Γιάννης Σμαραγδής. Ο Έλληνας .Ένας ιεραπόστολος του φωτός.Ένας αρχιτέκτονας της ψυχής. Ο σκηνοθέτης που κατάφερε να προσεγγίσει το ελληνικό αίσθημα μέσα από ένα κρυστάλλινο, διαυγές, διαμαντένιο πρίσμα και να το αποτυπώσει αμόλυντο στις ταινίες του για τους Παπαδιαμάντη, Καβάφη («Καβάφης»), Δομίνικο Θεοτοκόπουλο («El Greco»), Iωάννη Βαρβάκη («Ο Θεός Αγαπάει το Χαβιάρι») και πρόσφατα τον Νίκο Καζαντζάκη («Καζαντζάκης»).

Το κινηματογραφικό σας έργο δηλώνει ότι ασχολείστε εδώ και πολλά χρόνια με χαρισματικούς Έλληνες, οι οποίοι έγιναν πρεσβευτές της χώρας μας στο εξωτερικό. Τι είναι αυτό που σας ελκύει στις προσωπογραφίες;

Γ.Σ.: « Το ότι έγινα βιογράφος των μεγάλων ελληνικών προσωπικοτήτων, στους πυλώνες του ελληνικού αισθήματος, ασυναίσθητα έγινε αυτό. Η πραγματική μου πρόθεση είναι να βάλω σε κίνηση μέσα από την μεγάλη λαϊκή Τέχνη των καιρών μας που είναι ο κινηματογράφος, αυτούς που εκπροσωπούν το ελληνικό αίσθημα. Πρώτα απ’ όλα, το κοινό που διεκδικώ για τις ταινίες που κάνω είναι οι Έλληνες και μετά είναι ο υπόλοιπος κόσμος.Έχω διαπιστώσει λοιπόν ξεκινώντας ανάποδα από τον Καζαντζάκη προς το Βαρβάκη, ο Ελ Γκρέκο και μετά ο Καβάφης ότι όταν εσύ έχεις καθαρή φωνή αυτή αναπαράγεται με ένα τρόπο βαθιά εντυπωσιακό και εξαιρετικά λειτουργικό με αποτέλεσμα να σημαίνουν αυτές οι ταινίες κάποια πράγματα για τους Έλληνες και κατ επέκταση και για τους ξένους».

Ο Νίκος Καζαντζάκης είπε: «Μια από τις πιο μεγάλες χαρές που μπορεί ν’ ξιωθε άνθρωπος στον κόσμο τούτο είναι να ‘ναι άνοιξη, να φυσάει αλαφρό αγεράκι και ν’ αρμενίζεις στο Αιγαίο δεν μπόρεσα ποτέ να φανταστώ πώς γίνεται νά ‘ναι αλλιώς Παράδεισος. Τί ‘ναι κόρφος του Παράδεισου μπροστά στην ελληνική τούτη, καμωμένη από νερό, πέτρα και δροσερό μελτέμι αιωνιότητα;» Αυτό τον παράδεισο μεταφέρατε μέσα από την ταινία σας με όλη τη φωτεινότητα του πριν από δύο μήνες στην αίθουσα της Unesco.

Γ.Σ.: « Γράφτηκαν εκείνες τις ημέρες πολλά στη Γαλλία. Ότι είναι ένα έργο ισάξιο του Καζαντζάκη. Δεν είναι, αλλά το είπαν ξένοι άνθρωποι. Ούτε τους ξέρω ούτε με ξέρουν. Η Unesco στο Παρίσι είναι ένας τεράστιος χώρος, εξαιρετικά φυλασσόμενος. Εκεί είναι η μνήμη του πολιτισμού του πλανήτη. Είχε μία ειδική σημασία να το έβλεπαν οι άνθρωποι μέσα σε αυτό το χώρο. Εκείνη την ημέρα λοιπόν έγιναν πράγματα ανεξέλεγκτα. Κανείς δεν το περίμενε.Ήταν μέσα 500 περίπου άνθρωποι. Έλληνες γύρω στους δέκα. Και πρέπει να σας πω ότι είχα μία αγωνία. Σε μία προβολή που οι περισσότεροι ήταν ξένοι τι θα μπορούσε να συμβεί. Και όταν τελείωσε η ταινία για να παύσει το χειροκρότημα σηκώθηκα και τους είπα: «Σταματήστε το χειροκρότημα. Το καταλάβαμε». Και δεν είναι μόνο αυτό. Έπρεπε να φύγουμε. Οι άνθρωποι της ασφαλείας του κτιρίου προσπαθούσαν να μας το δείξουν. Και δεν έφευγε ο κόσμος. Έτσι μας έσβησαν τα φώτα. Κάποια στιγμή μου συνέβη ένα γεγονός που αισθάνομαι την ανάγκη να το μοιραστώ μαζί σας γιατί βλέπω ότι όταν ένα πράγμα έχει καθαρή φωνή αφορά και έναν άλλο άνθρωπο εκτός Ελλάδας. Πήγαμε να βγούμε έξω. Ήταν ένα ζευγάρι κάτω από τριάντα χρόνων που κατάλαβα ότι περίμεναν να μου μιλήσουν. Μαζί μου βρισκόταν ο Έλληνας πρέσβης. Έρχεται η κοπέλα και μου συνεχάρη. Καταλάβαινα ότι ήταν βαθιά συγκινημένη. Και της έπιασα τα χέρια. Προχωρήσαμε. Πλησίασε τον τοίχο και έκλαιγε με αναφιλητά. Λίγο πιο πέρα την περίμενε ο σύντροφος της. Πήγα κοντά της και την πήρα στην αγκαλιά μου Τι σήμαινε αυτό; Δεν εισέπραξε κάτι από το δικό μου έργο αλλά κάτι από Έλληνα. Μίλησε με το ελληνικό φως. «Αυτό» φέρνει τη δύναμη και τη βαθιά συγκίνηση. Κάνουμε ταινίες για να μεταλαμπαδεύσουμε στους Έλληνες και όχι μόνο το ελληνικό φως, το αμόλευτο».

«Δε φοβάμαι γιατί σε όλη μου τη ζωή καίγομαι μέσα στο Φως» λέει ο Ελ Γκρέκο κάποια στιγμή στην ταινία σας. Πόσο σας αγγίζει;

Γ.Σ.: «Αισθάνομαι ότι είμαι ιεραπόστολος του ελληνικού φωτός. Υπάρχει ένας συμπαντικός νόμος λέει ο Καζαντζάκης που περιγράφει ότι πάντα στην αρχή μοιάζει να κερδίζει το κακό αλλά πάντα ηττάται. Και ζυγιζόμαστε γι’ αυτό. Άρα, περνάμε εξετάσεις. Θέλω να σας πω κάτι που δεν το έχω πει ποτέ δημόσια. Κατά ένα περίεργο τρόπο ένας άνθρωπος που δεν είναι από την περιοχή της Τέχνης έκανε μία εκτίμηση για τις ταινίες μου και κυρίως για τον Ελ Γκρέκο. Είναι ο Κώστας Καραμανλής, ο πρώην πρωθυπουργός, ο οποίος την τρίτη φορά που την είδε την ταινία μου έστειλε ένα μήνυμα μέσω του Λουδοβίκου των Ανωγείων. Και του διεμήνυσε ότι “θέλω να πεις στο φίλο σου τον Σμαραγδή ότι την τελευταία φορά που είδα την ταινία απέκτησα συναίσθηση του γιατί την έκανε , ποιος ήταν ο λόγος”. Και είπε «γιατί το καλό και το κακό είναι προστατευμένα από το Θεό και είναι στην ελεύθερη βούληση του καθενός να πράξει ότι αποφασίσει». Ήταν μία εποχή που επίσης μου έκαναν επιθέσεις εδώ στη χώρα μας. Ο Καραμανλής είχε συλλάβει το λόγο γιατί είναι λόγιος, είναι διανοούμενος, ανεξάρτητα από τις πολιτικές του απόψεις. Δεν με ενδιέφερε ποτέ η πολιτική. Αυτό λοιπόν είναι η υπόθεση. Ο Καζαντζάκης έγινε για να δείξουμε έναν άνθρωπο μεγάλης αθωότητας. Ότι στα διλήμματα περνούσε πάντα θετικά. Γι’ αυτό και η ψυχή του στο τέλος της ταινίας ανεβαίνει στους ουρανούς».

Πίστευε τελικά ο Καζαντζάκης στο Θεό. Εσείς;

Γ.Σ.: «Δεν είμαι άνθρωπος της θρησκείας, αλλά πιστεύω βαθιά στο Θεό. Επειδή υπήρχε αυτή η λανθασμένη φήμη για τον Καζαντζάκη ότι ήταν άθεος, πριν αρχίσω την ταινία πήγα στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο και του είπα «Παναγιότατε, ήρθα να σας ζητήσω την ευλογία σας για την ταινία που θέλω να κάνω. Έχω την ανάγκη να συμφιλιώσει τους ανθρώπους τους Έλληνες με τη θρησκεία και τη θρησκεία με τον Καζαντζάκη». Όσο είμαστε χωρισμένοι και πολεμά η μία πλευρά την άλλη παραμένουμε μικροί. Όταν ενωνόμαστε είμαστε ισχυροί. Εγώ ήθελα να κάνω μια ταινία για να κλείσουμε τα πράγματα και να πάμε μπροστά. Είναι ένα σπουδαίος συγγραφέας ο οποίος στον καιρό του ποτέ δεν διαβάστηκε καλά. Από ιδεοληψίες και εμμονές δεν είδαν αυτό που βλέπουμε σήμερα. Είναι μία ταινία συμφιλιωτική. Και μου την έδωσε την ευλογία του. Και μου είπε ακόμα ότι στη βιβλιοθήκη του Πατριαρχείου έχουν τα άπαντα του Καζαντζάκη. Άρα, ομάδες ανθρώπων φανατικών και εν τέλει αγράμματων έφτιαχναν φατρίες ,ομάδες χωρίς κατά βάση να έχουν διαβάσει τα βιβλία του. Από τις αρχές του χρόνου θα κυκλοφορήσει την ταινία σε όλο τον κόσμο μία εταιρεία του Χόλιγουντ».

Ποιο ήταν το καλύτερο κοινό αυτής της ταινίας;

Γ.Σ.: «Δεν είναι Έλληνες. Στην Αμερική αυτοί που έπαιρναν τηλέφωνο και πήγαιναν και την ξανάβλεπαν είναι Αμερικάνοι. Και γι αυτό επανέλαβα στο Σικάγο την προβολή. Το ίδιο έγινε και στην Νέα Υόρκη. Εκεί έζησα ένα καταπληκτικό περιστατικό. Βρέθηκε σε μία προβολή ένας Αυστριακός τραπεζίτης. Δύο μέτρα άντρας. Όταν τελείωσε η ταινία με πλησίασε, έκλαιγε και άρχισε να μοιράζεται μαζί μου ότι καταρχήν δεν έχει ξανακλάψει ποτέ στη ζωή του σε ταινία. Και του λέω εμείς σαν Έλληνες έχουμε λόγους να συγκινούμαστε. Εσύ γιατί; Και μου εκμυστηρεύτηκε ότι μέσα από αυτήν την ταινία έκανε φλας σε όλη του τη ζωή και είδε τι ελευθερία έχασε. «Ζούμε σε αυτό το τοπίο, σε αυτή την ομορφιά και εγώ μέσα στα νούμερα στις τράπεζες το έχασα».

Στον τίτλο του βιβλίου του για σας που παρουσιάζεται στη «Στοά του βιβλίου» ο Μίμης Τσακωνιάτης σας χαρακτηρίζει «Αρχιτέκτονας της Ψυχής». Τι είστε τελικά κ. Σμαραγδή; 

Γ.Σ.: «Eγώ αυτό που λέω ότι είμαι είναι Έλληνας. Όταν ο Έλληνας συνομιλεί με τον Ανώτερο του εαυτό είναι μέσα στο φως. Και η ψυχή σου, όταν είσαι μέσα στο φως ξέρει ότι πρέπει να μεταλαμπαδεύσεις το φως. Άρα, εκ των πραγμάτων γίνεσαι απόστολος του φωτός. Και αυτό συμβαίνει όταν αποκτήσεις συναίσθηση της ύπαρξης σου. Τούτο έκαναν όλοι αυτοί που έχω βιογραφήσει. Και ο Βαρβάκης. Παρ’ ότι δεν υπήρξε ένας άνθρωπος από την περιοχή της Τέχνης όμως ήταν -όπου κι αν βρέθηκε- εκπρόσωπος του ελληνικού φωτός. Πάντα έδινε. Η γενναιοδωρία αυτή, η μεγαλοψυχία που έχουμε εμείς οι Έλληνες όταν είμαστε στα πάνω μας. Είμαστε ο μόνος λαός στον κόσμο που όταν παλεύει τον αντίπαλο τον παλεύει γενναία, αλλά όταν πέσει στο πάτωμα του λέει σήκω πάνω. Το ελληνικό φιλότιμο είναι αυτό. Η ανωτερότητα απέναντι στον ηττώμενο και στον αδύναμο. Γι’ αυτό δεν κάναμε ποτέ γενοκτονίες. Ενώ βρεθήκαμε με μεγάλες εξουσίες από τον Αλέξανδρο έως τους Βυζαντινούς .Δεν επιτιθέμεθα στον αδύναμο όπως κάνουν άλλοι λαοί. Οι Γερμανοί για παράδειγμα που είναι ένας λαός βάρβαρος .Δεν έχει ξεπεράσει τη βαρβαρότητα. Οι Τούρκοι. Μόνο γενοκτονίες είναι η υπόθεση τους. Και στους πολέμους όταν νικούσαμε η συμπεριφορά μας απέναντι στους ηττώμενους ήτανε πάρα πολύ ανθρώπινη. Γιατί ξέραμε αυτό είναι το βάθος μας ότι πρέπει να κάνουμε το καλό για να σου επιστρέψει. Γιατί και το κακό θα σου επιστρέψει».

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ελληνικής φυλής;

Γ.Σ.: «Όταν το σύμπαν μας δίνει μεγάλα δώρα, όπως όταν έκανε μας ένα μεγάλο λαό μας δίνει επίσης και μεγάλα ελαττώματα. Για να ισορροπήσει. Πρέπει εμείς να αποφασίσουμε πότε θα πηγαίνουμε με τον Ανώτερο μας εαυτό μας και πότε με τον κατώτερο. Ζούμε τις εποχές που συνομιλούμε με τον κατώτερο εαυτό ως Έλληνες. Για άλλους δύο-τρεις αιώνες ακόμα πιστεύω. Διότι οι μεγάλοι λαοί δεν μετρώνται ούτε με την ημέρα, τον μήνα, το χρόνο ή τη δεκαετία. Μετριούνται με τον αιώνα. Όταν αποκτήσουμε τη συναίσθηση του ό,τι κάνουμε θα αφορά τους ανθρώπους μετά από τρεις αιώνες θα γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Το ξεχάσαμε οι Έλληνες τον τελευταίο καιρό γιατί περάσαμε από μία περίοδο ευμάρειας, πουληθήκαμε στα υλικά αγαθά. Στους καιρούς μας αυτό συνέβη στη δεκαετία του ’80».

Πότε προέκυψε η καταστροφή της Ελλάδας στη νεώτερη ιστορία της;

Γ.Σ.: «Το 1831 που σκοτώθηκε ο Καποδίστριας. Γιατί βγάλαμε το χειρότερο μας εαυτό. Διότι αυτοί οι οποίοι απελευθερώθηκαν δεν απελευθερώθηκαν ποτέ στην πραγματικότητα. Και εκεί που θα έπρεπε να στηρίξουν αυτό που θα αναδείκνυε τι πραγματικά είμαστε -γιατί αυτό θα ήταν το σχέδιο του Καποδίστρια- να βγάλει μια μήτρα πολιτισμού, επιστημών και φωτός – οι σκοτεινοί άνθρωποι τον σκότωσαν. Εκεί άρχισε το αρνητικό στοιχείο. Σερνόμαστε όλο αυτόν τον καιρό κάτω από την κυριαρχία του κοτζαμπασισμού. Πήραν την εξουσία αυτοί και ο λαός για να υπάρξει έπρεπε να πάει μαζί τους, επειδή φοβόταν ότι δεν θα μπορεί να επιβιώσει. Γι’ αυτό και τα ρουσφέτια και οι οικογένειες που διοικούν στην πραγματικότητα. Η δημοκρατία που δημιουργήθηκε εδώ δεν λειτουργεί ως δημοκρατία. Υπάρχει οικογενειοκρατία. Συναντάται η αίσθηση ότι ένας κυβερνήτης είναι πιο ισχυρός απ’ ό,τι τον υπολογίζει ένας Ευρωπαίος. Ο ραγιαδισμός πιστεύω ότι δεν έφυγε. Η κατάκτηση από τους Τούρκους έφερε την κάθοδο του Ελληνισμού γιατί ήταν αλλότριος πολιτισμός και επικάθισε όλα τα ελαττώματά του. Στην περίοδο που κρατούσαν την Ελλάδα Βενετσιάνοι δεν έπεσε η Ελλάδα. Υπήρχε επικοινωνία πολιτισμική. Λέει ένας μεγάλος εθνολόγος, ο Χάουζερ, ότι όσα χρόνια είναι ένας λαός κατακτημένος από έναν αλλότριο πολιτισμό τόσα χρόνια θέλει και να συνέλθει. Άρα 400 χρόνια. Είμαστε στη μέση. Γι’ αυτό εγκληματούμε στους καιρούς μας που μολύνουμε το θετικό στοιχείο του Ελληνισμού με λανθασμένες κινήσεις».

Το επόμενο κινηματογραφικό σας βήμα θα είναι ο Καποδίστριας…

Γ.Σ.: « Ο υπότιτλος της ταινίας θα είναι “Δώσε μου την πατρίδα που ποθώ”. Ο Καποδίστριας είναι μία ταινία που αφορά περισσότερο απ’ όλους τον απόδημο Ελληνισμό. Γιατί και ο ίδιος ο Καποδίστριας έδρασε εκτός Ελλάδας και έφθασε σε πολύ μεγάλα αξιώματα σε πολύ νεαρή ηλικία. Έγινε υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας. Θα δούμε με ποιο τρόπο έδρασε όταν ήταν εκτός Ελλάδας και ποια η σχέση του με την μητέρα Ελλάδα.

Ο Καποδίστριας ήταν ένας βαθιά σοφός άνθρωπος .Όταν έφθασε στην Ελλάδα ήρθε για να πεθάνει. Το ήξερε ότι θα τον σκοτώσουν. Ήταν ο αγαθός, ο καλός άνθρωπος που έφτασε στο σημείο του Μέτερνιχ, του Κίσσινγκερ της εποχής του να πει «Είναι άτρωτος γιατί είναι καλός άνθρωπος». Και ήξερε πως όταν θα τον σκοτώσουν θα είναι πιο δυνατός. Όπως και είναι. Όμως το καλό που μπορούσε να κάνει δεν το έκανε. Δεν τον άφησαν οι Έλληνες. Ξέρετε, έχω μία σκηνή μέσα στη ταινία. Πριν γίνει κυβερνήτης ζούσε στην Ελβετία παροπλισμένος από τον Τσάρο ως πρώην υπουργός Εξωτερικών. Δεν είχε χάσει τον τίτλο και τον τροφοδοτούσε με χρήματα. Με μισθούς υπουργών μιλάμε για θηριώδη ποσά. Έδωσε σε έναν τραπεζίτη, τον Σταύρου -που αργότερα έκανε την Εθνική Τράπεζα- τα χρήματα των μισθών του για να τα στέλνει στους Έλληνες. Και ζούσε σε ένα μικρό δωμάτιο σαν υπηρέτης. Όταν γινόταν η πολιορκία του Μεσολογγίου για να συγκεντρώσουν χρήματα τον επισκέφθηκε στο σπίτι του μία πλούσια, η κ. Εσόρτ, μαζί με το τραπεζίτη Λονάρδο. Στόχος ήταν να στείλουν καραβιές με φαγητά για τους πολιορκημένους. Κοίταξε το δωμάτιό του και αναρωτήθηκε: “Εδώ ζείτε; Ξέρετε εμένα ο υπηρέτης μου διαβιώνει σε καλύτερο σπίτι”. Και της απαντά “Εσείς ήρθατε εδώ να μας βοηθήσετε. Ζητάμε λεφτά για την Ελλάδα. Τι θα λέγατε αν ζούσα σε ένα παλάτι όταν στη χώρα μου δεν έχουν να φάνε;”.

Κι όταν έφτασε στην Ελλάδα το πρώτο πράμα που τους είπε ήταν: “Δεν πληρώνομαι. Δεν παίρνω μισθό. Όσο θα υπάρχει και ένας Έλληνας που δεν έχει να φάει εγώ δε θα πάρω λεφτά”. Και λίγο πριν τον σκοτώσουν (σσ. παύση, είναι βαθιά συγκινημένος) πήγε και βρήκε αυτό το θηρίο έναν από τους δύο που οργάνωσαν τη δολοφονία του, τον Κουντουριώτη για να συμφιλιωθούν. Και του είπε το εξής: “Έχω μια σειρά από ανθρώπους που δεν έχουν να φάνε. Δώσε μου 30.000 φράγκα”. Και έβαλε υποθήκη την περιουσία του στην Κέρκυρα. Αυτός ο άνθρωπος τι έκανε; Μόνο το καλό. Δεν ήρθε εδώ για να πάρει, μόνο για να δώσει. Έφτασε τη σωστή στιγμή. Οι άλλοι δεν ήταν έτοιμοι. Και τον σκότωσαν. Αυτή είναι η κατάρα των Ελλήνων.

Εάν είχε κατορθώσει να μείνει στη εξουσία άλλα 5-6 χρόνια -αν δεν τον σκότωναν- θα είχε φτιάξει μια χώρα μήτρα. Είχε ένα σχέδιο που δεν ολοκληρώθηκε με τη δολοφονία του. Αυτό το σχέδιο υπάρχει. Που σημαίνει ότι όταν θα ωριμάσουν οι Έλληνες θα μπορούν να υλοποιήσουν το όραμά του. Για να φτάσουμε σε αυτό το σημείο θα πρέπει να γίνουμε συνομιλητές με τον ανώτερό μας εαυτό. Πιστεύω ότι αυτό δεν θα γίνει αυτό από την Κεντρική Ελλάδα αλλά από τους Έλληνες του εξωτερικού».

Πώς;

Γ.Σ.: « Όπως έγινε και με την Επανάσταση του ’21.Δεν θα τολμούσαν οι Έλληνες να ξεσηκωθούν. Και φτιάχτηκε μία Φιλική Εταιρεία. Να ελπίζουμε να καλλιεργηθούν οι Έλληνες της Διασποράς. Μία νέα Φιλική Εταιρεία θα γίνει ξαφνικά από μυαλά, ξεχωριστούς ανθρώπους που θα κατανοήσουν τι σημασία έχει η Ελλάδα να είναι άξια των πεπρωμένων της. Διότι η Ελλάδα δεν είναι μόνο χρήσιμη για τους Έλληνες αλλά για τον πλανήτη. Δεν πρέπει να χαθεί το βασικό στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού που είναι το μέτρο. Εμείς είμαστε εκφραστές του μέτρου. Γι’ αυτό μας δόθηκε αυτός ο χώρος, η Ελλάδα. Όλα είναι στο μέτρο του ανθρώπου. Χωρίς να χαθεί η σχέση με τον Επουράνιο τόπο. Αυτό είναι ο Έλληνας. Ο Παρθενώνας. Το μέτρο, η ομορφιά που τείνει να συνομιλήσει με το Θεό».