“Ήμουν πάντα από τη φύση μου αυτοδίδακτος και περίεργος”

Τρία χρόνια πριν η προσοχή μου έπεσε σε ένα βιβλίο του Αμερικανού συγγραφέα και ποιητή, John Taylor, με τον τίτλο “Harsh out of Tenderness – The Greek poet and urban folklorist Elias Petropoulos”.

O John Taylor διαμένει και εργάζεται επί δεκαετίες στο Παρίσι, όπου ανέπτυξε επιστήθια, επί σειράν ετών φιλία με τον Ηλία Πετρόπουλο.

Δεδομένου ότι το όνομα Ηλίας Πετρόπουλος, πέρα από όσους ασχολούνται με το ρεμπέτικο ως μουσική και τραγικά ελάχιστους Ελληνοαυστραλούς πανεπιστημιακούς δεν λέει τίποτα στη συντριπτική πλειοψηφία της παροικίας, αναρωτήθηκα τι θα μπορούσε να κάνει ένα βιβλίο για τον Ηλία Πετρόπουλο που άρχισε ήδη να ταξιδεύει στα αυστραλιανά βιβλιογραφικά νερά.

Ένα άλλο που, επίσης, μου έκανε εντύπωση ήταν το ότι το βιβλίο αυτό είχε εκδοθεί από έναν άγνωστο σε μένα έως τότε οίκο ονόματι Cycladic Press.

Γεμάτος περιέργεια, παρήγγειλα το βιβλίο. Περιττό να πω ότι πρόκειται για μια άκρως εμπεριστατωμένη και επαγγελματική εργασία, με παράθεση φωτογραφιών και βιβλιογραφίας του Ηλία Πετρόπουλου.

Είδα ότι ο εκδότης ήταν ο Michael Alexadratos και υπέθεσα ότι θα ήταν κάποιος πανεπιστημιακός ή, τουλάχιστον, κάποιος συγγραφέας ή ερευνητής, οπότε αποφάσισα να έρθω σε επαφή, συνειδητοποιώντας ότι μοιραζόμαστε τα ίδια ενδιαφέροντα.

Με μεγάλη μου έκπληξη ανακάλυψα ότι ο άνθρωπος πίσω από το Cycladic Press επρόκειτο για έναν νεαρό ο οποίος δεν είχε κλείσει καλά-καλά τα 25 του χρόνια!… Μια έκπληξη η οποία με το χρόνο μεγάλωνε μιας και ο ίδιος με ρωτούσε εάν γνώριζα κάτι ή είχα βιβλία του Γιώργη Ζάρκου, ενός αριστερού συγγραφέα του Μεσοπολέμου ο οποίος έγραφε με φωνητική γραφή και ασκούσε κριτική στο εκδοτικό και μη κατεστημένο της εποχής. Ή ότι εξέδωσε ένα βιβλίο στο οποίο ασχολείται με τα σεξουαλικά ζητήματα που αναδύονται μέσα από το ρεμπέτικο, το “Queerbetika” και ότι εξέδωσε ένα άλλο βιβλίο αστεακών χρονικών από την Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα του Πάνου Ν. Τζελεπή με τίτλο “In the time of the Sultans – Urban Chronicles from 19th century Is-tanbul”…

Οι εκπλήξεις αυτές συνεχίστηκαν και το αμέσως επόμενο διάστημα, αφορώντας λογοτεχνικά και όχι μόνο ζητήματα του αποκαλούμενου περιθωρίου, κάτι με το οποίο τραγικά ελάχιστοι ή μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού αυτής της γενιάς ασχολούνται.

Και φτάσαμε στο αποκορύφωμα των έως τώρα εκδοτικών δράσεων του Αλεξανδράτου, μια συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Ηλία Πετρόπουλου, σε μετάφραση και γενική επιμέλεια του John Taylor, με τον τίτλο “Elias Petropoulos – Mirror for you – Collected Poems (1967-1999)”.

Έτσι λοιπόν ήταν αναπόφευκτο η επαφή μου με τον Michael Alexadratos να δυναμώσει τους τελευταίους μήνες, οπότε είπα να κάνω μια συνομιλία μαζί του και να την μοιραστώ με τους αναγνώστες του “Νέου Κόσμου”.

Του επισήμανα ότι η ενασχόλησή του με συγκεκριμένες πτυχές της ελληνικής λαϊκής, ας το πούμε έτσι, λογοτεχνίας, μουσικής και λαογραφίας δείχνει άνθρωπο που έχει μια κάποια γνώση της ιστορίας και της όλης υφής αυτών με τα οποία διαπραγματεύεσαι. Πώς το κατάφερε αυτό σ’ αυτή τη νεαρή ηλικία;

“Ήμουν πάντα από τη φύση μου αυτοδίδακτος”, μου λέει ο Αλεξανδράτος. “Στα τέλη της παιδικής μου ηλικίας βυθίστηκα σε αναγνώσεις λογοτεχνίας, φιλοσοφίας και ποίησης. Δεν είχε σημασία αν μπορούσα να καταλάβω όλα όσα διάβαζα, ωστόσο με γοήτευαν και με έφερναν σε νέες έννοιες και νέους κόσμους. Ακολούθησα την περιέργειά μου ακόμη και σε εκείνη τη νεαρή ηλικία. Ένας από τους συγγραφείς με τους οποίους ασχολήθηκα τότε ήταν ο William S. Burroughs. Διάβασα το “Γυμνό γεύμα” και το “Junky” όταν ήμουν ακόμα δώδεκα ετών”, συνεχίζει.

“Τον καιρό που πέρασα στην εφηβεία μου, ανακάλυψα το ρεμπέτικο και μυήθηκα στον κόσμο του μέσω των επανεκδόσεων των δίσκων του Charles Howard και του Ian Nagoski. Το διαδίκτυο ήταν επίσης μια σπουδαία πηγή που χρησιμοποίησα για να εξερευνήσω αυτόν τον κόσμο και να ικανοποιήσω τα ενδιαφέροντά μου.

Με την πάροδο του χρόνου η εμμονή μου με την ελληνική μουσική και λογοτεχνία μεγάλωνε και οι γνώσεις μου στην ελληνική γλώσσα συνέχισαν να βελτιώνονται. Αν και προηγουμένως ένιωθα αμηχανία για την ελληνική μου ταυτότητα, όταν άρχισα να εμβαθύνω στις πιο ανατρεπτικές πτυχές του ελληνικού πολιτισμού, που δεν τις έμαθα μέσα από το ελληνικό σχολείο ή την Εκκλησία, ένιωσα ότι είχα ανακαλύψει έναν νέο κόσμο που ήταν επίσης κατά κάποιο τρόπο οικείος”.

Τι άραγε βρήκε ένας νεαρός Ελληνοαυστραλός, τρίτης-τέταρτης γενιάς, στα έργα ενός “δύστροπου” ερευνητή και απαιτητικού συγγραφέα, όπως ο Ηλίας Πετρόπουλος; Ποια στοιχεία του έργου της πολυκύμαντης αυτής προσωπικότητας μπορούν να συγκινούν έναν νεαρό του 21ου αιώνα; συνέχισα εγώ τις ερωτήσεις μου.

“Τα γραπτά του Ηλία Πετρόπουλου είναι τόσο σύνθετα και πολύπλοκα όσο και ο ίδιος ως άνθρωπος. Ως συγγραφέα και ερευνητή με ελκύει το πείσμα και η τόλμη του να γράψει για θέματα που είχαν περιθωριοποιηθεί στον λαϊκό και ακαδημαϊκό λόγο. Παραμένει μια πολωτική φιγούρα στην Ελλάδα σήμερα, ακόμη και σε τομείς που ο ίδιος πρωτοστάτησε”, αποφαίνεται ο Αλεξανδράτος.

“Υποψιάζομαι ότι μέρος του λόγου για τον οποίο κάποιοι τον περιφρονούν οφείλεται στις προσωπικές τους προκαταλήψεις σχετικά με τα θέματα της έρευνάς του, στα οποία συμπεριλαμβάνονταν queer άτομα, φυλακισμένοι και εργαζόμενοι στο σεξ. Οι ερευνητές στον τομέα του ρεμπέτικου λατρεύουν επίσης να συκοφαντούν το έργο του, παρ’ ότι οι περισσότεροι ρεμπετολόγοι της γενιάς του -συμπεριλαμβανομένων του Τάσου Σχορέλη και του Κώστα Χατζηδουλή- ήταν εξίσου πρόχειροι και δεν είχαν και τόση εμπιστοσύνη στις μεθόδους τους. Με αυτή την έννοια, ο συντηρητισμός, η στενοκεφαλιά και η υποκρισία κατά των οποίων καταφέρθηκε ο Πετρόπουλος, είναι ακόμα έντονα παρούσες στην ελληνική κοινωνία του σήμερα.

Αν και, βέβαια, πολλές πτυχές του έργου του Πετρόπουλου μπορούν να θεωρηθούν προβληματικές, η πραγματικότητα είναι ότι αν δεν ήταν οι πρωτοπόρες προσπάθειές του, θα γνωρίζαμε πολύ λιγότερα για τους ανθρώπους και τα θέματα με τα οποία ο ίδιος καταπιάστηκε. Για μένα, ο Πετρόπουλος είναι μια μορφή έμπνευσης και ένας συγγραφέας το έργο του οποίου με παρακινεί να προχωρήσω με τα δικά μου έργα. Στον 21ο αιώνα μπορούμε να μάθουμε πολλά από το έργο του Ηλία Πετρόπουλου και να το θαυμάσουμε”, μου λέει με σιγουριά.

Διαχρονικά, το ζήτημα της γενικότερης έμφυλης και σεξουαλικής πλευράς του ρεμπέτικου δεν έχει επαρκώς διερευνηθεί όσο θα έπρεπε. Τι ήταν αυτό που σε ενέπνευσε να ασχοληθείς με αυτό που λέμε queer σε αυτό το συγκεκριμένο είδος τραγουδιού; επιμένω εγώ.

“Εμπνεύστηκα από το θέμα αυτού που λέμε queerness στο ρεμπέτικο, επειδή ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο στη βιβλιογραφία. Πιστεύω επίσης ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσει μια ‘queer’ παρέμβαση στη μελέτη του ρεμπέτικου, το οποίο

έχει τόσο πολύ εμπλακεί στους εθνικιστικούς και κανονιστικούς λόγους του ελληνικού κράτους.

Ήταν σημαντικό να επιστήσω την προσοχή σε αυτά τα queer στοιχεία, επειδή έχουν τόσο συχνά αγνοηθεί. Αν και αυτές οι πτυχές του ρεμπέτικου είναι γνωστές, δεν υπήρχε τίποτα διαθέσιμο στα αγγλικά ή στα ελληνικά που να επιχειρεί να εξετάσει το φαινόμενο αυτό στην ολότητά του. Στο βιβλίο μου ‘Queerbetika’ θέλησα να διερευνήσω αυτά τα θέματα όσο το δυνατόν πιο άμεσα”, μου λέει.

Ο Αλεξανδράτος έχει, επίσης, ασχοληθεί με ξεχασμένες μορφές της ελληνικής λογοτεχνίας, μελετώντας ή και μεταφράζοντας στα αγγλικά έργα τους, όπως για παράδειγμα τον Μιχαήλ Μητσάκη, ο οποίος εμφανίστηκε στα ελληνικά Γράμματα τον 19ο αιώνα, ή τον Γιώργη Ζάρκο, που κανείς δεν θυμάται σήμερα… Τον ρωτάω τι νομίζει ότι έχουν να πάρουν από αυτούς τους λογοτέχνες οι σημερινοί νέοι Ελληνοαυστραλοί.

“Νομίζω ότι η κληρονομιά αυτών των συγγραφέων αποτελεί αντίδοτο στη σύγχρονη πλαδαρή λογοτεχνική σκηνή. Σε μια εποχή όπου η καριέρα του συγγραφέα είναι τόσο συνδεδεμένη με το κύρος, τα διάσημα βραβεία και την ανούσια “παρέα”, αυτοί οι συγγραφείς προτείνουν μια εναλλακτική λύση, αλλά και μια επιβεβαίωση για τους καλλιτέχνες που βρίσκονται στο περιθώριο αυτής της κουλτούρας”, μου λέει.

“Δεν είναι πολλοί συγγραφείς πρόθυμοι σήμερα να διακινδυνεύσουν την καριέρα τους, τα προς το ζην και τις ελευθερίες τους για να παράγουν το είδος του έργου που κάνει τον Ζάρκο και τον Μητσάκη τόσο συναρπαστικούς. Στην περίπτωση του Μητσάκη, η πειραματική και σουρρεαλιστική γραφή του εμφανίστηκε γύρω από την εμφάνιση της τρέλας του, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να μένει άστεγος επί χρόνια ή να νοσηλευτεί σε ιδρύματα. Για δε τον Ζάρκο, οι βιτριολικές επιθέσεις του κατά του κράτους, της δικαιοσύνης, της ψυχιατρικής, της πολιτικής και επιφανών λογοτεχνών του καιρού του, του κόστισαν εξορία και φυλάκιση.

Οι μορφές αυτές μας υπενθυμίζουν ότι η πράξη της συγγραφής είναι επικίνδυνη και ότι διακυβεύονται πολλά όταν ένας συγγραφέας αμφισβητεί το status quo. Οι περισσότεροι συγγραφείς του σήμερα δεν είναι τόσο ασυμβίβαστοι”, καταλήγει.

Ο Αλεξανδράτος έχει επιπλέον εκδώσει και μια αγγλόγλωσση συλλογή ποιητικής πρόζας με τον αρχαιοελληνικό τίτλο “Ύβρις”.

“Δεν διεκδικώ την ταυτότητα του ποιητή”, μου λέει, “καθώς η ποίηση δεν είναι η κύρια πρακτική μου. Το ‘Ύβρις’ ήταν μια συλλογή κειμένων των τελευταίων δέκα χρόνων που είμαι ευγνώμων που τελικά δημοσιεύτηκαν. Αν και είχε ελληνικό τίτλο, το ‘Ύβρις’ δεν αφορούσε τόσο πολύ την ελληνική μου ταυτότητα (η οποία έχει σκοπίμως αποκρυφθεί στο βιβλίο) όσο τις συναντήσεις μου με την ψύχωση.

Ήταν σημαντικό για μένα να τονίσω την εμπειρία της ψύχωσης ως κάτι πέρα από την κουλτούρα και πέρα από τη γλώσσα, αλλά όχι ως πραγματικότητα. Δεν πιστεύω ότι η ψύχωση είναι μια ‘απώλεια επαφής με την πραγματικότητα’, διότι ο ψυχωτικός άνθρωπος εξακολουθεί να κατοικεί στην πραγματικότητα, απλώς η σχέση του με αυτήν έχει αλλάξει.

Αυτή τη στιγμή δεν έχω κάποιο άλλο πρότζεκτ, εκτός από τη συγκέντρωση και επεξεργασία των ονείρων μου, που πιθανότατα θα οδηγήσει σε μια μυθιστορηματική προέκταση του βιβλίου ‘Ύβρις’ ή ίσως μια σειρά δοκιμίων”, συνεχίζει.

Και όσον αφορά το Cycladic Press; Του ζήτησα να μας μιλήσει λίγο γι’ αυτό το εγχείρημα και τι έχουμε να περιμένουμε στο άμεσο μέλλον από τον ίδιο.

“Σκοπεύω να συνεχίσω τις εκδόσεις με μη συμβατικά έργα της νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Ίδρυσα το Cycladic Press για να εκδώσω στα αγγλικά δουλειές που αξίζουν μεγαλύτερης προσοχής στον αγγλόφωνο κόσμο. Στόχος μου είναι να δημοσιεύσω περισσότερη queer ελληνική λογοτεχνία και ‘underground’ έργα. Υπάρχουν επίσης δοκιμαστικά σχέδια για την ίδρυση μιας δισκογραφικής εταιρείας που θα επεκτείνει το Cycladic Press στο χώρο των ηχογραφήσεων.

Σε αντίθεση με ανεξάρτητους εκδοτικούς οίκους όπως οι Εκδόσεις ‘Αιώρα’ στην Ελλάδα ή την Denise Harvey, δεν ενδιαφέρομαι να εκδώσω ‘κλασικούς’ και ‘μεγάλα ονόματα’ – κάτι που, βέβαια, κάνουν τόσο καλά οι εν λόγω. Αντίθετα, επικεντρώνομαι σε πιο περιθωριακούς συγγραφείς και θέματα. Δεν έχω κάτι με τον κανόνα, αλλά είναι επίσης σημαντικό να διευρύνουμε τα γούστα, την πολιτική και την αισθητική μας όταν πρόκειται για την ελληνική λογοτεχνία σε μετάφραση.

Το κύριο έργο πάνω στο οποίο εργάζομαι τώρα είναι μια ανθολογία της ελληνικής outsider γραφής από το 1842 έως σήμερα. Η ελληνική έκδοση θα δει το φως της δημοσιότητας στην Αθήνα, ενώ ετοιμάζω και μια αγγλική έκδοση.

Τα μελλοντικά μου έργα θα συνεχίσουν να διερευνούν το περιθώριο της νεοελληνικής λογοτεχνίας και της κουλτούρας”, καταλήγει ο Michael Alexandratos σ’ αυτήν την τόσο αποκαλυπτική και σημαντική συνομιλία μας.