Εντάθηκε κατά τη διάρκεια του 2018 η δημόσια συζήτηση στην Ελλάδα για το θέμα αν τα Αρχαία Ελληνικά πρέπει να διδάσκονται σε όλα τα επίπεδα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ή μόνο στις τρεις τάξεις του Λυκείου.

Αφορμή στη συζήτηση για τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο έδωσε η επιστολή 56 γλωσσολόγων καθηγητών Πανεπιστημίου το 2016, στην οποία τόνισαν ότι οι ώρες διδασκαλίας που αφιερώνονται στα αρχαία ελληνικά είναι περισσότερες από τις ώρες που αναλογούν στη διδασκαλία της Νεοελληνικής.

Συγκεκριμένα, οι εν λόγω πανεπιστημιακοί καθηγητές παρατήρησαν πως σε κάθε μια από τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου η Νεοελληνική Λογοτεχνία διδάσκεται 2 ώρες την εβδομάδα, ενώ τα Αρχαία Ελληνικά διδάσκονται 2 ώρες την εβδομάδα σε πρωτότυπα κείμενα, και 2 ώρες την εβδομάδα σε μεταφρασμένα αρχαία ελληνικά κείμενα

Οι 56 γλωσσολόγοι εξέφρασαν την άποψη πως πρέπει να καταργηθεί η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο στις τάξεις του Γυμνασίου, και να διδάσκεται σε μετάφραση στη νεοελληνική, ενώ η διδασκαλία στο πρωτότυπο να περιορισθεί στις τρεις τάξεις του Λυκείου.

Αυτή η επιστολή προκάλεσε αντιδράσεις άλλων πανεπιστημιακών καθηγητών και φιλολόγων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ένα από τα επιχειρήματα των εκπαιδευτικών που αντέδρασαν στην πρόταση των 56 γλωσσολόγων είναι ότι όταν λάβουμε υπόψη πως η υποχρεωτική εκπαίδευση σταματά στην τρίτη τάξη Γυμνασίου, τότε οι μαθητές που δεν συνεχίζουν τις σπουδές τους στο Λύκειο δεν θα έχουν την ευκαιρία να εξοικειωθούν με τις παλαιότερες μορφές της ελληνικής γλώσσας.

Επιπρόσθετα, οι διαφωνούντες καθηγητές με την άποψη των 56 γλωσσολόγων προβάλλουν το επιχείρημα ότι η γνώση των Αρχαίων Ελληνικών δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές του Γυμνασίου να αποκτήσουν βαθύτερη κατανόηση της νεοελληνικής, καθώς παράλληλα παρακολουθούν τη διεργασία, διαμέσου της οποίας παράγονται νέες λέξεις από ρίζες των αρχαίων ελληνικών.

Για παράδειγμα, νέοι επιστημονικοί όροι, που χρησιμοποιούνται όχι μόνο στην Ελληνική, αλλά και στην Αγγλική, καθώς και σε άλλες γλώσσες, όπως οικολογία (ecology στην αγγλική) γίνονται εύκολα κατανοητοί από μαθητές που διδάχθηκαν αρχαία ελληνικά, όταν κάνουν την ετυμολογία του εν λόγω όρου: οίκος = σπίτι, και -λογία, που ως δεύτερο συνθετικό σημαίνει την επιστήμη που υποδηλώνει το πρώτο συνθετικό.

Αναφέρω δειγματολογικά και άλλους σχετικούς όρους διεθνούς χρήσης, που δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να κατανοήσουν την αξία των αρχαίων ελληνικών:
αστρολογία – astrology, βιολογία – biology, κοσμολογία – cosmology, ετυμολογία – etymology, ιστορία – history, φιλοσοφία – philosophy, λογική – logic, θεολογία – theology κ.α..

Παράλληλα, πολλές άλλες λέξεις σχηματίσθηκαν με ρίζες από λέξεις των αρχαίων ελληνικών για να ονοματίσουν τις νεότερες εφευρέσεις της επιστήμης, όπως οι όροι: cardiology (καρδιολογία), psychiatry (ψυχιατρική), pathology (παθολογία) και πλήθος άλλων όρων στις διάφορες επιστήμες.

Η ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες ενσωμάτωσαν στα λεξιλόγιά τους πλήθος αρχαίων ελληνικών και λατινικών λέξεων και έτσι οι Έλληνες μαθητές που μαθαίνουν κάποιες άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες έχουν αυτό το σημαντικό πλεονέκτημα.

Για τους παραπάνω λόγους η γνώση των αρχαίων ελληνικών δεν συμβάλλει μόνο στην καλύτερη κατανόηση της νεοελληνικής, αλλά βοηθάει και στην ευκολότερη εκμάθηση άλλων γλωσσών.

Ένας άλλος σημαντικός λόγος για την εξοικείωση των μαθητών με τα αρχαία ελληνικά από την πρώτη τάξη του Γυμνασίου είναι ότι υπήρξαν η γλώσσα στην οποία γράφτηκαν στην αρχαία Ελλάδα τα αρχαιοελληνικά λογοτεχνικά είδη, όπως το έπος, η λυρική ποίηση και το δράμα στον έμμετρο λόγο και στον πεζό λόγο η ιστοριογραφία, η ρητορική και η φιλοσοφία.

Για να διαπιστώσουμε τη διαχρονική αξία των αρχαίων ελληνικών πρέπει να αναγνωρίσουμε πως θεμελίωσαν τον πνευματικό πολιτισμό της Ευρώπης, και αποτέλεσαν από την Αναγέννηση και μετά τα πρότυπα, με βάση τα οποία αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε η ευρωπαϊκή λογοτεχνία, αλλά και ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός.

Για τους λόγους αυτούς, ο Τάσος Λιγνάδης στο βιβλίο του «Καταρρέω», Αθήνα 1989, πολύ σωστά, κατά τη γνώμη μου, κάνει τις ακόλουθες παρατηρήσεις:
«Έχω κατ’ επανάληψη διατυπώσει τις σκέψεις μου για το ενιαίο της ελληνικής γλώσσας και αντιστοίχως για την ανάγκη της συστηματικής και ενιαίας διδασκαλίας της… Είχα παλαιότερα αναφέρει μια στατιστική μου απόπειρα επί τη βάσει του Ετυμολογικού Λεξικού του Ν.Κ. Ανδριώτη. Η καταμέτρηση απέδειξε ότι οι περισσότερες ελληνικές λέξεις που χρησιμοποιούμε είναι αρχαίες ελληνικές» (σ. 405).

Σύμφωνα με τον Τ. Λιγνάδη, η σωστή εκμάθηση των αρχαίων ελληνικών αποτελεί βασικό και αναπόσπαστο άξονα για την εκμάθηση της νεοελληνικής. Ως εκ τούτου, τα αρχαία ελληνικά θα πρέπει να οδεύουν παράλληλα με τα νεοελληνικά, καθώς η σύνδεσή τους είναι αδιαμφισβήτητη, και ως εκ τούτου αναγκαία η παράλληλη διδασκαλία τους.

Το επιχείρημα εκείνων που τάσσονται κατά της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών, καθότι θεωρούν τη μελέτη τους περιττή, δεν είναι μόνο αστήρικτο, αλλά και παραπλανητικό, καθότι αγνοεί το γεγονός ότι η σύνταξη, διάφορες εκφράσεις, και μεγάλο μέρος του λεξιλογίου, αλλά και της γραμματικής της νεοελληνικής, αποτελούν συνέχεια των αρχαίων ελληνικών διά μέσου της Ελληνιστικής Κοινής, και με την εξάπλωση του Χριστιανισμού διαμέσου της Καινής Διαθήκης, και στη συνέχεια με την επικράτηση της ελληνικής κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ως εκ τούτου, η σωστή μελέτη και διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην εις βάθος γνώση της νεοελληνικής, ιδιαίτερα στην κατανόηση και τη σωστή χρήση αρχαίων ελληνικών γνωμικών που χρησιμοποιούνται μέχρι τις ημέρες μας. Ακολουθούν λίγα χαρακτηριστικά παραδείγματα, γραμμένα στην μονοτονική γραφή:

• Αντίπαλον δέος: αντίπαλος, αντίπαλη παράταξη
• Από μηχανής θεός: Απροσδόκητη βοήθεια από άνθρωπο ή κάποιο γεγονός που μας βγάζει από μια δύσκολη.
• Αρχή άνδρα δείκνυσι: Η εξουσία αποκαλύπτει τις δυνατότητες του ανθρώπου.
• Ασκοί του Αιόλου: Λέγεται όταν εμφανίζονται πολλά κακά, μεγάλες συμφορές.
• Άχθος αρούρης: Βάρος της γης, άχρηστος άνθρωπος που δεν προσφέρει τίποτε.
• Αχίλλειος πτέρνα: Το αδύνατο σημείο κάποιου ατόμου.
• Βίος αβίωτος: Ζωή ανυπόφορη.
• Γην και ύδωρ: Σύμβολα υποταγής, πλήρης υποχώρηση.
• Γόρδιος δεσμός: Δύσκολο ή άλυτο πρόβλημα.
• Δαμόκλειος σπάθη: Απειλητικό πράγμα, απειλή.
• Δούρειος Ίππος: Προσφορά επικίνδυνη ή παραπλανητική.
• Δρακόντεια μέτρα: Αυστηρά ή σκληρά μέτρα.
• Εξ απαλών ονύχων: Από μικρό παιδί, από νηπιακή ηλικία.
• Mηδένα προ του τέλους μακάριζε: Μην καλοτυχίζεις κανέναν, πριν να δεις το τέλος του.
• Ο κύβος ερρίφθη: Η απόφαση πάρθηκε.
• Κομίζω γλαύκας εις Αθήνας: Λέω πράγματα πασίγνωστα, σαν να ήταν άγνωστα.
• Μεταξύ σφύρας και άκμονος: Ανάμεσα σε δύο εμπόδια, σε δύο κακά.
• Μηδέν άγαν: Τίποτε σε υπερβολικό βαθμό.
• Έπεα πτερόεντα: Φτερωτά λόγια, λόγια του αέρα.

Από τα παραπάνω ελπίζω πως συνάγεται το συμπέρασμα ότι η γλωσσική και πολιτισμική αξία και ως εκ τούτου η σημασία της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών δύσκολα επιδέχεται αμφισβήτηση, καθώς ο αρχαιοελληνικός κόσμος θεμελίωσε όχι μόνον τον νέο ελληνικό, αλλά και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Με τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών οι μαθητές θα διαπιστώσουν, συχνά με κάποια έκπληξη, ότι σε μεγάλο βαθμό χρησιμοποιούνται σήμερα πολλές λέξεις των αρχαίων ελληνικών με την ίδια ή παραπλήσια σημασία. Έτσι οι μαθητές αποκτούν μια πληρέστερη εκτίμηση της διαχρονικότητας της ελληνικής γλώσσας, χωρίς χρονολογικούς προσδιορισμούς.

Για τους λόγους αυτούς, κατά την άποψή μου, τα Αρχαία Ελληνικά πρέπει να διδάσκονται στα Γυμνάσια και στα Λύκεια της Ελλάδας.

Όσο για την πληρέστερη κατανόηση και χρήση της νεοελληνικής, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής των 56 πανεπιστημιακών το γεγονός ότι οι μαθητές σε αυτήν διδάσκονται όλα τα άλλα μαθήματα, και ως εκ τούτου έχουν πολλές ευκαιρίες να διευρύνουν το λεξιλόγιό τους.

Κλείνω το θέμα αυτό με αναφορά σε μια αξιέπαινη πράξη ομογενούς της Αυστραλίας, στην οποία αναφέρθηκε ο «Νέος Κόσμος» (3/1/19). Ο Πολυχρόνης Ηλιάδης, γιατρός ογκολόγος στην Βρισβάνη, πρωτεύουσα της Πολιτείας Queensland, πρόσφερε στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας το ποσό του ενός εκατομμυρίου δολαρίων για την ίδρυση της Έδρας «The Paul Eliadis Chair of Ancient History and Classics». Εκείνο που δημιουργεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι το γεγονός ότι οι πρόγονοι του κ. Ηλιάδη είχαν μεταναστεύσει στην Αυστραλία το 1921. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ομογενή δεύτερης ή τρίτης γενιάς.

Μεταξύ άλλων, ο Π. Ηλιάδης ανέφερε και τα ακόλουθα: «Έμαθα μόνος μου να γράφω και να διαβάζω ελληνικά και είμαι υπερήφανος για την καταγωγή μου, γι’ αυτό όταν μου δίνεται η ευκαιρία, με μεγάλη χαρά συνεισφέρω σε πρωτοβουλίες που αφορούν τη διάδοση της γνώσης για το αρχαίο ελληνικό παρελθόν, το οποίο διαμόρφωσε ως ένα βαθμό την πορεία ολόκληρου του Πλανήτη».

Παράδειγμα προς μίμηση ο γιατρός Πολυχρόνης Ηλιάδης.