to a Island» αποτελείται από 70 πίνακες περίπου που δημιούργησαν 45 ιθαγενείς από τη Γη του Άρνεμ στη βόρεια Αυστραλία. Είναι μια σειρά έργων που ανοίγουν την πόρτα σε έναν εκπληκτικό κόσμο μύθων για τη δημιουργία του κόσμου των Αβορίγινων, την «Εποχή του Ονείρου», την οποία οι κάτοικοι της Γης του Άρνεμ έχουν καταγράψει σε φλοιό ευκαλύπτου.

– Τι χαρακτηρίζει τα έργα των ιθαγενών;

Οι δημιουργοί – πρόγονοι έδωσαν τη γη στους ανθρώπους και τους ανέθεσαν να τη συντηρήσουν και να ζήσουν σε αρμονία μαζί της. Αυτή η σοφή οδηγία, που μόλις τώρα ανακαλύπτει εκ νέου ο σύγχρονος πολιτισμός μας, δύσκολα μπορεί να βρεθεί αλλού. Για περισσότερα από 20.000 χρόνια οι ντόπιοι αφηγούνται από γενιά σε γενιά τους αμέτρητους ιδρυτικούς μύθους της Γης του Άρνεμ.

– Από πού αντλούν ερεθίσματα για τα θέματά τους;

Κάθε φυλή και οικογένεια διαιωνίζουν την ιστορία προσθέτοντας τη δική τους ανάγνωση. Τα έργα που εκτίθενται αφηγούνται μυθικές ιστορίες από τις περιπλανήσεις και τις περιπέτειες των Προγόνων των Ζώων στην ήπειρο. Οι εικόνες είναι εμπνευσμένες από τα όνειρα των κοιμώμενων, ως σύνδεσμος με την «Εποχή του Ονείρου». Τα όνειρα δεν θεωρούνται φαντασία αλλά μια άλλη πραγματικότητα που δημιουργείται μέσω μιας θεϊκής εκδήλωσης. Ως εκ τούτου, οι κοιμώμενοι πρέπει να αναπαριστούν τα όνειρά τους με ακρίβεια, αλλά χωρίς να αποκαλύπτουν το περιεχόμενό τους σε μη μυημένους.

– Ποια υλικά και μέσα χρησιμοποιούν σ’ αυτές τις μοναδικές δημιουργίες;

Υπάρχουν πολλοί ευκάλυπτοι στη Χώρα του Άρνεμ. Ο φλοιός που λαμβάνεται από το δέντρο μετά την περίοδο των βροχών, είναι ινώδης, εύπλαστος και δυνατός, αλλά απαιτεί σημαντική προετοιμασία. Τοποθετείται στη φωτιά για να ξετυλιχθεί, να ισιώσει και να καθαριστεί. Χρησιμοποιείται η εσωτερική, πιο λεία πλευρά του. Οι διαστάσεις είναι συνήθως μικρές.

Οι χρωστικές προέρχονται από τη Γη του Άρνεμ και χρησιμοποιούνται με σεβασμό στον συμβολισμό της αναπαράστασης. Ο βωξίτης δίνει κόκκινο χρώμα, η καολίνη (άργιλος) παράγει λευκό, η ώχρα δίνει μια σειρά αποχρώσεις κίτρινου και το κάρβουνο δίνει μαύρο. Το μπλε και το πράσινο, που δεν απαντώνται στο ορυκτό περιβάλλον, δεν υπάρχουν στις παραστάσεις.

Για να ζωγραφίσουν, οι καλλιτέχνες απλώνουν στον φλοιό πρώτα ένα στρώμα από σκούρα χρωστική ουσία παρόμοιου χρώματος. Ως πινέλα χρησιμοποιούν μίσχους ή κλαδιά παπύρου με μασημένες άκρες ή ακόμα και με τρίχες, φτερά, μαλλιά ή φυτικές ίνες. Το μέλι, ο κρόκος αυγού ή οι χυμοί ορχιδέας ήταν τα παραδοσιακά σταθεροποιητικά στο τέλος.

– Τι είναι αυτό που ξεχωρίζει σε αυτά τα έργα;

Ιστορία και μύθος. Γενιά με γενιά, οι κάτοικοι της Γης του Άρνεμ έχουν διατηρήσει τη μνήμη των ιερών τοποθεσιών. Ως φύλακες, τα κρατούν μυστικά. Η μετάδοση της γνώσης είναι προφορική, μιμητική αλλά και μυητική. Οι εικονογραφικές και γραφικές εκφράσεις είναι κατανοητές μόνο στους μυημένους. Αφηγούνται την ιστορία τους που μοιάζει να έρχεται από την απαρχή του χρόνου.

– Υπάρχουν ιδέες και σύμβολα που δεν είναι εύκολο να κατανοήσει ένας θεατής εκτός της κουλτούρας τους;

Οι ιθαγενείς καλλιτέχνες, ως πομποί της γνώσης, συχνά περιορίζουν τις εξηγήσεις για την πολύ πλούσια κοσμογονία τους. Αποσπάσματα πληροφοριών, μάλλον σπάνια, βοηθούν στην ανάγνωση των έργων τους. Αλλά πολύ συχνά μόνο η εικόνα είναι παρούσα, όμορφη αλλά αινιγματική για μας. Οι ζωγράφοι-αφηγητές είναι οι κάτοχοι μιας προφορικής μετάδοσης που επιτρέπει μόνο στους ίδιους να κάνουν το αόρατο ορατό σε όσους κατέχουν τους κώδικες.

Η ανάγνωση των έργων αυτών είναι όντως πολύπλοκη για τους αμύητους. Μπορεί κανείς να σταθεί στην αισθητική, αλλά αυτό θα ήταν κρίμα. Με τη βοήθεια των λίγων πληροφοριών που κάποτε μας δίνουν οι καλλιτέχνες, μπορούμε να διεισδύσουμε λίγο στην «Εποχή του Ονείρου». Γιατί όμως να μην εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία να φανταστούμε μια δική μας εκδοχή της «Εποχής του Ονείρου» μπροστά στην εικόνα που αντικρίζουμε; Άνθρωποι κάθε ηλικίας μπορούν να πουν ιστορίες. Για πολλούς αυτή η πρώτη επαφή θα είναι μια συνάντηση. Πρέπει να αφήσετε τον εαυτό σας να εκπλαγεί και πάνω από όλα να πειστεί ότι υπάρχουν όμορφα «αλλού» που πρέπει να ανακαλύψετε. Ο Γάλλος φιλόσοφος Montaigne έγραψε ήδη από τον 16ο αιώνα ότι «δεν πρέπει να αμυνθεί κανείς ενάντια στη μετάδοση ενός άγνωστου αέρα».

– Ποια είναι η σχέση σας με την τέχνη των Αβορίγινων;

Οι Αβορίγινες της Αυστραλίας καλλιεργούν τις ρίζες του πολιτισμού τους με ταπεινότητα και επιμονή. Όλοι κουβαλάμε μαζί μας την ιστορία των προγόνων μας που ταπεινά εκπλήρωσαν την αποστολή τους στη γη και μας μετέδωσαν, μερικές φορές σχεδόν χωρίς να το γνωρίζουμε, πολλά άυλα πράγματα που με τη σειρά μας μεταλαμπαδεύουμε. Αυτό δεν το έχουμε κοινό με τους Αβορίγινες; Στρέφοντας το βλέμμα προς το μέρος τους, μπορούμε να ξαναβρούμε εκείνες τις οικολογικές αξίες από τις οποίες δυστυχώς έχουμε τόσο αποστασιοποιηθεί. Αυτό κατάλαβα όταν είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και να ζήσω με αυτόχθονες Αυστραλούς.

Φωτογραφία από Mike Goad από το Pixabay