Αγάπη είναι…

Μια νέα έκθεση στο Μουσείο Μετανάστευσης Μελβούρνης εξετάζει διαφορετικές πλευρές του πιο θεμελιακού ανθρώπινου συναισθήματος - και φέρνει στο προσκήνιο την ιστορία ενός ζευγαριού από την Σίκινο


H Λίλη Βραχάμη ήταν μία από τις χιλιάδες νύφες που μετανάστευσαν από την Ελλάδα στην Αυστραλία. Το 1920 αρραβωνιάστηκε τον ξάδελφό της Ελευθέριο Σιγάλα και δύο χρόνια αργότερα επιβιβάστηκε στο υπερωκεάνειο “Largs Bay”, αφήνοντας τη ζωή της στην Σίκινο για να ξεκινήσει την νέα της ζωή στην Μελβούρνη.

Την συνόδευε η αδελφή της, η Αλεξάνδρα, η οποία ήταν ήδη παντρεμένη στο Σίδνεϊ και ο μέλλων πεθερός της, ο Ιάκωβος Σιγάλας, ένας από τους Έλληνες μετανάστες που άφησαν ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ζωή της Μελβούρνης, καθώς ήταν αυτός που άνοιξε ένα από τα πρώτα καφέ της πόλης, το Anglo-American, το 1906 (αργότερα, στη δεκαετία του ’50, η επιχείρηση θα περνούσε στα χέρια του ανιψιού του, Ίωνα Νικολαΐδη, ο οποίος θα ανακαίνιζε εκ βάθρων το κατάστημα, δημιουργώντας στην θέση του το Legends, ένα από τα ορόσημα της πόλης).

Ψηφιακή αναπαραγωγή της φωτογραφίας του Γάμου της Λίλης και του Ελευθέριου Σιγάλα, στην Μελβούρνη, στις 18 Ιουλίου 1923. Φώτο: Museums Victoria

Ο αρραβωνιαστικός της Λίλης, ο ‘Letho’ (όπως είχε αλλάξει το Ελευθέριος) Σιγάλας, περίμενε την νύφη στην Μελβούρνη, έχοντας επιστρέψει μετά τον αρραβώνα για να επιβλέψει την οικογενειακή επιχείρηση. Όσον καιρό ήταν χωριστά, το ζευγάρι επικοινωνούσε με καρτ-ποστάλ – ο Letho έγραφε στα αγγλικά και η Λίλη απαντούσε στα γαλλικά (ο πατέρας της είχε φροντίσει να της προσφέρει μία καλή μόρφωση, ως αντιστάθμισμα για την έλλειψη προίκας). Το ζευγάρι παντρεύτηκε στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, τον Ιερό Ναό της Κοινότητας στο Victoria Paradeστις 18 Ιουλίου 1923, μόλις οκτώ ημέρες πριν η Λίλη κλείσει τα 19.

Ενενήντα πέντε χρόνια αργότερα, η ιστορία του ζεύγους Σιγάλα ξαναζεί, μέσα από την έκθεση ‘Love’ του Μουσείου Μετανάστευσης Μελβούρνης, με το νυφικό φόρεμα της Λίλης Σιγάλα, ραμμένο από μία Ελληνίδα μοδίστρα της Μελβούρνης, να κατέχει περίοπτη θέση ανάμεσα στα εκθέματα που επιλέχθηκαν για να αφηγηθούν 37 ιστορίες αγάπης.

“Αφηγούμαστε ιστορίες μετανάστευσης εδώ και πολλά χρόνια”, λέει η επιμελήτρια της έκθεσης Moya McFadzean, υπεύθυνη για θέματα μετανάστευσης και πολιτισμικής ποικιλομορφίας των Μουσείων Βικτώριας.

“Σκεφτόμασταν νέα πράγματα που θα μπορούσαμε να εξερευνήσουμε και η ιδέα της Αγάπης προέκυψε, ως ένα οικουμενικό θέμα που αποτελεί μέρος της κοινής ανθρωπιάς που μοιραζόμαστε”.

Έτσι γεννήθηκε η έκθεση ‘Love’, σε συνεργασία με το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Heide στο Heidelberg. H έκθεση έτσι αποτελεί μία αναγνώριση του ρόλου της Μελβούρνης, τόσο ως προορισμού μετανάστευσης που δέχθηκε ανθρώπους από όλον τον κόσμο, αλλά και ως καλλιτεχνικής πρωτεύουσας.

Η έκθεση φιλοξενείται στη μεγαλοπρεπή μακρόστενη αίθουσα του Μουσείου Μετανάστευσης, ενός νεοκλασικού κτηρίου του 19ου αιώνα (που παλιά στέγαζε το τελωνείο) και αυτό το σκηνικό δημιουργεί μία ενδιαφέρουσα αντίφαση με πολλά από τα εκθέματα που είναι έργα μοντέρνας τέχνης, τονίζοντας την σύγχρονη προσέγγιση της έκθεσης που παρουσιάζει πολλές μαρτυρίες σε πρώτο πρόσωπο, από ηχογραφημένες συνεντεύξεις, δημιουργώντας έτσι τις συνθήκες για μία πολύ προσωπική και έντονα συναισθηματική εμπειρία.

“Παρουσιάζουμε την αφοσίωση, τον ρομαντισμό, τον πόνο, την διάρκεια κάποιων σχέσεων” εξηγεί η κ. McFadzean, διευκρινίζοντας ότι η έκθεση δεν περιορίζεται στην ερωτική πλευρά της αγάπης, ενώ επιχειρεί να δείξει την αγάπη μέσα από ένα πρίσμα ποικιλομορφίας, τόσο εθνοτικής, αλλά και από την άποψη του φύλου, της ηλικίας, της σεξουαλικότητας – ή απλώς παρουσιάζοντας σχέσεις διαφορετικού τύπου. “Παρουσιάζουμε την αγάπη μεταξύ των μελών μιας οικογένειας, την αγάπη μεταξύ φύλων, την αγάπη σε όλες τις μορφές της, αν θέλετε”.

Η ίδια παραδέχεται ότι δεν ήταν καθόλου εύκολο να διαχειριστεί ένα “τόσο τεράστιο θέμα” και να δημιουργηθούν οι παράμετροι γύρω από αυτό.

“Δεν προσπαθήσαμε να απαντήσουμε όλα τα ερωτήματα περί του τι είναι αγάπη, δεν πρόκειται για μια φιλοσοφική έκθεση, κατά κάποιον τρόπο πρόκειται για μια συναισθηματική έκθεση”.

Η έκθεση έχει στηθεί με γνώμονα την απλότητα. “Κάθε ιστορία εκτυλίσσεται γύρω από ένα αντικείμενο που συνδέει τους ανθρώπους και είναι η αφορμή για να πουν την ιστορία τους”, λέει. περιγράφοντας πώς η ομάδα των επιμελητών επέλεξε τα αντικείμενα από την τεράστια συλλογή του μουσείου, παρουσιάζοντας κάποια που δεν έχουν ξαναπαρουσιαστεί στο κοινό, παρά το ότι βρίσκονται στην κατοχή του μουσείου για πάνω από 100 χρόνια. “Αυτό από μόνο του είναι συναρπαστικό, το ότι χρησιμοποιήσαμε την αγάπη ως μέσο για να αναδείξουμε την συλλογή μας με απροσδόκητο τρόπο” λέει. “Για παράδειγμα, έχουμε ένα όμορφο φυλλάδιο από την δεκαετία του 1840, που απεικονίζει πτηνά της Αυστραλίας. Μέσα από αυτό λέμε την ιστορία της Elizabeth και του John Gould, ενός ζευγαριού διάσημων ορνιθολόγων και εικονογράφων. Είναι η ιστορία μιας αληθινής συντροφικότητας δύο δημιουργικών ανθρώπων που ήταν σύζυγοι και συνεργάτες. Στο άλλο άκρο έχουμε ένα πολύ απλό αντικείμενο, κάποιες παιδικές κουβέρτες που ήρθαν στην κατοχή του μουσείου πριν από μερικά χρόνια και λένε την ιστορία μιας οικογένειας προσφύγων από το Νότιο Σουδάν. Η μητέρα είχε κρατήσει τις κουβέρτες με τις οποίες τύλιγε τα παιδιά της καθ’ όλο το ταξίδι από την Αφρική μέχρι την Αυστραλία. Είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς ένα απλό αντικείμενο μπορεί να πει μια πολύ δυνατή ιστορία μετανάστευσης” τονίζει η κ. McFadzean.”Είναι μία ιστορία αφοσίωσης και θυσίας και αντοχής” λέει.

Η αφοσίωση και η αντοχή στο χρόνο είναι αυτό που κάνει ξεχωριστή και την ιστορία του ζεύγους Σιγάλα. “Είναι μια πολύ όμορφη ιστορία που ξεκινά με αυτό το βελούδινο κρεμ φόρεμα που δώρισε στην συλλογή μας η οικογένεια Σιγάλα” λέει και εξηγεί ότι η ιστορία του ζευγαριού ξενίζει όσους έχουν προκαταλήψεις για τον θεσμό των γάμων από προξενιό. “Μπορεί να ήταν ένας γάμος από προξενιό, αλλά η σχέση τους χαρακτηρίστηκε από θέρμη, σεβασμό και πραγματική αγάπη”, τονίζει η επιμελήτρια. “Είναι μια όμορφη ιστορία ενός επιτυχημένου γάμου, βασισμένου στην αφοσίωση που δείχνει ότι η αγάπη είναι κάτι που χτίζεται με δουλειά και που μπορεί να αντέξει και να διαρκέσει στον χρόνο”.

Εκτός από τους μετανάστες, η έκθεση επικεντρώνεται επίσης στις καλλιτεχνικές κοινότητας της Μελβούρνης που αμφισβήτησαν τις παραδοσιακές αντιλήψεις περί αγάπης, μέσα από τις ιστορίες των καλλιτεχνών της συλλογής του Μουσείου Heide. Το μουσείο βρίσκεται στο σπίτι που έχτισε ο John και η Sunday Reed στην δεκαετία του 1930 και ήταν πόλος έλξης για τους σημαντικότερους καλλιτεχνικούς κύκλους της Μελβούρνης. Καλλιτέχνες όπως ο Sidney Nolan, ο Arthur Boyd, ο Albert Tucker, η Joy Hester, η Mirka Mora, δεν ήταν μόνο μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα του μοντερνιστικού κινήματος που κλόνισαν συθέμελα την Αυστραλιανή τέχνη από την δεκαετία του ’30 μέχρι την δεκαετία του ’50, ήταν και πολύπλοκες προσωπικότητες που αμφισβήτησαν τις κοινωνικές συμβάσεις και υιοθέτησαν εναλλακτικό τρόπο ζωής. Αυτό κάνει τις ιστορίες τους – και τις σύνθετες σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ τους – ιδανικό αντικείμενο για την συγκεκριμένη έκθεση. “Ο John και η Sunday Reed ήταν μαικήνες των τεχνών και ήταν αδελφές ψυχές, είχαν μία πολύ βαθιά σχέση που ταίριαζαν απόλυτα μεταξύ τους. Αλλά η Sunday είχε και μία παθιασμένη σχέση με τον Sydney Nolan” λέει η επιμελήτρια και περιγράφει πώς η έκθεση ‘Love’ αξιοποιεί το Heide ως αφορμή για να εκτυλιχτούν όλες αυτές οι πολύπλοκες ιστορίες αγάπης που αντανακλούν τις πιο σύγχρονες αντιλήψεις περί σχέσεων.

Ο τρόπος που όλες αυτές οι ιστορίες ξαναζωντανεύουν και που τα παλιά αντικείμενα παίρνουν νέα ζωή, είναι πραγματικά συναρπαστικός. “Ως επιμελητές, αυτό καλούμαστε να κάνουμε συνεχώς” λέει η κ. McFadzean, εξηγώντας πόσο έντονα συναισθηματική ήταν αυτή η εμπειρία για όλους τους εμπλεκόμενους. “Το σημαντικό ήταν να αφήσουμε τους ανθρώπους να πουν μόνοι τους τις ιστορίες τους κι εμείς να κάνουμε λίγο στην άκρη” λέει.

“Θέλαμε οι επισκέπτες να ακούν αυτές τις πραγματικές φωνές καθώς παρατηρούν τα αντικείμενα και συνεργαστήκαμε με πολύ γενναιόδωρους ανθρώπους που μας αφηγήθηκαν τις ιστορίες τους και μας άφησαν να τις καταγράψουμε. Είναι απίστευτο προνόμιο. Κάποιες ήταν ευτυχισμένες ιστορίες, κάποιες πολύ στενόχωρες. Υπήρξε μία τεράστια γκάμα από εμπειρίες και θυμάμαι συχνά να τρέχουν δάκρυα από τα μάτια όλων μας”.

Οι επισκέπτες της έκθεσης έχουν κι εκείνοι την δυνατότητα να καταγράψουν την δική τους ιστορία αγάπης – αν και ο χώρος που προβλεπόταν γι’ αυτόν τον σκοπό καλύφθηκε ήδη από το πρώτο σαββατοκύριακο της λειτουργίας της έκθεσης. “Ήταν υπέροχο να βλέπουμε τους επισκέπτες να συμμετέχουν συγκινημένοι με αυτόν τον τρόπο”, λέει η επιμελήτρια.

– Η έκθεση ‘Love’ παρουσιάζεται στο Μουσείο Μετανάστευσης (Immigration Museum, 400 Flinders Street) μέχρι τις 28 Απριλίου 2019. Η είσοδος περιλαμβάνεται στο αντίτιμο του εισιτηρίου για το μουσείο.