«Η σοφία ωκοδόμησεν εαυτή οίκον και υπήρεισε στύλους επτά»
(Παροιμιών Θ’)
ΜΕΓΑ το οικοδόμημα της σοφίας. Μέγα και ανεξερεύνητο, γι’ αυτό πρέπει να είναι και ευστήρικτο, όπως μας λέει ο Σολομών.
Την αφορμή των σκέψεων μού την έδωσε το βιβλίο του Στίβεν Χόκινγκ (Stephen Hawking, 1942-2018) με τον τίτλο «Σύντομες απαντήσεις σε μεγάλα ερωτήματα» που κυκλοφόρησε μετά το θάνατό του.
Το βιβλίο αυτό προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε θέματα που μέχρι σήμερα δεν φαίνεται να έχουν απαντήσεις. Είναι «ξεκάθαρος» και κατηγορηματικός σε ιδέες και έννοιες που θα έπρεπε να είναι «διαλεκτικός» και επιφυλακτικός και να κρατάει -όπως λένε στην καθομιλούμενη- και μια «πισινή».
Ας μας επιτρέψει η μνήμη του να προσπαθήσουμε να υποβάλουμε σε κάποια (λαϊκή) κριτική βάσανο κάποια θεωρήματά του:
«Υπάρχουν», λέει, «μορφές ευφυούς ζωής στο διάστημα, αλλά εμείς δεν έχουμε αναπτυχθεί τόσο που να μπορέσουμε να τους απαντήσουμε». Εικασίες, που θεωρούν δεδομένη τη διαπλανητική συμβατότητα των όντων και, ταυτόχρονα, υποτιμούν την ανθρώπινη φυσική οντότητα που έχει φτάσει σε τόσα μεγαλεία και αποτελεί, κατά γενική ομολογία, ένα αδιανόητο θαύμα».
«Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε, με βάση τα ισχύοντα, ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο». Προσωπικά, πιστεύω ότι οι φυσικοί νόμοι, αλλά και το μοντέλο της παγκόσμιας έκρηξης που υπηρετούν όλοι οι φυσικοί επιστήμονες, δεν επιτρέπουν τέτοιο εγχείρημα. Τέτοιο θεϊκό προνόμιο μέχρι τώρα έχει μόνο η σκέψη.
«Μέσα στα επόμενα εκατό χρόνια θα ταξιδεύουμε οπουδήποτε στο ηλιακό μας σύστημα». Για το πόσο η ρήση αυτή είναι αληθής, θα θυμίσουμε ότι για να φτάσουμε στον Πλούτωνα πρέπει να πετάμε με υπερηχητικό αεροπλάνο 675 (!) ολόκληρα χρόνια. Μέσα στο αχανές διάστημα ο ανθρώπινος χρόνος εκμηδενίζεται και μαζί του και ο χρόνος ενός υπερφίαλου ανθρώπινου βίου.
«Κοιτώντας τη Γη από ψηλά παίρνουμε ένα δυνατό μήνυμα: ένας μοναδικός πλανήτης, μια και μόνο ανθρώπινη φυλή». Εάν δεν πρόκειται μόνο για ευχή, ουδέν ψευδέστερον.
Η κοινωνία, όπως μας λέει και ο Πασκάλ, βασίστηκε στη βία και εν συνεχεία στη συνήθεια, αυτή τη μεγάλη βασίλισσα του κόσμου, όπως την αποκάλεσε ο Πίνδαρος.
Η βία, όμως, προϋποθέτει διαφορετικά έθνη και φυλές, διαφορετικά συμφέροντα και συγκρούσεις. Και μπορεί ο Μέγας Αλέξανδρος να ονειρεύτηκε έναν τύπο παγκοσμιοποίησης, όμως η ιστορία κυλάει αλλιώς και βλέπουμε κάθε μέρα να δικαιώνει μάλλον τον Ηράκλειτο.
Όμως, το κύριο δόγμα του Χόκινγκ δεν είναι άλλο από το ότι «δεν υπάρχει θεός. Κανένας δεν κυβερνά τον κόσμο».
Θα μπορούσε κανείς αυτό το αιώνιο και βασανιστικό ερώτημα να το ανταποδείξει με ολόκληρη την ιστορία του ανθρωπίνου γένους (από τον Πυθαγόρα και τον Αναξαγόρα μέχρι τον Όιλερ και τον Νεύτωνα) και, κυρίως, με τη σοφία ότι «θα πρέπει» να υπάρχει, ωστόσο μπορούμε να περιοριστούμε στο περίφημο στοίχημα του Πασκάλ στο ερώτημα αν υπάρχει θεός. Λέει, λοιπόν, ο Πασκάλ: «Αν κερδίσω, κερδίζω τα πάντα, αν χάσω, δεν χάνω τίποτα, άρα, έχω συμφέρον να στοιχηματίσω υπέρ του ότι υπάρχει» (!)
Να σημειωθεί ότι ο Πασκάλ υπήρξε μια εξαιρετική μαθηματική και φυσική διάνοια, και έζησε μόνο τριάντα εννέα χρόνια.
Η γνώση πολλές φορές είναι δύσχρηστη και άλλες φορές μετέωρη.
Το δίλημμα της γνώσης μάς το περιέγραψε γλαφυρά ο Πλάτωνας στον «Μένωνα». Πρόκειται για το δίλημμα του Μένωνα, ο οποίος Μένων λέει στον Σωκράτη: «Αν ρωτάς κάτι γνωρίζοντας την απάντηση, δεν μπορείς να μάθεις τίποτα. Αν δεν ξέρεις την απάντηση, τότε δεν μπορείς να αναγνωρίσεις μια σωστή απάντηση, ακόμα κι αν στη δώσουν. Άρα δεν μαθαίνεις τίποτα ρωτώντας»!
Η ζωή εξάλλου (όπως και ο θάνατος) είναι γεμάτη μυστικά και, είτε το θέλουμε είτε όχι, παίζει το παιχνίδι της όχι τόσο πάνω στη γνώση όσο στην αγνωσία.
Και το βιβλίο καταλήγει: «Να κοιτάμε πάντα ψηλά προς τα αστέρια και όχι χαμηλά στα πόδια μας».
Αν ο Χόκινγκ είχε διαβάσει αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, θα ήξερε τι έπαθε ο Θαλής μια νύχτα που βάδιζε κοιτάζοντας τα αστέρια…