Προτού καταπιαστούμε με το αλφάβητο, ας δούμε ποιοι ήσαν οι Φοίνικες. Πρόκειται για αρχαίο σημιτικό λαό που έζησε στην παραλιακή πεδιάδα του σημερινού Λιβάνου. Από τη χώρα τους (τη Φοινίκη) πέρασε και ο περιπλανώμενος Μενέλαος, όταν επέστρεφε από την Τροία (βλ. Ομήρου «Οδύσσεια», 4.80-85). Εκτός από τον Όμηρο, οι Φοίνικες αναφέρονται και στην παλαιά Διαθήκη («Ιώβ», 40:31).
Συνεπώς, μιλάμε για πανάρχαιο λαό, που κατά την περίοδο της μεγάλης του ακμής (1200-700 π.Χ.) εξαπλώθηκε σε όλη τη Μεσόγειο και πέρα από αυτή. Αξιοσημείωτη η αναφορά του Ηροδότου (4.42), που λέει ότι ο πρώτος περίπλους της Αφρικής έγινε από τους Φοίνικες (περ. το 600 π.Χ.). Βέβαια, ο Ηρόδοτος δικαιολογημένα δυσπιστεί σ’ αυτό («εμοί μεν ού πιστά»), αφού στην εποχή του η αστρονομία βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα.

Ωστόσο, το ότι οι Φοίνικες πέρασαν τον τροπικό του Αιγόκερω κι έβλεπαν προς τα δεξιά τους τον ήλιο («τον ήλιον έσχον ες τα δεξιά»), δείχνει ότι πραγματικά κατάφεραν να κάνουν αυτό που 20 αιώνες αργότερα θα έκανε ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος Vasco da Gama, να παρακάμψει το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας.
Οι Φοίνικες ίδρυσαν αξιόλογες αποικίες (Βύβλος, Καρχηδών, Σιδών, Τύρος κ.ά.), ανέπτυξαν την εριουργία, τη βαφική, τη βιομηχανία διαφανούς υάλου, προώθησαν το εμπόριο κι έφεραν σ’ επαφή τους πολιτισμούς της Μεσογείου. Στη γειτονική τους Κύπρο ίδρυσαν τις πόλεις Αμαθούντα (Λεμεσό), το Κίτιο (Λάρνακα), την Πάφο κ.ά.

ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ
Στην πόλη Βύβλο βρέθηκε η πρώτη αλφαβητική επιγραφή με φοινικικό αλφάβητο, πάνω σε σαρκοφάγο που χρονολογείται στα 1200 π.Χ.. Για το αλφάβητο αυτό μιλά ο αείμνηστος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας, Μανόλης Ανδρόνικος:
«Η αρχαία ελληνική παράδοση απέδιδε την εύρεση του αλφαβήτου ή τη δημιουργία ορισμένων γραμμάτων σε διάφορα μυθικά πρόσωπα: στον Παλαμήδη, στον Προμηθέα, στον Ορφέα, στον Λίνο, στον Μουσαίο κλπ., αλλά κυρίως στον Κάδμο, τον βασιλέα της Τύρου. Ο Ηρόδοτος γράφει για «Καδμήια γράμματα» και για «φοινικήια». Το ίδιο χαρακτηρισμό για τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου (φοινικήια) δίνει μια επιγραφή από την Τέω του 475 π.Χ. περίπου.

»Η σύγχρονη έρευνα επιβεβαίωσε την ακρίβεια του χαρακτηρισμού αυτού, ότι δηλαδή πρότυπο του ελληνικού αλφαβήτου υπήρξε το φοινικικό ή ορθότερα το βόρειο σημιτικό αλφάβητο. Αυτό αποδεικνύεται από τα ακόλουθα στοιχεία: 1) Το σχήμα όλων σχεδόν των πρώιμων ελληνικών γραμμάτων είναι βασικά το ίδιο με το σχήμα του βόρειου σημιτικού. 2) Η σειρά των ελληνικών γραμμάτων, όπως τη γνωρίζουμε από πρώιμα αλφαβητάρια και από την αριθμητική τους αξία, είναι αντίστοιχη με τη σειρά του σημιτικού (με λίγες ευκολονόητες εξαιρέσεις). 3) Το όνομα των γραμμάτων: ενώ στα ελληνικά δεν έχουν κανένα νόημα (άλφα, βήτα κλπ.), στις σημιτικές γλώσσες είναι λέξεις με ορισμένη έννοια (aleph = βόδι, beth = σπίτι κλπ.) [. . .].
»Οι Έλληνες όμως πραγματοποίησαν μια βασική μετατροπή στο σημιτικό αλφάβητο, μεταμορφώνοντάς το ριζικά. Το σημιτικό αλφάβητο είχε μόνο σύμφωνα και κάποια ημίφωνα, όχι όμως φωνήεντα. Οι Έλληνες χρησιμοποίησαν πέντε από τα σημιτικά στοιχεία για να αποδώσουν πέντε φωνήεντα : το aleph για το α, το yod για το ι, το he για το ε, το vav για το υ και το ayin για το ο. Και όπως παρατηρεί ο ιστορικός της γραφής David Diringer «μεταμόρφωσαν τη συμφωνική σημιτική γραφή σε ένα μοντέρνο αλφάβητο και του έδωσαν συμμετρία και τέχνη». Ως το σημείο αυτό η έρευνα κινείται σε χώρο απολύτως ασφαλή και υπάρχει ομοφωνία των ερευνητών» («Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», Εκδοτική Αθηνών, τόμ. Β’, σελ. 198).

Όμως παρά την ομοφωνία των ερευνητών, κάποιοι ισχυρίζονται ότι τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου προέρχονται από τη μυκηναϊκή «Γραμμική Β’» γραφή. Ο Μανόλης Ανδρόνικος το απορρίπτει, λέγοντας πως «τα δύο αυτά συστήματα γραφής, το μυκηναϊκό και το ελληνικό των ιστορικών χρόνων, δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους, ούτε στη μορφή των συμβόλων ούτε στη λειτουργία τους» (ό.π.).
Κάποιοι άλλοι επικαλούνται την ξύλινη πινακίδα του Δισπηλιού, που χρονολογείται στα 5260 π.Χ., λέγοντας πως τα χαράγματα πάνω σ’ αυτή είναι γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου! Έχω δει τα σκόρπια χαράγματα και αμφιβάλλω αν αυτά έχουν φωνητικές αξίες. Πολύ σωστά ο καθηγητής Γιώργος Χουρμουζιάδης λέει:
«Ό,τι έχει γραφεί για την πινακίδα είναι βλακεία, με μεγάλο Βήτα και δύο γραμμές από κάτω! Μερικοί διάβασαν και το όνομα της Καστοριάς εκεί μέσα . . . Αυτό δεν είναι βλακεία . . . Αν υπάρχει ιεράρχηση είναι ηλιθιότητα!»

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Παρ’ ότι ο Κριτίας (μαθητής του Σωκράτη) το ξεκαθάρισε, λέγοντας: «Φοίνικες δ’ εύρον γράμματ’ αλεξίλογα» (Diels-Kranz, Απόσπ. 2.6), οι «αντι-φοινικιστές» επιμένουν. Θεωρούν τη μαρτυρία του Ηροδότου «πλαστογραφία»! Εντάξει, να το δεχτούμε. Όμως με την επιγραφή από την Τέω της Ιωνίας, που μιλά για «φοινικήια» γράμματα, τι θα κάνουμε; Κι εδώ πλαστογραφία;
Προσωπικά, δεν έχω πρόβλημα να δεχτώ ότι οι Έλληνες υιοθέτησαν το φοινικικό αλφάβητο. Ούτε και ο Πλάτωνας είχε πρόβλημα, όταν είπε: «ότιπερ αν Έλληνες βαρβάρων παραλάβωσι, κάλλιον τούτο εις τέλος απεργάζονται» («Επινομίς», 987d). Δηλαδή, «ό,τι κι αν παραλάβουν οι Έλληνες από άλλους λαούς, στο τέλος το φτειάχνουν καλύτερο». Καλύτερο έφτειαξαν και το φοινικικό αλφάβητο.